Friday, January 27, 2012

क्षितीज - भाग ४

शुक्रवारची संध्याकाळ. येणारा प्रत्येक दिवस नवीन काहीतरी घेऊन येत होता. शुभमच्या बरोबरीने कधी ती उत्साहाने सळसळत होती, तर कधी त्याच्या इतकीच निराश होत होती, चिडचिड करत होती. आज  मात्र भराभर कामं आटपून एखादा चित्रपट बघायचा मनात होतं. त्याच्याआधी जेवणाचा घोळ आटपला  की मग निवांतपणा मिळाला असता. जेवताजेवता शुभमचं काहीतरी निघालंच.
"तुम्ही विसरलात का?"
दोघांनी प्रश्नार्थक नजरेने  पाहिलं.
"पुढच्या आठवड्यात नेहाच्या घरी जायचं आहे. दोघं मिळून एका स्पर्धेसाठी पोस्टर करणार आहोत." आई, बाबांनी एकमेकांकडे पाहिलं तेव्हाच त्याच्या लक्षात आलं की नेहाला भेटायला मिळेलच असं नाही.
"हे बघ ! फोन, ऑन लाइन चॅट इथपर्यंत ठीक. प्रत्यक्षात भेटणं म्हणजे जरा अतीच होतंय." बाबाचं होतंय तोच आईने विचारलं.
"नेहाच्या आईची संमती आहे?"
शुभमने नुसतीच मान हलवली.
"अडनिडं वय आहे तुमचं. असे भेटायला लागलात आणि काही विपरीत घडलं तर सगळं महागात पडेल."
"थांब मी सांगतो स्पष्ट."  बाबाने एकदम मुद्द्यालाच हात घातला.
" नो टचिंग, नो सेक्स. ते इंग्रजी चित्रपटात दाखवतात तसे बेसबॉल सारखे फर्स्ट-सेकंड-थर्ड बेस असलं काही व्हायला नको."
"गॉट इट डॅड!" शुभम चांगलाच संकोचला.
"नाही ऐक. तुझ्यामुळे ती मुलगी प्रेग्नंट राहिली तर...  एवढाच विचार कर. दोघांच्या आयुष्याचा खेळखंडोबा होईल. शिक्षण, करिअर यावर लक्ष केंद्रित करायचं वय आहे हे. तुम्हाला दोघांनाही पुढे काय करणार आहात ते माहीत नाही."
"मी आर्किटेक्चर साठी प्रयत्न करणार आहे. तिलाही तेच करायचं आहे."
"तसं नाही रे. हे सगळं होईलच की नाही हे कुठे ठाऊक आहे तुम्हाला? तुमची मैत्री किती दिवस टिकणार हे ही माहीत नाही. कॉलेजसाठी कदाचित दोघं वेगवेगळ्या गावात असाल. भविष्यात एकमेकांबद्दल आकर्षण राहीलच असंही नाही. मैत्रीपर्यंतच संबंध राहू दे, हे सांगायचं आहे आम्हाला."
"ठाऊक आहे हे सगळं. पोस्टर करायचं म्हणून भेटणार आहोत आम्ही." शुभमला दोघांचाही राग यायला लागला.
"ते ठीक आहे. पण कधी ना कधी हे बोलायचंच होतं ते या निमित्ताने सांगतोय."  जास्त न ताणता दोघांनी आटोपतं घेतलं. खोलीत येऊन तो तसाच बसून राहिला. किती स्पष्टपणे बोलले ते त्याच्या आणि नेहाच्या मैत्रीबद्दल. संभाषण आठवूनही त्याचे कान लाल  झाले. अवघडच जातं आई वडिलांकडून हे  असलं  ऐकायला. त्यापेक्षा आईला सांगायला हवं, पत्रच लिहीत जा. त्यातून तिच्या  लहानपणीच्या गमतीजमती समजतात, भारत कसा आहे, होता तेही समजतं. आईच्या पत्रातलं जग अद्भुत असतं हे त्याने स्वत:शीच कबूल केलं.

