Showing posts with label विनोदी. Show all posts
Showing posts with label विनोदी. Show all posts

Tuesday, May 31, 2022

ओला

 "५१ रुपये झाले" रिक्षावाला म्हणाला. मी ५५ दिले आणि पुढचा सगळा गोंधळ म्हणजे तो विचारणार सुटे आहेत का, मी एक रुपया शोधायला सुरुवात करणार, एक रुपया सोडून बाकी सगळं पर्समधून बाहेर येणार आणि रिक्षावाल्याला अखेर दिले किती आणि परत घेतले किती या हिशोबाने डोक्याचा भुगा होणार, दोन दिवसांनी आपणच आपल्या पायावर धोंडा पाडून घेतला हे लक्षात येणार त्यापेक्षा अतिशय हुशारीने ४ रुपये सोडून दिलेले बरे. मी निघाले तेवढ्यात तो म्हणाला,

"हे घ्या." त्याने ५ रुपये परत दिले आणि आधी मी पुण्यातलीच रिक्षा आहे ना या नजरेने रिक्षाकडे आणि नंतर त्याच्याकडे पाहिलं.
"थांबा असेल माझ्याकडे १ रुपया." आता मात्र पर्स उलटी करुन रस्त्यावर आतला माल पडला तरी रुपया काढायचाच होता मला. मी पर्स उलटीपालटी करायला लागले.
"ताई, पर्स सांभाळा आणि ठेवा तो १ रुपया. कधीतरी गिर्हाईकाला खूष करु दे की. आम्ही नेहमीच १ रुपया ठेवतो आमच्याकडे गिर्हाईकाचा. आज रिक्षावाल्याचा १ रुपया तुम्ही ठेवा." अत्यंत नम्र स्वराने तो म्हणाला आणि पर्सच्या ऐवजी पुणं उलटंपालटं फिरायला लागलं माझ्या नजरेसमोर. मी जी पळत सुटले ती जुनेपाने कपडे घालून बाहेर जायच्या तयारीत बसलेल्या नवर्यापुढे उभी राहिले.
घरातल्या सर्वांसमोर १ रुपया नाचवला. नवर्याला म्हटलं,
"काय, काय ग्रह करुन देतोस तू माझे पण बदललंय बरं इकडे सगळं. तू आधी कपडे काढ." त्याने एकदम संकोचाने सर्वांकडे नजर टाकली.
"अरे तूच मला सांगतोस ना भारतात गेलं की मळखाऊ, जरा जुने कपडे घालायचे म्हणजे आपल्याकडे फार पैसा नाही असं वाटतं पण त्यामुळे माझे आणि तुझे कपडे नवरा - बायको असल्यासारखे वाटतच नाहीत. लाज आणतोस बुवा तू. यापुढे असले प्रकार करायची काहीही गरज नाही. घाल तू नवे कपडे आणि चल माझ्याबरोबर." आता मात्र मला पुणं चढलंच. इथे आल्याआल्या मी परदेशीच असल्यासारख्या सर्वांनी केलेल्या सूचना आणि नवर्याने ठामपणे केलेली विधानं किती ’ही’ म्हणजे अगदीच बिनबुडाची आहेत हे सिद्ध करायला सज्ज झाले. कालच एक गोंधळ करुन हसं करुन घेतलं होतं पण आता नाही. म्हणजे काल काय झालं होतं,
"अहो, मीटर टाका की." असं रिक्षात बसल्याबसल्या पढवलेल्या पोपटासारखं मी म्हटलं. मी इथे नविन आहे हे कळता कामा नये म्हणून मला दिलेली सूचना होती ती पण त्या सूचनेने घात केला. तो म्हणाला,
"ओला केलीये तुम्ही. आता परत मीटर टाकू? "
"अच्छा, अच्छा. असं असतं होय." मी काहीतरी पुटपुटून वेळ मारुन नेली होती पण आता नाही. आज पुण्याचं रम्य दर्शन मला झालं होतं आणि ते तसंच आहे हे मला सिद्ध करायचं होतं. ओलाला बोलावून घेतलं. ओलावाला आला. नवरा मुकाट्याने गाडीत बसला. तो तसाच असतो नेहमी. त्यात मलाही बजावलेलं असतं. प्रवासात अमेरिका हा शब्द येऊ द्यायचा नाही पण ते तसं कधीही होत नाही. होतं काय, मला बोलायचं असतं त्यातही नविन माणसांशी बोलायला मला आवडतं. शेजारी नवरा जुना असतो त्यामुळे चालकाशी बोलणं अपरिहार्य असतं आणि मग कुठेतरी ’अमेरिका’ येतेच. आज मात्र मी बिनदिक्कत सुरुवात केली. तेवढ्यात त्याने विचारलं,
"दांडेकर पुलावरुन घेऊ का राजाराम?" खरंतर दांडेकर काय नी राजाराम काय दोन्ही सारखेच बाहेरगावच्यांना. पूर्वीही घरुन कुणीतरी पढवून पाठवलेलं एक उत्तर देऊन मोकळं व्हायचो आणि गर्दीमुळे रिक्षावाल्याने दुसरीकडून नेतो म्हटलं की बरं - बरं करत मान डोलवायचो. घरी आलो की या गल्लीतून, त्या गल्लीतून सांगता आलं असतं हे ऐकावं लागणार याची खूणगाठ बांधायचो. आज मात्र मी ओलावाल्याला उत्साहाने सांगितलं.
"न्या हो तुम्ही कुठूनही. इथलं कुठे काय माहित आहे आम्हाला. पुलाखाली नेऊ नका म्हणजे झालं." तोही यावेळचं गिर्हाईक उगाच काहीतरी अंदाजे ठोकून आपल्याला फसवत नाही म्हणून खूष झाला. कुठून - कुठून नेत राहिला.
हळूहळू ओलावाल्याला अमेरिका चढली आणि मला भारत. दे दणादण आम्ही ज्या देशात राहतो त्याबद्दल तक्रारी सुरु केल्या, देश कसा बदलता येईल याबद्दल तावातावाने मतं मांडली, एकदोनदा त्याने गचकन गाडी थांबवून बाहेरच्याला शिवीगाळ केली त्यात मीही सामिल झाले, राजकारण्यांनी त्यांच्याबरोबर आपलंही जीवन भ्रष्ट केलंय याची उदाहरणं एकमेकांना दिली, युक्रेन - रशिया संबंधात भारत - अमेरिकेचं काय चुकतंय याची गहन चर्चा केली. त्याच्यादृष्टीने भारत आता अगदी रसातळाला गेला आहे आणि माझ्यादृष्टीने अमेरिका. प्रवास संपत आला. गुप्तहेर असल्यासारखं आपण कोणत्या देशाचे आहोत याचा सुगावा लागू न देण्याची पराकाष्ठा इतक्या वर्षात प्रथमच करावी लागली नाही म्हणून कधी नव्हे ते मृदू हसून मी नवर्याकडे पाहिलं. ओलावाल्याचा निरोप घेतला.
नवरा उतरला आणि म्हणाला,
"मला तुम्हाला दोघांनाही काहीतरी सांगायचंय." ओलावाल्याला माझ्याबरोबर आणखी कुणीतरी होतं ते एकदम लक्षात आलं. तेवढ्यात नवरोजी म्हणाले,
"तुम्ही भारत सोडायचा विचार करा आणि तू अमेरिका. दोन्ही देशांचं भलं होईल." ओलावाला जोरात हसला आणि नवरा माझ्याकडे रागारागाने बघत १५०० रुपयांचे एकदम १९०० कसे झाले म्हणून वाद घालायला लागला.

