घटस्फोट

हल्लीच मी ठरवलं घटस्फोट घ्यायचा. इतरांनी काही केलं की मला पण तसंच करावंसं वाटतं. वाटलं घेऊन पाहू आपणही.  बाकीच्यांना जमतं मग मला का नाही हा प्रश्न मी स्वत:ला विचारते आणि लागते कामाला.  वरातीमागून घोडं होतं दरवेळेस. पण ठीक आहे नं, वरातीत शिरल्याशी कारण. तसंच हे घटस्फोटाचं. बाकीच्यांचे झाले पण माझा का होत नाही हे काही कळेना. खरं तर मी येता जाता म्हणतंही होते की मला घटस्फोट घ्यायचाय. नवराही तत्परतेने ’घे’ म्हणायचा. आता त्याने एखादी गोष्ट कर म्हटली तर त्याचा छुपा हेतू साध्य होईल असं मला वाटतं त्यामुळे त्याने सांगितलेलं कुठलंच काम मी लगेच करत नाही. पण माझ्या खूप मित्रमैत्रिणींनी घटस्फोट घेतल्यावर मला वाटायला लागलं की त्यासाठी फार गंभीर काही घडायलाच हवं असं नाही. आता मला हे कसं कळलं? आमचेच मित्रमैत्रिणी ते. प्रत्येकाने आपापली बाजू मांडलीच. बाजू ऐकल्यानंतर मला प्रत्येक पक्षाचंच बरोबर आहे हे पटलं. सगळी लक्षणं आमच्याच घरातली. फक्त या कारणासाठी घटस्फोट घ्यायचा असतो हेच मला ठाऊक नव्हतं याचं मला फार दु:ख झालं. सगळीकडे हे असं. सर्वात शेवटी राहते मी दरवेळेस.

अखेर मी पण ठरवलं, घटस्फोट घ्यायचा आणि आजच. येताजाता म्हटल्यासारखं न म्हणता मी अतिशय गंभीर चेहर्‍याने घरातला एक नवरा आणि दोन मुलं, एकूण तिनजणांसमोर उभी राहिले. माझा चेहरा पाहून तिघांनी मला खुर्चीत बसवलं आणि सगळे इकडे - तिकडे सटकले. मी काही बोलणार अशी शंका मनाला चाटून गेली की पळच काढतात ते. मी तशीच बसून राहिले. मग हळूहळू पुन्हा सगळे जमले.
"बरं बोल." मुलगा अगदी जीवावर आल्यासारखा म्हणाला.  मी घटस्फोट घेऊन तिघांच्या आयुष्यातील हिरवळ नष्ट करुन त्याचं वाळवंट करणार आहे याची मला कल्पना होती. आता वाटा वेगळ्या, दिशा वेगळ्या, रस्ते वेगळे त्यावर किती चालायचं ते आपण चालूच. कदाचित मी पुढे जाईन, तू मागे राहशील, दुसरीकडे जाशील, वाट चुकशील, परत येशील मला शोधत... काय होईल ते आताच कसं सांगता येईल? पण या वाटेवर मुलं जेव्हा जेव्हा भेटतील तेव्हा ती आपलीच हे लक्षात ठेवायचं. असं संवेदनशील भाषण मी तयार केलं होतं ते म्हणायचं होतं. पण त्या ऐवजी मी पुटपुटले,
"मला घटस्फोट हवाय." नजर चुकवायची होती. पण  अपराधी डोळे सर्वांवरुन फिरलेच. धक्क्याने नवरा कोसळला तर ही भिती सर्वात जास्त. पण कुणाच्याच चेहर्‍यावरचे भाव वाचता आले नाहीत कारण तिघांनी इतकी घट्ट मिठी मारली मला. त्या मिठीत विश्वाची आर्तता भासत होती. जीव तिळतीळ तुटायला लागला माझा. कुठून तो साडेचार अक्षरी शब्द उच्चारला असं झालं. तितक्यात तिघांनी एकदम म्हटलं.
"मला दे."
"मलापण."
"मी पहिला." नवरा कसा कोसळेल ते दृश्य मी बर्‍यांचदा चितारलं होतं मनासमोर पण मी कसं कोसळायचं? बरं झालं बाई, सर्वांच्या मिठीचा आधार होता. इतका उत्स्फूर्त प्रतिसाद आतापर्यंत माझ्या कुठल्याच कल्पनेला मिळालेला नव्हता. उपाशी माणसाला खायला मिळाल्यासारखं झालं की हे. मराठीशी काही संबंधच उरलेला नाही कुणाचा हे  माझ्या लक्षात आलं. divorce न मागता मी जुनापुराणा ’घटस्फोट’ शब्द वापरल्यामुळे हा इतका गोंधळ? मी गडबडीने म्हटलं
"अरे बाळांनो, मी divorce म्हणतेय."
"कळलं की ते. divorce म्हणजे घटस्फोट. ठाऊक आहे." लेकीने मला समजावलं.
"मग तिघंही काय मागताय तेच? मी फक्त तुमच्या बाबाला देऊ शकते घटस्फोट." दोघा मुलांचे चेहरे एकदम पडले. त्यांचे केविलवाणे चेहरे पाहिले की मला राहवत नाही. मागतील ते देऊन टाकते मी.
"बरं, दिला तुम्हालाही घटस्फोट. खूष?" मुलांनी एकमेकांना टाळ्या दिल्या. मुलगी म्हणाली,
"मी तुला तेच सांगणार होते. तडजोडीने झालेलं बरं. हल्ली मुलं देतात अगं आई - बाबांना घटस्फोट. नाहीतर सरळ न्यायालयात जातात."
"न्यायालयात?" मला कळेचना.
"कोर्ट गं." पुन्हा लेकीने समजावलं. एकंदर लेक माझ्यापुढे जाणार अशी लक्षणं होती. वरातीमागून घोडं नव्हतं तिचं. कारण ती पुढे म्हणाली,
"अनायसे तू आम्हाला देते आहेस घटस्फोट. कसं वाटतं ते बघू. मग बाबाला पण द्यायचा का ते ठरवू आम्ही."