शुभम तिथून गेला तरी तिच्या मनात काही ना काही घोटाळत होतच. आधीच्या पत्राबद्दल शुभमच्या प्रतिक्रिया तिला कळल्या  नव्हत्या. पण कुठे नाराजीचा सूरही दिसला नव्हता वागण्याबोलण्यातून, हेच खूप होतं. किती लेखातून, टी.व्ही. वरच्या कार्यक्रमातून वाढत्या वयातल्या मुलांशी कसं वागावं हे ती ऐकत होती, वाचत होती. पालकांनी पालकच राहावं, उगाचच मित्र होण्याचा प्रयत्न करु नये, हे कुठेतरी वाचलेलं तिला फार आवडलं होतं. ती ते अमलात आणायचा प्रयत्नही करीत होती. तो  स्पष्ट काही सांगत नाही तोपर्यंत ती लिहीत राहणार होती. आणि काही नाही तर बालपणातल्या, शाळा, महाविद्यालयातल्या आठवणी लिहिताना पुन्हा एकदा तिला तरुण झाल्यासारखं नव्हतं का वाटत? शुभमला मराठी वाचण्याचा सराव होईल. पत्रलेखनातून खूप काही साध्य होईल याचा भरवसा वाटत होतं तिला. हात धुऊन ती उठलीच. ऑफिसरुममध्ये जाऊन तिने कागद पुढे ओढला.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
शुभ्या,
 कशी वाटतात माझी पत्रं तुला? आलं का नीट मराठी वाचता? तसं आज सेक्सबद्दल स्पष्ट  बोललोच आम्ही तुझ्याशी. तरी मुद्दाम लिहितेय. आम्ही वयात येताना असं काही कुणी सांगणारं नव्हतं. आईने थोडंफार सांगितलं होतं पण पुढच्या स्वाभाविक येणार्‍या गोष्टी मनमोकळेपणे नव्हतो बोललो. प्रश्न होते ते मनातच राहिले. आता खूप माहिती वेगवेगळ्या माध्यमातून मुलांना समजते. आम्ही तुझ्याएवढे असताना नुकतंच दूरदर्शन सुरु झालं होतं. पण त्या वेळेस टी.व्ही. वर नसती प्रलोभनं नव्हती. चित्रपटांमध्येही उत्तान, सवंग दृश्यं नसायची. त्यातून आम्ही अमेरिकेत  कुठे वाढत होतो? अरे, पण आजकाल सगळी म्हणतात की मुलं भारतात वाढवण्यापेक्षा इथेच नीट वाढतात. खरं असेल का हे?  मी हे तुला लिहितेय कारण तुम्हा मुलांना हे धडे देताना कुठेतरी सारखं मनात असतं की त्यापेक्षा भारतात असतो तर बरं झालं असतं की काय? भारतात सुट्टीत गेलं की आपल्याला बदलत चाललेल्या त्या त्या भागाचं तसं वरवरचंच चित्र दिसतं. आम्ही सोडून आलो तेव्हाचा भारत आम्ही तुमच्या डोळ्यासमोर उभा करतो. प्रत्यक्षात  बदललेला भारत आम्हाला तरी कुठे कळतो? तुम्ही देखील आमच्याकडून ऐकलेला भारत शोधत राहता. असे बदल  होतच राहणार. जगात कुठेही गेलं तरी प्रलोभनांपासून दूर राहणं सोपं नाही. ते तुला जमावं एवढीच इच्छा -   तुझी आई .                                                                                                                                                                  


                                                                                              तुझी आई
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *



क्रमश:

पूर्वप्रसिद्धी - लोकसत्ता-व्हिवा- "ओऽऽऽड्यूड" लेखमालिका

Thursday, January 19, 2012

क्षितीज - भाग 3

सकाळी जाग आली तेव्हा खिडकीतून ऊन आत डोकावत होतं. आज शुभमला आवडत्या गोष्टी करायला खूप वेळ होता. लॅपटॉप चालू करुन त्याने शेअरचे भाव बघितले. गेल्या महिन्यात शेअरची घसरण झाल्यावर शुभमच्या मनात पैसे गुंतवायचं आलं होतं. आईकडून फक्त दोनशे डॉलर्स मिळाले होते मुश्किलीने. पण  बाबांच्या मध्यस्थीने अखेर पाचशे डॉलर्स गुंतवायला मिळाले. त्याला एकदा ते तंत्र जमलं की बाबा आणखी पैसे द्यायलाही तयार होते. शाळेत शिकलेला इ-ट्रेडिंगचा धडा प्रत्यक्षात अनुभवता येणार म्हणून शुभम खुष होता. बाबांच्या मदतीने खातं उघडलं आणि त्याला शेअरच्या वर खाली होणार्‍या भावांनी वेडच लावलं. आत्ताही त्याने  शेअरचे भाव चढलेले बघितले तसा उत्साहाने तो खाली धावला.
"मी कंपनी उघडतोय."
आईने लक्ष दिलं नाही, तसं पुन्हा त्याने तेच म्हटलं. प्रश्नार्थक चेहर्‍याने तिने नुसतंच त्याच्याकडे पाहिलं.
"बघ आत्ता शेअर विकायचे असतील तर प्रत्येक व्यवहाराला पंधरा डॉलर्स देतो आपण. मी आणि माझे दोन मित्र सल्लागार म्हणून  काम सुरु करु. प्रत्येक व्यवहारासाठी सात डॉलर्स. म्हणजे निम्म्या पैशात."
"अरे आत्ता कुठे शेअर्सची खरेदी, विक्री शिकतो आहेस. आणि एकदम कंपनी? अभ्यासाचं काय मग?"
"ते करुनच. आणि कंपनी सुरु करणं एकदम सोपं असतं. दोनशे डॉलर्स लागतात. जाहिरातदारांकडून पैसे मिळवायचे. शाळेतल्या डेका क्लबमध्ये आम्हाला बिझनेस प्लॅन शिकवतात. तो काल्पनिक असतो  आणि हा  प्रत्यक्ष असेल एवढंच."
"पण जाहिराती मिळवणं इतकं सोपं नसतं राजा!"
"आम्ही सगळा आराखडा दाखवू ना त्यांना. आणि नाहीच तर मग आत्ता स्वतःचेच थोडे थोडे पैसे घालावे लागतील."
"पण पैसे गुंतवायला तुमचा सल्ला कोण घेईल? किती लहान आहात तुम्ही वयाने."
"वय कशाला सांगावं लागेल. आमची वेबसाईट असेल."
सोळा वर्षाच्या मुलाकडे ती मती गुंग झाल्यासारखी बघत राहिली.
"हे बघ आई, आमचा ह्या बाबतीत खूप विचार झालाय. सुरुवातीला दोन सल्ले फुकट द्यायचे. आमच्या सल्ल्याप्रमाणे पैसे गुंतवले आणि एका वर्षात त्यांना फायदा झाला नाही तर पैसे परत द्यायचे. आणि करारामध्ये तळटीप असेलच की, तुमच्या फायद्या तोट्याला आम्ही जबाबदार नाही म्हणून."
"तू बाबांशी बोल बाबा."
"नाही. मी सगळा बिझनेस प्लॅन बनवणार आहे आणि मगच बाबांना दाखवीन. तू सुद्धा काही सांगू नकोस."
तिने नुसतीच मान हलवली.
"टि. व्ही. वर दाखवतात ना टीनएजर मिल्यिनेयर. तसं व्हायचं आहे मला."
आईच्या आ वासलेल्या चेहर्‍याकडे दुर्लक्ष करत  तो तिथून पसारही झाला. काही सुचेनासं झालं तशी ती उगाचच त्याच्या खोलीत डोकावली. लॅपटॉप चालूच होता. त्याची ई मेल वाचावीत? आलेली, त्याने पाठवलेली.... फेसबुक मध्ये कुणी काय त्याच्याबद्दल लिहिलंय तेही कळेल. तिला नक्की ठरवता येईना. विचारलं कधी की तो स्वतःच दाखवतो मग असं वाचलेलं कळलं तर चिडून बसेल. मनात उलटसुलट विचारांचं आवर्तन चालू होतं. बराचवेळ ती तशीच बसून राहिली. तितक्यात शुभम आलाच.
"तू माझी पत्र वाचतेयस?"
आपण काहीच न केल्याबद्दल मनातल्या मनात तिने स्वतःचीच पाठ थोपटली.