Monday, May 16, 2022

बाटा

 "यू आर वेस्टिंग माय टाइम." बाटाच्या माणसाला मी फोनवर सुनावत होते. कालच्या दुकानदाराने मारलेल्या शे‍र्‍याचा बदला मी एकदम मालकावर उलटवत होते. तेवढ्यात बहिण कुजबूजली,

"तू इंग्रजीतून कशाला भांडतेयस? मराठीतून भांड." भांडण अमेरिकेत नाही भारतात हे माझ्याही एकदम लक्षात आलं.
"तुम्ही इंग्रजीत कशाला बोलताय हो. मराठीत बोला." बाटावाल्याला सुनावलं
"मॅम आप हिंदीमे बात कर सकते हो."
"मुझे इंग्रजीमेभी भांडना आता है लेकिन आपको कुछ अभिमान है की नही अपनी भाषा का?" भाषा प्रेम उफाळून आल्यामुळे मी भांडणाचा मुद्दा विसरले. बहिण परत कुजबुजली.
"भांडन करनेका है."
"झगडा." तत्पर नवर्‍याने बायकोची चूक सुधारली.
"तुम्ही गप्प बसा हो." बहिणी इतक्या जोरात म्हणाली (ओरडली लिहिलं तर ती मला ओरडेल) की बाटावालाच पलिकडे गपगार झाला.
"आप को नही. आप भांडो." मी त्याला जागं केलं.
"मॅम, मै आपके साथ झगडा नही कर रहा हूॅ. बस बता रहा हू के ये पॉसिबल नही है."
"यू आर बॉस मॅन. इफ यू वॉट टू मेक इट पॉसिबल यू विल." कुणाला बॉसबिस म्हटलं की काम होतं ही माझी अंधश्रद्धा मी पुन्हा कामाला लावली हिंदीच्या वाटेला न जाता.
"मॅम, आपको लग रहा है की आपका नुकसान हुआ है लेकिन..." त्यानेही त्याच्या अंधश्रद्धा पणाला लावायला घेतल्या. हे सगळं कशाबद्दल चाललंय? चप्पल! चपलेबद्दल चालू होतं हे!

एका सुप्रसिद्ध दुकानात माझ्यासाठी चपला आणायला घरातले ७ जण बाहेर पडलो. एकाच खेपेत बरीच कामं त्यामुळे एक जाईल तिथे सात असं सूत्र होतं ते. दुकानात शिरल्यावर आता आपल्यालाही चपला हव्यात असं दोघी बहिणींना वाटायला लागलं. चार बघे उरले, तीन ही चप्पल दाखवा, ती दाखवा करत पाय सरसावून बसल्या. अर्ध्या तासात पायांसमोर चपलांचा ढीग. सूत्रग्रस्त चारजण ’आटपा’ असा सूर आणि चेहरा करुन ताटकळत. शेवटी चपला फक्त मी घेतल्या. वरात दुकानातून इच्छीत स्थळी पोचली आणि लहान बहिणीला नको तेव्हा नको ते म्हणतात तशी online किंमत तपासायची हुक्की आली.
"ताई, मिंत्रावर ६०० रुपये किंमत कमी आहे."
"हे तू दुकानातच का नाही बघितलंस?" काकांनी एकदम मुद्द्याचाच प्रश्न विचारला. पॉईंटवाला मुद्दा.
"बेअक्कल कुठली." मोठी बहिण आणि मी मनातल्या मनात. मोठ्या बहिणीचं मन कसं कळलं? कळतं ते. अक्कलबिक्कल निघाली असेल तर अगदी लगेच.
"बघितलं होतं पण दिसलं नाही." लहान बहीणीला कुणाच्याच अकलेशी काहीही देणंघेणं नव्हतं. बेफीकिर स्वर एकदम. सगळी लहान भावंडं अशीच. आता पुढे काय याची सातजणात आणि जिथे गेलेलो तिथल्या चार म्हणजे ११ जणात होईपर्यंत दुकान बंद व्हायची वेळ आली. घरी जायची वेळ झाल्यामुळे नंतर परत मी एकटीने यावं असंही ठरलं पण मी माझी अक्कल वापरली.
"माझे रिक्षाचेच ३०० होतील परत यायचं तर." अक्कलपूर्ण निर्णय घेण्यात आला. फोन करुन, झाल्या प्रकाराबद्दल निषेध नोंदवून, ’आम्ही परत येतोय’ असं आम्ही दुकानदाराला धमकावलं.