तिचा बाबा लगेच कागद, पेन घेऊन सरसावला. त्याचे डोळे भरुन आले आहेत असं मला वाटलं पण त्याच्या अंगात उत्साह संचारला होता. त्याने इतक्या भराभर घटस्फोटाची रुपरेषा माझ्यासमोर ठेवली की तो वर्षानुवर्ष तयारीतच असावा.
"अगं गरज पडलीच तर म्हणून गूगल करुन ठेवलं होतं. आणि आपले मित्रमैत्रिणी. तशी भरपूर माहिती जमवली आहे. घे. तुला उपयोगी पडेल."
"मला का?"
"घटस्फोट तुला घ्यायचाय ना?"
"पण तू दे ना मला घटस्फोट." ती रुपरेषा बघूनच माझं घोडं परत मी मागेच ठेवलं.
"छे. मी नाही. तूच दे." जेवायला वाढताना आग्रह करतात तसा आम्ही एकमेकांना करत होतो. मग त्यावर एक जंगी चर्चा झाली. मी माझा नूर आता किंचित बदलला.
"इतक्याजणांना एकाचवेळी घटस्फोट देणं म्हणजे खूप काम पडेल मला. एकाही कामात तुमची कुणाची मदत नसते मला. जर तुमच्या तिघांपैकी कुणी मदत करणार असेल तरच हे काम मी करेन. नाहीतर बसा नेहमीप्रमाणे पंचवार्षिक योजना राबवत." मला माझ्या अंगावर पडलेलं काम टाळायचं असेल तर जो पवित्रा मी घेते तोच पुन्हा घेतला आणि आमच्या घरातलं आणखी एक काम लांबणीवर पडलं. - मोहना

प्राणी

मी स्वयंपाकघरात सभा बोलावली. आधी शुकशुकाटच होता. पण  भाषणाचा आवाज नरसाळ्यातून येतो तसा यायला लागल्यावर इथे बसायचं तर तिथे असा विचार झाला असावा. बरीच गर्दी जमली. ३ माणसं आकाश कोसळल्यासारखा चेहरा करुन समोर उभी राहिली. मी जाहिर केलं.
"मी गाय पाळणार आहे." सर्वांनी टाळ्या वाजवल्या. सभेतले २ सदस्य नेहमीप्रमाणे तोंडात मीठाची गुळणी धरुन होते. स्त्री सदस्य फारच आगाऊ होती. ती अगदी पटकन माझ्यासारखंच म्हणाली,
"घरातले प्राणी कमी पडतायत वाटतं. हे कसलं अचाट खूळ?" ती माझा वारसा चालवते त्यामुळे ’आगाऊ’ न म्हणता तिच्या उर्मटपणाचं मी कौतुक केलं."
"नशीब, तुला तरी कळलं मानव प्राण्याला सांभाळणं किती कठीण आहे."
"मग आता तू  गाय नावाच्या प्राण्याला का पाळणार आहेस? आधी आम्हाला नीट पाळ." परत आगाऊ स्त्री सदस्य.
"पण आम्हाला पाळायला तुला कुणी सांगितलं?" कनिष्ठ सदस्य रुसक्या स्वरात म्हणाला.
"आता आणलं घरात तर पाळायलाच हवं ना?" मारक्या म्हशीसारखं मी ’वाक्य’ उगारलं. वरिष्ठ सदस्य नेहमीप्रमाणे शांततेचं धोरण स्वीकारत विचारता झाला,
"पण तुला आता गाय का पाळायची आहे? दूध असतं की घरात." खरंतर ते सगळे दुधावरच जगतात. म्हणजे खायला काही नाही, खायला काही नाही, या घरात काही नसंतच असं पुटपुटत फ्रिज उघडतात. तिथे फक्त दुध असतं. बूच उघडून तोंडात धार धरली की झालं. आता गाईच्या आचळाखाली कसं तोंड लावणार? इतकं सहजसाध्य, सकस अन्न नाहिसं होणार हे लक्षात आल्यावर सभेतून प्रश्न यायला लागले.
"गाय का पाळायची? तिचं दुध कोण काढणार? आम्ही उपाशी मरायला लागलो की दुध पितो. तिने तू काही करत नाहीस तसंच दूध न देण्याचं धोरण स्वीकारलं तर आम्ही काय करायचं?" इतक्या प्रश्नांना मी एका वाक्यात उत्तर देऊन धुळीला मिळवलं.
"विकतच्या गायीच्या दुधात माशाचं तेल मिसळतात असं कळलंय नुकतंच." सभेतून वेगवेगळे चित्कार उमटले.
"पण म्हणून इतकं टोक गाठायचं?" आगाऊ स्त्री सदस्य म्हणाली.
"मग? एक दिवस दूध बाजूलाच, नुसतंच माशाचं तेल प्यायला लागाल." मला गाय पाळण्याच्या बेतावर आता पाणी पडू द्यायचं नव्हतं.
"पण दूध काढणार कोण गाईचं?" वरिष्ठाने कालच कोंबडी मारली होती. आता रोज दूध काढायच्या कल्पनेने त्याच्या अंगावर काटा आला.
"ते बघू नंतर." कधी नव्हे तो वर आलेला आवाज दाबून टाकला मी.