"मी कशाला वाचू?"
"मग माझ्या खोलीत का आलीस?"
तिला एकदम त्याचा राग आला. 'माझी खोली', 'माझी पत्रं'... ही आजकालची मुलं मी, माझं हेच करत राहतात. आवंढा गिळत तिने वादाला तोंड फुटणारे शब्द गिळून टाकले.
"तुला तुझ्या कंपनीबद्दल विचारायचं होतं. पण तू पळच काढलास. सुचेनासं झालं काही म्हणून बसले इथे येऊन. खास कारण काहीच नाही."
"मी धावायला जातोय आता. आल्यावर विचार मला तू काय विचारायचं आहे ते." तिने नुसतीच मान हलवली.
"तुला बघायचं आहे माझं फेसबुक?"
"काय?" आज धक्क्यावर धक्के द्यायचं ठरवलं असावं शुभमने असंच तिला वाटायला लागलं.
"बघ ना. आणि ई मेल वाचलीस तरी चालतील. दाखवू तुला कसं बघायचं ते?"
"मला माहीत आहे. माझं ट्‌वीट्‌रचं अकाउंट आहे."
"का‍ऽ‍य?" शुभम अवाकच झाला.
"बरोबर ऐकलंयस तू. फेसबुक आता जुनं झालं. लोकं हे नवीन वापरायला लागले आहेत. दाखवू का तुलाच?"
"ग्रेटच आहेस. पण नको. मला फेसबुकच आवडतं." तो धावायला निघून गेला. तिने मग त्याने परवानगी दिलीच आहे म्हणून  थोडीशी पत्र वरवर चाळली. विशेष काही नव्हतं. बाजूच्याच ड्रॉवरमधला कागद तिने ओढला आणि भरभर विचार कागदावर उमटायला लागले.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
शुभु,
कमालच केलीस तू. एकदम खुले आम खजिना उघडून ठेवलास माझ्यासमोर. मित्र मैत्रिणींना लिहिलेली पत्र आई-वडिलांनी वाचलेली कुणालाच आवडत नाहीत आणि तू एकदम मेहरबानच झालास. माझं पत्र वाचून हा फरक का?  ए, हे पत्राचं तुझ्या-माझ्यातलं गुपित आहे बरं का. बाबांनाही मी अजून बोललेले नाही. तू  कंपनी सुरु करायची म्हणतोयस. बाबाला सांगायचं नाही असंही म्हणतोस. पण तुझा तो बिझनेस प्लॅन तयार झाला की तो दाखवून नीट सांगायला हवं  बाबाला. अरे, आम्ही घरातलीच माणसं तुला मागे कशाला खेचू? प्रत्येक गोष्टीतले खाचखळगे पालक म्हणून सांगायला हवेत ना? हे असं लिहायला लागलं की धडधडतं उगाचच. वाटतं सुरु केला की काय उपदेश. पण खूप प्रश्न आहेत तरीही मला तर मीच कंपनी चालू करतेय असं वाटतंय. काय भन्नाट कल्पना सुचतात तुम्हा मुलांना.
आमचं आयुष्य किती वेगळं होतं तुझ्या वयाचे होतो तेव्हा. हायस्कुलला गेल्यावर अभ्यास आणि घोकंपट्टी यातच वेळ जायचा की काय असं वाटायला लागलं आहे. आमचीही डोकी चालायची म्हणा तुमच्यासारखी, नाही असं नाही. पण आमच्या उड्या अर्थात मिल्यिनेयर, बिल्यिनेयर होण्याच्या नव्हत्या. पण तरीही धम्माल असायची. आमचा आनंदही निखळ होता. पण, तुझ्या मनात  नुसता पैसा तर नाही ना? तसं नसावं अशी मनापासून इच्छा आहे.  कारण त्यात यश नाही आलं, तर खचून जायला होईल. त्यासाठी प्रयत्न करताना आलेली मजा विसरुन जाशील. आमचं तसं झालं  नाही कारण इतक्या लहान वयात इतके पैसे मिळवायचे असं ध्येय नव्हतं. आजूबाजूचं वातावरणही तसं  नव्हतं. पण 'आगे बढो' असंच म्हणेन मी. या तरी पत्राला उत्तर पाठव. निदान वाचलंस की नाही हे सांगितलंस तरी पुर. -  तुझी आई                                                                                                                                                                      