हल्ला परतवायला दुकानदार आणि त्याचे साथीदार सज्ज होते. गेल्यागेल्या दुकानदार मधे आणि आजूबाजूला पाचजण. नशिब चप्पलफेक सुरु केली नाही. शस्त्रागार बाजूलाच होतं खरंतर पण त्यांचे एकूण ६ आणि आमचे ७ यामुळे बाचाबाचीवरच गाडी अडकली.
"अमेरिकेत कसं असतं सांग त्याला." मेव्हणे म्हणाले.
"नको. तिकडेच घ्या काय ते म्हणेल तो." मी तो बेत हाणून पाडला पण गिर्‍हाईक हा राजा असतो हे दुकानदाराच्या गळी उतरवायला घेतलं. तो, तुमचा आणि माझा वेळ फुकट घालवू नका यावर ठाम होता. तरी मी त्याला म्हटलं,
"अहो, मी सुटीसाठी आलेय इथे. वेळच वेळ आहे माझ्याकडे." पण काही फरक पडला नाही. Online दुकानात माल खराब, विकला न गेलेला असतो यावर तो ठाम होता. फक्त online च खरेदी करणार्‍या लहान बहिणीचा हा अपमानच होता,
"हे बघा, जे काही तुम्हाला माझ्या अंगावर दिसतंय ना ते सगळं online च घेतलेलं आहे." सगळ्या मुद्द्यांवर उहापोह झाला. शेवटी तो म्हणाला,
"तुम्ही तुमच्या बहिणीसारखं पुढच्यावेळपासून Onlie च घ्या."
"पुढच्यावेळी नाही. आत्ताच घेते. तुम्ही तुमचा माल परत घ्या नाहीतर ६०० द्या." पुन्हापुन्हा दोन्ही बाजूने तिच दळणं दळली गेली.
"गेला बाजार ३०० द्या. तुमचं ३०० चं नुकसान, माझं ३०० चं. गिर्‍हाईक राजा असला तरी तो उदार असतो." मी उदार होऊन चुचकारत म्हटलं पण राजा तोच होता. त्याचे साथीदार आमच्या बाजूला वळावेत म्हणून मी सारखं त्यांच्याकडेही बघत होते. त्यांना आमची बाजू पटत होती हे ते आम्हाला नजरेने सांगत होते पण राजाला घाबरले होते.
"तुम्ही तक्रार करा." राजाने चपलेचा खोका आम्हाला आदळल्यासारखा आदळला. आम्हाला असं काचेवर आदळलं असतं तर काच तुटली असती. वाचली काच. रागारागाने सगळे चुकीचे दूरध्वनी क्रमांक कागदावर लिहून राजाने चिटोरं हातात टेकवलं आणि बघतोच आता आम्हीही असं आव्हान स्विकारत आम्ही घरी आलो. बरोबर नंबर शोधले. हाच तो बाटावाला. त्याने अखेर प्रकरण थेट खर्‍या बाटांकडेच नेतो असं सांगितलं आणि आम्ही लहान बहिणीच्या मागे तक्रार करुन बघ म्हणून लागलो. तिचं काय झालं?.

बहिणी एकत्र जमल्या की होतं तेच. भान हरपलं. भान हरपून, गप्पा मारुन, खादाडी करुन झोपलो आणि रात्री दोन वाजता तिच्या फोनने पुन्हा आम्हाला जागं केलं. आम्ही तिच्यावर ओरडणार तर तिच ओरडायला लागली.
"ये क्या टाइम है फोन करनेका?" कोण हा अपरात्री बोलायला लागलाय म्हणून आम्हीही कान टवकारले.
"आप आ रहे हो ना?" त्या शांततेत तिकडचा आवाज आम्हालाही ऐकायला आला. एकदम नम्र आणि आर्जवी. हे काय आक्रित. हिचं कुठेतरी, काहीतरी... असा विचार मनात आला. दोघींच्याही. मोठ्या बहिणीच्या आणि माझ्या. तिच्या मनातला विचार कसा कळला? कळतं ते.
"कल की बस है दोपरहर की तो रात के 2 बजे से क्यू फोन कर रहे हो, ये क्या टाईम है फोन करने का?" अजूनही बहिणीचा आवाज तारसप्तकातच पण आम्ही हुशार. अक्कलवान. आम्हाला संभाषण नक्की कोणामध्ये आणि काय चालू आहे ते लगेच कळलं. तिला, त्याने सांगितल्यावर कळलं.
"मॅम आपकी बस रात को २ बजे की है. आ रहे हो ना? हम इंतजार कर रहे है." आवाज एकदम खाली आणत, दु:खी स्वरात तिने त्याला बॅग भरलेली नाही, इतक्या सत्वर येऊ शकत नाही असं सांगितलं आणि तिघीही पांघरुणातून बाहेर पडून मांडी घालून बसलो. नुकसानीचा आकडा मोजायला सुरुवात केली. १००० रुपये! तिला बरं वाटावं म्हणून AM आणि PM च्या गोंधळामुळे एक दिवस विमानतळावर उशीरा पोचलेल्या नातेवाईकाच्या चुकलेल्या विमानाची आणि लाखोत बुडालेल्या पैशांची कहाणी उगाळली; त्यापुढे १००० रुपये काहीच नाहीत असं सांगून अक्कलखाती जमा कर असाही उपदेश केला. तिच्या अकलेवरची चर्चा तिला नवी नसल्याने तिने आधी तिला अक्कल आहे आम्ही मात्र आमची नसलेली अक्कल जिकडे - तिकडे पाझळत असतो असं आम्हाला ठासून सांगितलं. तीन-चार उदाहरणं दिली. तक्रार करुन इतरांशी भांडण्याऐवजी अकलेवरुन भररात्री आमच्यातच भांडण रंगणार अशी लक्षणं निर्माण झाली. तेवढ्यात काका आणि बहिणीच्या नवर्‍याचा नाट्यमय प्रवेश झाला.