तेवढ्यात मागच्या अंगणातून खिडकीतून कुणीतरी डोकावलं. सर्व सदस्याच्या माना तिकडे वळल्या.
"कोंबडा - कोंबडी ऐकतायत." वरिष्ठ म्हणाला.
"आईच्या भाषणाला तिने पाळलेली सगळी येतात." कनिष्ठ कौतुकाने माझ्याकडे बघून म्हणाला. तेवढ्यात घोड्याने दारातून आत पाहिलं. आगाऊ सदस्य फुत्कारली.
"हा अन्याय आहे आमच्यासारख्या पाळीव प्राण्यांवर."
"काय गं ए ठके. अन्याय कसला? आम्ही आया मुलांना सकस अन्न मिळावं म्हणून रक्त आटवतो आणि तुमच्या जीभा नुसत्या वळवळतात सापासारख्या." मी भाषण ठोकतेय हे विसरले. पण ती सभेलाच आली होती. ती ओरडली.
"नीट करा भाषण. अंडी फेकू का?" सभेतल्या समस्त २ जणांनी टाळ्या वाजवल्या.
"कोंबड्या पिंजर्‍यात ठेवतात त्यामुळे त्यांची अंडी, मांस सकस नसतं. म्हणून आपण कोंबड्या पाळतो." मी मृदू आवाजात म्हटलं.
"गाड्या वेळेवर येत नाहीत म्हणून घोडा." आता सभेला तोंड फुटलं.
"हरिण आणि ससे आपलेआपणच या प्राण्यांना भेटायला येतात."
"आणि सतत आपण त्या सर्व प्राण्यांपेक्षा ’सरस’ आहोत हे सिद्ध करत राहावं लागतं. नाहीतर तुमच्यापेक्षा हे प्राणी बरे असं ऐकवतेस तू." आता सभेतलं नक्की कोण बोललं ते समजेनासं झालं होतं.  ’सभे’ चा तोल ढळलाच. वैयक्तिक उखाळ्यापाखाळ्य़ांना ऊत यायला लागला. आता सभेत गोंधळ माजणार अशी चिन्ह दिसायला लागली. बाहेरचे प्राणीही पाय हलवून गोंधळ बघायला मिळाला म्हणून नाचत होते. त्यांच्या आनंदात सहभागी व्हायला मी सभेतल्या ३ जणांना दार उघडून पाठवून दिलं.

तिघंही सभेतून सुटल्याच्या आनंदात घोडा, कोंबडी, हरिण, ससा या प्राण्यांमध्ये रमले. तेवढ्यात जोरात चित्कार ऐकू आला. मी माझं तोंड काचेला लावलं होतं ते दचकून बाजूला झालं. कोणत्या प्राण्याने कुठल्या प्राण्याला काय केलं ते पाहायला मी दार उघडून बाहेर धावले. सगळ्या प्राण्यांची नजर कुठेतरी लागली होती. मी पुढे होऊन पाहिलं. ॲमेझॉन वरुन मी मागवलेली गाय ड्रोनने खाली उतरत होती. शेजारपाजारचे मानवप्राणी आणि आम्ही पाळलेले प्राणी सारेच एकत्र गोळा झाले आणि ड्रोन मधून उतरलेल्या गायीचं स्वागत करायला पुढे धावले. प्राण्यांची सभा आता खरंच मस्त रंगली! - मोहना