ता.क.  मी काही तुझी पत्र वाचली नाहीत. फेसबुकही चाळलं नाही. ट्विटरसाठी मदत हवी आहे का? मी दाखवेन तुला. तूच  तेवढा 'कॉम्प्युटर सॅवी' आहेस असं नाही. तुझी आई पण तुझ्या सवाई आहे. मजा करतेय रे. तुझ्या भाषेत सांगायचं तर ’जस्ट  किडींग’.


क्रमश:

पूर्वप्रसिद्धी - लोकसत्ता-व्हिवा- "ओऽऽऽड्यूड" लेखमालिका

Monday, January 16, 2012

क्षितीज - भाग २

पत्र पलंगावर टाकून तो उठला. थोडावेळ ते त्याच्या मनात घोळत राहिलं पण संध्याकाळपर्यंत पत्राची पुसटशी आठवणही त्याच्या मनात राहिली नाही. नंतर सुट्टीचे दोन दिवस कसे गेले तेही समजलं नाही. सोमवारी शाळा सुटल्यावर घामाघूम होवून शुभम उभा होता बाबाची वाट पहात. चार मैल धावून  अंगातलं त्राण नाहीसं झालेलं. भरीला अचानक पडलेल्या थंडीमुळे डोकं दुखायला लागलं होतं.  इतक्यात रांगेत उभी असलेली टोयोटा त्याला दिसली. त्याने हात हलवला तसं बाबाने रांगेतून थोडीशी बाहेर काढत गाडी पुढे  आणली. गाडीत बसल्यावर एकदम त्याला  आईने लिहिलेलं पत्र आठवलं. पुन्हा वाचायचं ठरवलं होतं पण जमलंच नव्हतं. पाण्याची बाटली तोंडाला लावत शुभमने सकाळी बसमध्ये घाईघाईत खिशात ठेवलेला तो चुरगळलेला कागद काढला.
"आई किती छान लिहिते."
"काय लिहिलंय एवढं?" बाबाची उत्सुकता  चाळवली.
"पत्र!".
"कुणाला?"
 "मला."
"तुला आणि पत्र?" बाबाला आश्चर्यच वाटलं. त्याला वाटलं होतं काहीतरी छानसा सुविचार वगैरे असेल लिहिलेला. एकदम पत्र म्हणजे जरा नवलच.
"हो का, त्यात काय?"
"अरे घरातल्या घरात कशाला लिहायचं ते पत्र? बोलू शकते की ती."
"हो. पण आपण तिला बोलू देत नाही असं वाटतं तिला."
बाबा  हसायला लागला.  शुभम शांतच होता.
"मला दे ना वाचायला. कळू दे तरी काय लिहिलंय तिने लाडक्या लेकाला."
"गाडी चालवताना कसं वाचशील. आणि ते मला लिहिलंय."
"तर काय झालं? दे की. नाहीतर तू वाचून दाखव."
"देतो आणि मला नीट समजावून सांग तिला काय म्हणायचं आहे ते. एकदा वाचलंय मी पण कळलं नाही नीट."
त्याने नाईलाजानेच ते पत्र बाबाच्या हातात दिलं. आईला हे कळलं तर पुढचं पत्र तो बाबाला वाचायला देणार नव्हता.

घरी पोचल्या पोचल्या बॅकपॅक भिरकावत शुभम त्याच्या खोलीत धावला. हायस्कुलमध्ये आल्यापासून त्याचं क्षितिज विस्तारलं होतं.  आत्तापर्यंत  छोट्या मोठ्या स्पर्धांमध्ये तो भाग घेत होता. पण आता जे काही करायचं  ते महाविद्यालयात प्रवेश मिळवण्याच्या दृष्टीने. नववी ते बारावी सगळ्या विषयात चांगले गुण तर पाहिजेतच पण वाचनालय, वृद्धाश्रम, अपंग मुलांना मदत अशा ठिकाणी कामं  केली की त्याचे गुण, स्पर्धांमधून मिळवलेली बक्षिसं, आणि पुढच्या वर्गातले विषय आधीच करण्याची धडपड. महाविद्यालयं प्रवेश  देताना या गोष्टी बघतात. अभ्यास एके अभ्यास करुन नाही चालत चांगल्या महाविद्यालयात प्रवेश मिळवायचा तर.  विचार मनात थैमान घालत होते. अंगावरचे कपडे पलंगावर भिरकावत त्याने लॅपटॉपचं बटन दाबलं. जी. मेल, फेस बुक, आय-एम, सुरु  केलं. शाळेच्या संकेतस्थळावर चाचणी परीक्षेचे गुण पहायचे होते, ट्रॅकमध्ये (धावण्याचा सराव) कुठल्या नंबरवर आहोत ते बघायचं होतं. तितक्यात आय-एम वर नेहाचे शब्द यायला लागले.
"हाय"
"हॅलोऽऽऽ, ब्रेकींग न्यूज.... माझ्या आईने पत्र लिहिलंय मला."
"अं...? का पण. एकाच घरात तर राहता ना? बोलत नाही का तुम्ही एकमेकांशी?"
"मी वाद घालतो, ऐकत नाही म्हणून लिहायचा मार्ग शोधलाय तिने"
" कशाबद्दल लिहिलंय?."
"तेच गं ते. तू सांगितलेलं, परागच्या ड्रग डीलींग बद्दल. आता मलाही वाटायला लागलंय सांगावं की काय त्याच्या घरी जाऊन."
"ओ. एम. जी. (ओ माय गॉड) आर यु गोईंग मॅड? तो आणि त्याचे ते ड्रग डीलर्स मारुन टाकतील तुला."
"हो, पण त्यांना कळायला तर हवं  आणि माझं नाव नको त्यात गुंतलं जायला."
" पण आपण हे कशाला बोलत बसलोय आय-एम वर. तू म्हणतोस माझ्याशी बोललं की डायरी लिहिल्यासारखं वाटतं. मग  सांग ना दिवसभरातल्या गोष्टी."
शुभम मग बराचवेळ त्या पत्राबद्दलच बोलत राहिला. आईने तिचं चुकलं हे कबूल केलं होतं त्या पत्रात, त्यातच तो खूष होता. नेहाही कुतूहलाने ऐकत होती.
"बरं आपल्याला पोस्टर करायचं आहे एकत्र. लक्षात आहे ना." आईच्या पत्रातून तो बाहेर आलाय असं वाटल्यावर तिने विचारलं.
"भिती वाटतेय घरात सांगायला. तू विचारलं आहेस आईला?"
"हो."
"मी विचारुन सांगतो."
"बरं, बाय."
"बाय."
शुभमला बरेच मित्र ऑनलाईन दिसत होते. पण अभ्यासाकडे वळायला  हवं  होतं.