"आज बाटावाल्याशी भांडलात तसं या गाडीवाल्यांशी भांडा. AM/PM नीट लिहा म्हणावं. " एक किडा डोक्यात टाकून त्यांची पाठ फिरली आणि आमची नवी मोहिम सुरु झाली.

Monday, September 27, 2021

अलास्काला जाऊ

खाण्यासाठी जगणारे आम्ही आणि जगण्यासाठी खाणारी आमची मुलं प्रवासाला निघाली की  घोळ व्हायला सुरुवात
होते. कधीकधी विमानंही त्यात सामील होतात. अॲकरेंजला जायला अटलांटा विमानतळावर वाट बघत बसलो आणि विमान कर्मचारी ओरडून, ओरडून विमानात कुणाला तरी शेंगदाण्यांचा त्रास होतो म्हणून चणेफुटाणे देणार नाही सांगायला लागली.

"हे काय, त्रास होत असेल त्यांना नका देऊ. आम्ही काय केलंय?" देणार नाही म्हटल्यावर एकदम हवंसं वाटायला लागतं.

"आई, तू इथेच खाऊन घे. विमानात चढलीस की खायला कधी मिळेल याचीच वाट बघत असतेस." लेकीने आयती संधी साधली आणि तिच्या कुसकटपणाकडे दुर्लक्ष करत मी विमानतळावर हादडून घेतलं. शेंगदाणे मिळणार नाहीत असं पुन्हा एकदा ऐकत विमानात जाऊन बसलो. उडायच्या आधी विमान चालायला लागलं आणि तोंड, नाक मुस्क्या बांधल्यासारखं झाकलेलं असलं तरी शेंगदाणे जळल्यासारखा वास यायला लागला. 

"काहीतरी जळतंय. तू हवाई सुंदरी  जीव कसा वाचवायचा सांगते ते ऐकतेस का?" लेकीच्या कानात कुजबूजले. कानातल्या बोळ्यांमुळे ते आत शिरलं नाही.

"विमान जळलं तरी कानात खुपसून गाणी ऐकत बसणार आहेस का?" दातओठ खात मी विचारलं. ती समोर बघत राहिली. आपत्कालीन सुटकेचा मार्ग शोधायचा की तसंच बसून राहायचं हे कळेना. 

"बाकी कुणाला कसा वास येत नाही?" मी  पुटपुटले. तेवढ्यात विमानात झालेल्या बिघाडाची घोषणा झाली. आता विमान जळलं तरी विमान जळतंय हा माझा अंदाज बरोबर ठरला यातच मी खूष होते.  लेकीनेही कानातले बोळे काढलेले बघितले आणि तिलाही मी माझा अंदाज कसा चुकत नाही ते ऐकवलं.  तासाभराने विमान उडालं.

हे विमान उडालं तरी भरवसा काय?  अॲकरेजला पोचेपर्यंत पोचलो तर पोचलो म्हणत अखेर आम्ही हवेत उडालो. तासाभरात ताणाचं प्रमाण इतकं वाढलं की प्रचंड भूक लागली. पोटपूजा होण्याची  नामोनिशाणी दिसेना. सात तासांच्या विमानात नुसते द्रव पदार्थ देऊन विमानवाले सकस आहाराचं महत्त्व पटवून देत होते. लेक फक्त पाणी पित होती आणि मी जितक्या फळांचे रस मिळतील तेवढे पित होते. खायला मिळणार नाही म्हटल्यावर पिण्याची इच्छा तीव्र! उतरलो की  कुठे खाता येईल याचे मनातल्या मनात मी बेत करुन टाकले. 

ॲकरेंजला लेक न्यायला आला तोच खुषीत.

"रात्रीच्या जेवणाचा प्रश्न मिटला. मी तुमच्यासाठी खायला करुन आणलंय. " 

"तू केलयंस?" या दोन शब्दांत तीव्र निराशा होती पण लेक स्वत:वर खूष होता. 

"हो. अलास्कात सगळं महाग असतं. बाहेर परवडणार नाही." आल्या विमानी परत जावं असं वाटायला लागलं. 

"बाहेरचं खायचं नाही मग काय मजा." मी फुरंगटले. मुलांनी सात्विक जीवनशैलीचे धडे दिले आणि मुकाट्याने हातात आलेलं घरगुती सॅडविच मी घशात घातलं. 

"बिंग बेंडला गेलो होतो तेव्हा दहा दिवस जे खाल्लं तेच परत?" आवंढा गिळत मी विचारलं.

"ते पिनट बटर होतं हे टोफरकी आहे." लेकाच्या नाकाला मिरच्या झोंबल्या.

"कसली फिरकी? काय तरी नावं पदार्थांची." मी टोफरकी तोंडात फिरवत पुढच्या दहा दिवसासाठी माझं तोंड तयार करत राहिले.