क्रमश:
पूर्वप्रसिद्धी - लोकसत्ता-व्हिवा लेखमालिका: ओ ड्युऽऽड 







Tuesday, January 10, 2012

क्षितीज - भाग १

अमेरिकेतील  शालेय जीवनावर आधारित लेखमालिका मी लोकसत्ता - व्हिवासाठी लिहिली होती.  इथल्या शाळकरी मुलांचं जीवन वास्तवात बहुतांशी  कसं आहे हे मांडण्याचा प्रयत्न म्हणजे ही लेखमालिका. माझ्या नवीन मित्रमैत्रिणींसाठी.
                       *************************
परागला विचारु का नको अशा संभ्रमातच शुभम गाडीत बसला. इकडचं तिकडचं बोलणं झालं आणि एकदम शुभमने विचारलं.
"तू ड्रग डिलिंग करतोस?" त्याच्या दृष्टीने ही आजची ताजी खबर होती. परागचा चेहरा कावरा बावरा झाला. घाबरुन त्याने समोर  बघितलं. रेडिओच्या आवाजात बाबांनी काही ऐकलं असेल असं वाटत नव्हतं.
"स्टुपिड! तुला कुणी सांगितलं?" रुक्ष स्वरात त्याने विचारलं.
"नेवर माइंड" शुभमला त्याला कुणाकडून हे समजलं ते सांगायचं नव्हतं.
"मग मलाही तू उगाच काहीतरी विचारु नकोस." परागच्या घोगर्‍या पण ठाम आवाजाने शुभमच्या अंगावर काटा आला. तो गप्प  झाला. रेडिओचा आवाज गाडीत घुमत राहिला. दोघांच्या घरातलं कुणी ना कुणी, आळीपाळीने त्यांना एकत्र शाळेत आणायचं, सोडायचं. कधी खूप गप्पा नाही तर मग काहीच नाही. त्यामुळे त्या शांततेतही थोडं अवघडलेपण सोडलं तर फार वेगळं काही नव्हतं. परागच्या बाबांनी गाडी दारासमोर उभी केली. त्यांचे आभार मानून शुभम घरात शिरला. समजलेली बातमी घरात सांगायची की नाही हे त्याला ठरवता येईना. तरीही आत आल्या आल्या त्याच्या मनातला अस्वस्थपणा बाहेर पडलाच. आई लगेच म्हणाली,
 "आपण परागच्या घरी सांगितलेलं बरं."
"काय?"शुभमला कुठून या फंदात पडलो असं झालं.  बाबांनी समजल्यासारखं म्हटलं.
"केवढी घाई करतेस प्रतिक्रिया व्यक्त करायला? असं सांगून कसं चालेल लगेच. काही ठोस पुरावा आहे का आपल्याकडे, आणि  त्याचे आई वडील त्याला विचारणार, तो शुभमला जाब विचारेल, त्यातून नेहाही मधल्यामधे अडकेल, परागवर राग काढेल ती."
आई एकदम गप्प झाली.  शुभमच्या लगेचच  लक्षात आलं. बाबा तिला कधीही म्हणतो ना, फार घाई करतेस प्रतिक्रिया व्यक्त  करायला ते अजिबात आवडत नाही तिला. थोडावेळ तसाच गेला.
 "मी काय लगेच धावलेले नाही सांगायला. नुसतं माझं मत व्यक्त करतेय. आपल्याला माहीत असून त्याच्या पालकांना अंधारात  ठेवलं, तर त्या मुलाचं आयुष्य नाही का फुकट जाणार? पुन्हा तसं काही झालं तर आपण आधीच सांगायला पाहिजे होतं असं  वाटत राहणार."
त्या दोघांचं चांगलंच वाजणार हे लक्षात आलं शुभमच्या. ही घरातली खासियतच. एक सांगायला जायचं, तर दुसरंच सुरु होतं  आणि शेवट काहीतरी तिसराच.
कसं वागायचं घरात तेच त्याला कळेनासं झालं होतं. वाद रंगण्याची चिन्ह दिसतायत म्हटल्यावर शुभम सटकलाच तिथून.