"अस्वलं असतात इकडे. फवारा घ्या. अस्वल आलंच समोर तर काय करायचं?" मी त्याला माकडचेष्टा करुन अस्वलाला पळवण्याचं प्रात्यक्षिक दाखवलं पण मुळात अस्वलांच्या जगात यायचंय कशाला असा कळीचा मुद्दाही उपस्थित केला.  अस्वल फवार्‍यासह आम्ही बाहेर पडलो आणि निसर्गात रममाण झालो. मुलाने सगळं ठरवलं होतं त्यामुळे सेंकदा सेंकदाला तो मस्त आहे ना असं विचारुन खात्री करत होता. अस्वल आगमनावर डोळा ठेवणं, लेकाने मस्त आहे का विचारण्याआधीच मस्त आहे म्हणणं यात इतकी तारांबळ उडाली. अलास्कात फक्त अस्वल नाहीतर मी फिरेन असं मी ठामपणे सांगितलं आणि तळ्याकाठी ठिय्या ठोकला. निसर्गसमाधी लावली. प्रत्येक दिवशी अस्वल दिसलं नाही की फवार्‍यासाठी खर्च केलेले ४० डॉलर्स अस्वलासारखे डोळ्यासमोर नाचायचे.

आम्ही प्रवासात भाड्याच्या गाडीने फिरतो आणि भाड्याच्या घरात तात्पुरते थांबतो. मुलं स्वयंपाकाचा ताबा घेतात आणि आठ - दहा दिवस सतत एकच पदार्थ खायला घालतात.  त्या एकाच पदार्थाला आम्ही रोजच्यारोज चविष्ट, मस्त, तू म्हणून इतके श्रम घेतलेस असंही म्हणतो. दर दोन दिवसांनी बाजाररहाट नावाचा एक कार्यक्रमही या प्रवासात असतो. जितकं अरबट चरबट दुकानात घेता येईल तेवढं मी घेते. फुकट गेलेली आई म्हणून मुलं नाकं मुरडतात आणि मुक्कामाला परत आलं की माझ्याआधी स्वत: सगळं फस्त करतात. 

"पुढच्यावेळी जरा चांगलं काहीतरी करा." टोफरकी तोंडात घोळवत मी पुटपुटले. होमर गावातून २ तासांच्या सफरीवर बोटीने जायचं होतं. धक्क्यावर भरपूर टपर्‍या आणि गंध दरवळत होते. आम्ही आपले टोफरकी खात बसलो होतो.

"आई, आपण खाण्यासाठी येत नाही फिरण्यासाठी येतो."  मुलं आलटून पालटून हे एक वाक्य फिरायला गेलो की कधीही ऐकवतात. 

"बरं, बरं आम्ही जरा बसतो इथे. तुम्ही या फिरुन बोटीची वेळ होईपर्यंत." मुलांची जोडी गेली आणि आम्ही नवरा - बायको ताडकन उठलो. आत्तापर्यंत  तो उगाचंच इकडे - तिकडे फिरत होता असं मुलांना वाटत होतं पण त्यांचा बाबा खाद्यपदार्थांची चाचपणी करुन आला होता.

"ती यायच्या आत उरकू." धक्क्यावरच्या सुग्रास पदार्थांच्या दिशेने आम्ही धाव घेतली,  ताव मारला. मुलं लांबून बघत असावीत. बाजूला येऊन उभी राहिली. 

"तुमच्यासाठीपण मागवलंय." मी साळसुदपणे म्हटलं.

"बिल." मुलाने  तरी आम्ही सांगत होतो नजरेने कागद फडफडावला. डोळे पांढरे व्हायची वेळ आली.

"तू किंमती बघितल्या नव्हत्यास?" अलास्कामध्ये प्रत्येक गोष्ट चौपट महाग असते. मुलांनी पढवलेली वाक्य म्हणत मी खाऊ की गिळू नजरेने  नवर्‍याकडे पाहिलं.

"तू खायला काय मिळतंय ते बघ, मुलांना पिटाळून गुपचूप खाऊ एवढंच म्हटलं होतंस." नवर्‍याने नेहमीप्रमाणे हात - पाय म्हणजे त्याचं जे काही या प्रकरणात अडकेल ते झटकलं.

"आता बोटीत काही मागवू नका." मुलाने त्याच्या मुलांना म्हणजे पालकांना सुनावलं. आम्ही माना डोलावून बोटीत खायला काय असेल याचा विचार करत राहिलो.

"कॅनाबिस कुठे मिळेल रे?" चमचमीत खाल्ल्याचे पैसे भरताना आमचे डोळे पांढरे झाले तसे कॅनाबिस विचारल्यावर मुलांचे डोळे विस्फारले.

"तुला गरज नाही. तू धुंदीतच असतेस नेहमी." नवर्‍याने त्याच्यामते सत्य सांगितलं आणि माझ्यामते नको तिथे नको ते बोलला. जागोजागी कॅनाबिसची छोटी छोटी दुकानं दिसायला लागली आणि मला प्रत्येकजण कॅनाबिस घेऊन गाडी चालवत असणार अशी शंका यायला लागली. आधीच अस्वल, मूस अशा प्राण्यांची धास्ती आता कॅनाबिस घेतलेल्या मनुष्यप्राण्यांचीही.  तेवढ्यात नवर्‍याने विचारलं.

"सारा पेलन कुठे राहते?" कॅनाबिसवरुन एकदम सारा पेलन!

"तिच्याकडे गेलं तर रशियाही दाखवेल ती आपल्याला." निवडणुकीच्या वेळी इतक्यावेळा ऐकलेलं होतं पेलनबाईंच्या अंगणात उभं राहिलं की रशिया दिसतं. आलोच आहोत तर बघावं.

"आपण फिरायला आलोय, सारा पेलनना बघायला नाही." सारा पेलनना भेटण्याचं नवर्‍याचं स्वप्न धुळीला मिळवलं. त्याने आपलं दु:ख निसर्गाच्या कुशीत लपवलं. निसर्ग हा असा असतो. कसंही करुन तो तुम्हाला आपलासा करतो. आजूबाजूचं जग विसरायला लावतो. आम्हीही कॅनाबिस न घेता धुंद झालो, रंगून गेलो!

 निसर्ग बोलला

 कवेत घे मजला!

 पृथ्वीसंगे प्रणय रंगला

 हिरवाईचा शेला खुलला!

 हिऱ्यानिळ्या जली डोंगर रमला

 हिम त्याच्या अंगी बागडला!

 भूलोकी सृष्टीचा देखावा सजला

 अलास्का स्वर्गीय गंधाने दरवळला!


(आम्ही अनुभवलं:

Matanuska Glacier guided tour, Exit pass glacier, Seward - Alaska Sea Life Museum, Kenaai Beach, Homer  - Rainbow Tour, Bishop Beach.

Alaska Wildlife Conservation Park, Denali NP.

निसर्गाच्या सानिध्यातून पुन्हा यावंसं वाटत नाही इतकं अलास्का सुंदर आहे. माणसांना माणसांची ओढ आहे. अगदी आपुलकीने स्थानिक गप्पा मारतात. राहण्याची ठिकाणंही रम्य होती. अलास्कामध्ये बहुतांश गोष्टी बाहेरुन येतात त्यामुळे सगळं  महाग आहे.)



Thursday, January 7, 2021

संकल्प , मंत्र - गोंधळात गोंधळ

 मी गेली काही वर्ष जग सुखी व्हावं म्हणून एक प्रार्थना करते पण अचानक आधी आपणच सुखी व्हावं, जगाचं नंतर बघू असं मी ठरवलं. त्याकरता मला प्रार्थना बदलावी लागली. मी माझा स्वत:चा मंत्र निर्माण केला आणि तिथेच सगळा गोंधळ झाला. आधी मंत्र सांगते, मग गोंधळ. सोडून दे, सोडून दे स्वत:ला शांती दे हा तो मंत्र. आता गोंधळ. 

आमच्या घरात प्रत्येकजण सदगुणाचे पुतळे आहेत, म्हणजे तसं प्रत्येकाला वाटतं. छोटा पुतळा इतके दिवस बाहेर होता त्यामुळे छोट्या पुतळीला सदगुणाचं प्रदर्शन करायला  ’वाव’ मिळाला नव्हता.  मार्चपासून कोविडमुळे छोटा पुतळा घरी आला आणि संगतीने छोटी पुतळी बिघडली. गोंधळ सुरु झाला. गोंधळाची कारणं दोनच. एकत्र बसून पाहिलेले सिनेमे आणि जेपर्डी (T.V. show). त्याआधी मी मुलांवर संस्कार झाले पाहिजेत म्हणून जेवायला एकत्रच बसलं पाहिजे असा हट्ट धरला होता. एकत्र बसायचं तर एक पक्की वेळ ठरायला हवी. आई  वेळेत स्वयंपाक करेल का हा इतरांचा मुद्दा आणि स्वयंपाकांचं कंत्राट नक्की कुणाचं हा माझा आवेशपूर्ण प्रश्नात्मक मुद्दा. या दोन मुद्द्यावरुन गाडी पुढे सरकलीच नाही  म्हणून ती गाडी मीच दुसर्‍या दिशेला वळवली. जेपर्डी आणि सिनेमे! 

छोटा पुतळा एकदा ’ब्रेन गेम’ (T.V. show) मध्ये जाऊन आल्यापासून घरात फक्त त्यालाच ’ब्रेन’ असल्यासारखा वावरत असतो. तुला एकही उत्तर देता आलं नव्हतं. मित्रामुळे जिंकलात तुम्ही असं मी म्हटलं की त्याच्या बालपणातल्या आठवणींवर मीठ चोळू नये अशी नेत्रपल्लवी मोठा पुतळा करतो. मी त्याला जोराने ’काय?’ विचारते. तो परत नेत्रपल्लवी करतो. आमच्या ’पल्लव्या’ चालू असतानाच जेपर्डी सुरु झालेलं असतं. जेपर्डीच्या ॲलेक्सनी प्रश्न विचारला की उत्तरासाठी आम्ही ’ब्रेन गेम’ विजेत्याकडे बघायला लागतो. फुशारकीने तो उत्तर देतो. ते चुकलेलंच असतं. एखादं चुकून बरोबर आलं की  ’ब्रेन’ असल्याचा पुरावा दिल्यासारखा तो आमच्याकडे बघायला लागतो. जेपर्डी संपल्यावर छोटा पुतळा जाहीर करुन टाकतो की आईला एकही उत्तर येत नाही म्हणून ती मध्येमध्ये बोलते त्यामुळे त्याला काही सुचत नाही. नाचता येईना अंगण वाकडं ते हे असं; असं मी म्हणते पण मला राग येतो तो; मला उत्तर येत नाही म्हणून मी मध्येमध्ये बोलतेय हे याला कसं कळलं याचा. मी माझ्या रागावर मंत्राने विजय मिळवते. सोडून दे, सोडून दे, स्वत:च्या मनाला शांती दे! मला पुटपुटणं जमत नाही म्हणून मोठ्याने!