सहावीत गेल्या गेल्याच त्याने ऐकलं होतं की माध्यमिक शाळांमध्ये बरीच मुलं ड्रग्ज घेतात, विकतात. घरात सतत तीच काळजी.  तशी शाळा चांगल्या वस्तीतली. पण बंदुका, शारीरिक संबंध आणि ड्रग्ज या तीन प्रश्नांनी सगळ्यावर मात केली होती. या गोष्टींशी  कुठली वस्ती, शाळा याचा काही संबंध नाही हे कुणाच्या का लक्षात येत नाही हेच त्याला समजत नव्हतं. एकदा याच  नावाजलेल्या शाळेतल्या बाथरुममध्ये दोन मुलांनी हात बॉम्ब फोडलाच की. थोडं घाबरायला झालं, पण तसं चित्तथरारकच होतं.  असलं धाडस काही सोपं नाही. पुन्हा पुढचे तास झालेच नाहीत.  पोलिसांनी ताबडतोब त्या दोन मुलांना ताब्यातही घेतलं. शाळेतून  प्रत्येक मुलाच्या घरी काय झालं ते सांगणारा फोनही गेला. तेवढी एकच घटना त्या तीन वर्षात. नेमकी ती मुलं वर्गातलीच  निघाली. मग काय, आईला  भारतीयांच्या पाटर्यांमध्ये, त्या 'डॅम बोअरिंग' लोकांना सांगायला एक किस्साच मिळाला होता वर्षभर.  कधी कधी तर तेच तेच विचारायची, तेव्हा वाटायचं माझी काळजी म्हणून विचारते की मैत्रिणींना सांगायला? पण अशा गोष्टी जे  करतात ते लपून छपूनच. सहजासहजी नाही कळत काही. ड्रग डिलिंगबद्दल गप्पा होतात पण कुणालाच ते कोण आणि कसं करतं  ते नव्हतं कळलं. आता हायस्कुलमध्ये आल्यावर खूप मुलांची नावं माहीत झाली आहेत. त्यात आईच्या मते चांगल्या वर्तणुकीची  असणारी 'देसी' नावंही काही कमी नाहीत. पण ते घरात सांगितलं की पहिला प्रश्न -
"तू नाही ना घेत?"
"बघ हं. आमचं असतं लक्ष. नाहीतर कानावर येतं इथून तिथून."
"अरे, तुम्ही मी स्वतःहून सांगायला पाहिजे अशी अपेक्षा करता आणि त्याचवेळी कानावर येईलच कुठूनतरी अशी का धमकी देता? मला असं काही व्यसन असेल तर मी कशाला नावं सांगितली असती?"
"आवाज नको वाढवू. समजलं आम्हाला"
संपला संवाद. कधी चुकूनसुद्धा आमचं चुकलं, यु आर राईट. असं  म्हणणार नाहीत.
लॅपटॉपवर शुभमची बोटं धडाधड पडत होती.  त्या तिघांचे संवाद आत्ताच समोर घडल्यासारखे त्याने शब्दांतून उभे केले. नेहाला एकदा दिवसभरात काय घडलं ते सांगितलं की त्याला वेगळी डायरी लिहायची गरजच उरत नव्हती. लॅपटॉपच्या पडद्यावर तो  नजर खिळवून होता. कधी एकदा नेहाची प्रतिक्रिया त्या छोट्याशा चौकोनी पडद्यावर वाचू असं झालं होतं.
"ओ माय गॉड! ड्यूड!.... दीज ग्रोन अप्स्‌ ! .... तू तरी कशाला सांगितलंस पण?"
"ए, तुला माहीत आहे ना मी सगळं सांगतो घरात. बाहेरुन गोष्टी कळल्या की वैतागतात दोघं. माझ्याकडूनच समजलं की रागवत नाहीत, समजून घेतात. तू मला आवडतेस ते स्पष्ट सांगितलं म्हणूनच बोलायला मिळतं आपल्याला हे विसरु नकोस."
"हो माझी आई सारखी सांगते. आम्ही विरोध करत नाही याचा अर्थ तुम्हाला उत्तेजन देतोय असाही नाही."
"किती वेळा तेच तेच सांगतात. डोकं उठवतात अगदी."
"जी २ जी (गॉट टू गो). उद्या बोलू आपण. काळजी करु नकोस. लव्ह यू."
शुभमला डोकं एकदम शांत झाल्यासारखं वाटलं नेहाच्या शब्दांनी. हवेत तरंगल्यासारखंही. 'लव्ह यू'  गुदगुल्या झाल्या सारखं  गालात हसत, पुटपुटतच त्याने पलंगावर अंग टाकलं. नेहाशी ऑनलाईन गप्पा हीच त्याची डायरी. मनातलं तिला कळलं की डायरी  लिहून झाल्यासारखा तो शांत व्हायचा.
शुभमला जाग आली ती एकदम दहा वाजता. घरात शांतताच होती. शनिवार. यापेक्षा जास्त वेळ लोळत काढला तर खालून आई  ओरडणार याची त्याला खात्री होती. आळसावत त्याने पांघरुण झटकलं. घडी करता करता झटकलेल्या पांघरुणातून पडलेल्या पाकिटाने तो आश्चर्यचकित झाला. इथे कुणी आणून ठेवलं आणि कुणासाठी?