आईला जेपर्डीमध्ये  रस नाही म्हणून आपण एकत्र चित्रपट बघू असं छोटा पुतळा - पुतळी ठरवतात. मोठ्या पुतळीची बोलती बंद करण्याचा उपाय. चित्रपट चालू असतानाच पुढे काय याची मला फार उत्सुकता असते. पहिला प्रसंग आटपतोय तोच, ’आता काय होईल?’ हा प्रश्न ऐकला की, आम्ही दिग्दर्शक नाही, माहित नाही वगैरे उत्तरं येतात पण तोपर्यंत चित्रपटातली माणसं काय बोलत होती ते जातं. मग ’ते काय म्हणाले आत्ता?’ असा प्रश्न मला पडतो. तो मी फक्त मलाच पडू न देता इतरांनाही त्यात खेचते. एकीकडे चित्रपट चालूच राहतो. आई खूप बोलते हे  सांगण्यासाठी छोटे पुतळा - पुतळी चर्चासत्रच आयोजित करतात. छोटी पुतळी,  मला आईबरोबरच राहावं लागतं, ती म्हणेल ती पूर्वदिशा असते वगैरे म्हणत दर्दभरे नि:श्वास टाकायला लागते.  छोटा पुतळा, आता फार दिवस राहिले नाहीत, कॉलेजसाठी तू लवकरच बाहेर पडशील असा दिलासा तिला देतो. मोठा पुतळा स्मितहास्य देऊन नक्की कुणाला पाठिंबा देतोय ते लपवतो.  आता इतकं झाल्यावर  मोठी पुतळी तिचा मंत्र मांजर नखं काढतात तसा बाहेर काढणारच ना. 

सोडून दे, सोडून दे, स्वत:च्या मनाला शांती दे! ज्या टिपेला चर्चा त्या टिपेला मंत्र!

या मंत्राचा महिमा फक्त जेपर्डी आणि सिनेमापुरताच राहिलेला नाही. तो वाक्यावाक्याला वापरावा लागतो. मंत्रातला ’सो’ तिने सुरु केला की मोठी पुतळी शांत व्हायला लागते पण तो ’सो’  कानावर पडला तरी उरलेल्या पुतळ्यांचं मस्तक फिरायला लागलं आहे.  त्यावर उपाय म्हणून घरातले सगळे सदगुणाचे पुतळे तोच मंत्र म्हणतात. जोरात! सगळ्यांच्या सुरात सूर म्हणून पुतळ्यांच्या घरातलं मांजर, त्सुनामीही वेगळा स्वर त्यात मिसळून द्यायला लागली आहे. शांती कुणाला मिळते हा प्रश्न तसाच! 

Monday, March 23, 2020

पोस्ट

सध्या आपण सगळेच नाईलाजाने घरकोंबडे झालेलो आहोत. तेव्हा म्हटलं तुम्हाला जरा रत्नागिरीच्या पोस्टाच्या कार्यालयात माझ्या शब्दांतून फिरवून आणावं. हा स्वानुभव पोस्टाच्या कामकाजावर आधारित आहे. पूर्ण सत्य नाही त्यामुळे इथे कोणी पोस्टातलं असेल तर माझ्यावर शाब्दीक हल्ला करु नका :-). काहीनी हे आधी वाचलं/ऐकलं असेल पण पुन्हा ऐका, वाचा. थोडं हसावं, बाहेरच्या वातावरणाचा विसर पडावा ही इच्छा.

https://marathivarga.com/mp3/

पोस्ट

"बॅग भर." बहिणीने हुकूम सोडला.
"पोस्टात जायचं आहे ना? मग बॅग कशाला?" माझ्याकडे सहानुभूतिपूर्वक नजर टाकून दोघी बहिणी हसल्या,
"पोस्टाचा कारभार विसरलेली दिसतेयस. भर बॅग तू. कळेलच तुला"
"३ दिवसांचे कपडे भर. बाकीचं मी बघते." बहिणाबाईंचा झपाटा पाहून मी बॅग भरली.
"चलाऽऽऽऽ" तिने आरोळी ठोकली. चाकाची बॅग, पत्र्याची बॅग आणि एकावर एक भलेमोठे डबे रचलेला, जेवणाचा डबा घेऊन बाहेर पडलो.

घराच्या बाहेर पाऊल टाकलं. बाहेर पडल्या पडल्या चार - दोन रिक्षा सामानाकडे वळून बघत बघत रिकाम्याच नाहीशा झाल्या. अखेर एक थांबला.
"ताई, येवढालं सामान आणि तुम्ही तिघी, कोनी बी थांबनार नाय."
"तुम्ही थांबलात ना." रिक्षा भुर्रकन निघायच्या आधी आम्ही सामानाला आत कोंबलं. एका बहिणीला सामानावर बसवलं आणि आम्ही दोघी मांड्या घालून स्थानापन्न झालो. रिक्षावाला खदखदा हसला.
"दात काढायला काय झालं?" बहीण करवादली.
"सेल्फी काढा आनि टाका फेसबुकवर. लई भारी पिक्चर येईल."
ट्रंकेवर बसलेल्या बहिणीला सेल्फीची कल्पना एकदम आवडलीच. पण चालत्या देहाचा कोणताही भाग हलवता येणार नाही इतके घट्ट आम्ही बॅगांच्या आसपास अडकलो होतो.
"द्या मी काढतो."
"तुम्ही रिक्षा चालवा हो." तिघींमधली कुणीतरी एवढ्या जोरात खेकसली की त्याची रिक्षा, शिक्षा झाल्यासारखी हवेत उडाली आणि एकदम पोस्टासमोरच थांबली.
आखडलेले हातपाय आधी रिक्षातून बाहेर टाकत, आमची अंगंही बॅगांसकट बाहेर पडली.