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
प्रिय शुभम,
    आश्चर्य वाटलं ना पत्र पाहून? काल एकदम ताडकन तोडूनच टाकलंस तू. बाबाची आणि माझी वादावादी सुरु होणार हे लक्षात आलं  आणि वैतागलास ना? ठरवलं होतं तू शांत झाल्यावर तुझ्याशी बोलायचं. पण पुन्हा आपलेच वाद सुरु होतात. म्हटलं घरातल्या घरात अगदी छोटीशी चिठ्ठी लिहावी. काल खरंच भिती वाटली मला. ड्रग्ज, बंदुकांचा सर्रास वापर, टीन एज प्रेग्नंसी या इकडच्या शाळांमधल्या समस्या ठाऊक आहेत रे, पण पक्की खात्री असते ना की आपली 'देसी' मुलं यात अडकणारच नाहीत. शाळांमध्ये  तरुण मुलं बेछूट गोळीबार करतात, निष्पाप मुलं प्राणाला मुकतात, मुलांचा सुरक्षिततेवरचा विश्वास नष्ट होतो, आयुष्यभर अशा घटनेचे व्रण मनावर कोरलेले राहतात. आपल्या मुलांच्या शाळेत हे असलं काही होणार नाही यावर ठाम विश्वास असतो प्रत्येकाला.  पण तरीही असं कुठेही घडलेलं ऐकलं की पोटातला गोळा कितीतरी दिवस जात नाही. आपण इतक्या चांगल्या वस्तीत राहतो तरी  तुझ्याच वर्गातल्या त्या दोन मुलांनी शाळेतल्या संडासात प्रयोग म्हणून हातबॉम्ब फोडण्याचा प्रकार केला होता ना? त्यातच अचानक अगदी शेजारचाच मुलगा आणि तोही भारतीय; ड्रग डिलिंग करायला लागलाय हे समजतं तेव्हा नको का त्याच्या पालकांना जागृत करायला? परागची आई तर मला सारखी भेटते. मुलाबद्दल कौतुकाने काही सांगायला लागली की वाटतं सांगावं तिला, निदान काही  सूचित तरी करावं की आपण फार भ्रमात असतो आपल्याच मुलांबद्दल. पण नुसतं सांगायला हवं म्हटल्यावर आपल्या घरात  झालेला गोंधळ आठवतो. काय करायला हवं तेच कळेनासं झालंय. माझं चुकलंच. आधी तू काय बोलतोस ते पूर्ण ऐकायला पाहिजे  होतं. बघ मला एवढंच सागांयचं होतं. तुझ्याशी बोलल्यासारखंच वाटतंय. माझ्या मनातलं पूर्णपणे तुला समजलं त्याचं समाधानही. नाहीतर मध्ये मध्ये तू इतका बोलतोस ना. मी लिहिलंय ते पटतंय का ते नक्की सांग. --- तुझी आई
ता.क. एवढं सगळं असलं तरी हेवा वाटतो मला, तुला इथल्या शाळेत शिकायला मिळतं त्याचा. किती साधनं उपलब्ध आहेत  रे तुम्हाला शाळेतून. आणि भविष्यात काय करायचं त्याच्या मार्गदर्शनासाठी शाळाही किती तत्पर असतात. नकळत भारतात आम्ही शिकत होतो तेव्हाचं शिक्षण आणि इथल्या शिक्षण पद्धतीची तुलना सुरु होते, गळेकापू स्पर्धा, सतत बाकीच्या मुलांचे दिले जाणारे दाखले, हुशार, ढ, बर्‍यापैकी असं नावासमोर झालेलं शिक्कामोर्तब इत्यादी इत्यादी. तो एक वेगळाच विषय आहे. ए, पण आमच्याच एका शिक्षकांमुळे मी लागले लिहायला. ते नंतर सांगेन कधीतरी, एकदा तू पत्र वाचतो आहेस ही कल्पना आली की. नीट वाच हं मी काय लिहिलं आहे ते.
                                                                                                                               क्रमश:
पूर्वप्रसिद्धी - लोकसत्ता व्हिवा - 'ओ ड्युऽऽड’ ही लेखमालिका