चाकवाली बॅग विमानतळावर चालवल्यासारखी मी खडे असलेल्या रस्त्यावर चालवली. त्यामुळे निर्माण झालेल्या सुमधुर पार्श्वसंगीताच्या साथीने पत्र्याची बॅग सावरत आम्ही पोस्टात झोकदार ’’एंट्री’ घेतली. आणि रामा रामा.... पोस्टातली तोबा गर्दी पाहून एकदम विमानतळावर आल्यासारखं वाटलं.
"इथेही इतकी गर्दी?" माझ्या प्रश्नाला उत्तर न देता बहीण तरातरा पत्र्यांची बॅग घेऊन आत जायला निघाली.
"अगं, अगं..." करत आम्ही दोघी तिच्या मागे. गिर्‍हाईक आणि कर्मचार्‍यांच्या मधला अभेद्य दरवाजा तिने मोडला आणि पोस्टाच्या कर्मचार्‍यासमोर बॅग आपटली. त्या आवाजाचा शून्य परिणाम म्हणून कर्मचार्‍याची नजर संगणकावर खिळलेलीच राहिली. त्यामुळे संगणकात आहे तरी काय ही माझी उत्सुकता चाळवली. मी घाईघाईत चष्मा शोधून, डोळ्यावर चढवून त्याला काय दिसतंय ते मलाही दिसेल का म्हणून पाहायला लागले. एवढ्यात लक्षात आलं, काचेच्या पलीकडे उभी असलेली माणसं आमच्याकडे पाहत होती, आम्ही कर्मचार्‍याकडे आणि कर्मचारी संगणकाकडे. म्हणजे थेट कुणीच कुणाकडे पाहायचं नाही असा नियम आहे की काय पोस्टात?
"बॅग उघड." बहीण म्हणाली. नक्की कुणी बॅग उघडायची हे न कळल्याने मी म्हटलं,
"बॅग उघड." तेवढ्यात दुसरी बहीण पण तेच म्हणाली. कुणीच बॅग उघडेना तसा तो कर्मचारी ओरडला,
"बॅग उघडा." बहीण एकदम घाबरून खाली बसली. तिने बॅग उघडली.
"विजेचं बील, पत्ता, पासपोर्ट, आधारकार्ड, पॅन कार्ड....." मोठी यादी सांगत होती, छोटी एकेक कागद पुढे करत होती. आता त्या बॅगेचं रहस्य उलगडलं. अर्ध्या तासाने संगणकातून डोकं बाजूला काढून आम्ही पत्र्याच्या ट्रंकेतून काढलेल्या कागदपत्रावर त्याने नजर टाकायला सुरुवात केली.
"साक्षीदार आणा."
"ही आहे ना." माझ्याकडे दोघींनी सराईतासारखं बोट दाखवलं.
"या नाही चालणार."
"का नाही चालणार?" मी बुचकळ्यात. तेवढ्यात बहीण म्हणाली,
"अहो, मागच्यावेळी नात्यातला साक्षीदार चालला की."
"आता नाही चालणार. तुम्ही बाहेर इतके उभे आहेत त्यातल्या आणा कुणाला तरी."
"आमच्या कुणी ओळखीचं नाही त्यात."
"चालतंय."
"चालतंय काय? आम्हाला नाही चालणार." तिघींपैकी कुणाचा तरी आवाज चढला.
"हे बघा, हे पण चालणार नाही." सप्पाट स्वर.
"काय चालणार नाही?" हळूहळू आमचे आवाज वेगवेगळ्या टिपेला पोचले.
"हेऽऽऽ" कागदाच्या चळतीतला कुठलातरी कागद फलकावत कर्मचारी उत्तरला. दोन्ही बाजूने वणवा पेटल्यासारखंच झालं. पोस्ट कर्मचारी आणि ३ गिर्‍हाइकं यांची तिथे जी काय तोंडातोंडी सुरू झाली ती झाली. मला धड काहीच माहीत नाही त्यामुळे आपण फक्त २ बहिणींची बाजू घ्यायची या निकराने मीही पोस्ट लढवायला घेतलं.
"ओ, मी लिहिते हा प्येपरात. थांबा आता तुमच्याबद्दल लिहितेच." कर्मचार्‍याच्या चेहर्‍यावरची माशीही हलली नाही.
"पुरे तुझ्या त्या लिखाणाचं कौतुक. काहीतरी लिहिशील आणि आपलं काम होणार असेल तर तेही व्हायचं नाही." बहिणीने हाताला धरून मला मागे ओढत म्हटलं. पण कर्मचार्‍याच्या हातात कोलीत मिळालं होतं. त्याने असहकार पुकारायचं नेहमीचं धोरण तेवढ्याच उत्साहाने पुन्हा राबवलं.
"मी काही करू शकत नाही. तुम्ही पोस्टमास्तर कापश्यांना भेटा. ते म्हणतील तसं करू."
"भेटतोच. २ महिन्यापूर्वी हेच काम होतं तेव्हा ही कागदपत्र चालली. साक्षीदार म्हणून बहीणही चालली. तुम्ही ना गिर्‍हाईकाला अडवायचं कसं हेच बघता. हे आणा, ते आणा, ते नाही, हे चालायचं नाही. आधीच नीट सांगा ना सगळं. आणि दर २ दिवसांनी नियम बदलतात कसे? अं, कसे हो बदलतात तुमचे नियम? सांगा कशाला गुंतवायचे आम्ही पैसे तुमच्या पोस्टात? सरकारला मदत करायला जावी तर नखरेच हजार सरकारी कर्मचार्‍यांचे ..." निर्विकार कर्मचार्‍याने त्याची निर्विकार नजर पुन्हा संगणकावर खिळवली त्यामुळे पुढची वाक्य फेकायला आम्ही कापश्यांकडे पोचलो.

तीन बायका एकदम आत आल्याने हल्ला झाल्यासारखे आधी कापशे बावचळले. पण पटकन चेहर्‍यावरचे सारे भाव पुसत त्यांनी आमच्याकडे पाहिलं. तो निर्विकारपणा शेवटपर्यंत तसाच राखलाही. एव्हाना बाहेरची हजारो गिर्‍हाईकं आणि पोस्टातले कधीही न हसणारे कर्मचारी कामं टाकून ’शिणेमा’ बघायला मिळाल्याचा आनंद लुटायला लागले. आम्ही हातातले अनेक कागदपत्र नाचवीत, हवेत उडवल्यासारखं करत तर कधीकधी त्यांच्यासमोरच्या टेबलावर ठेवत, आपटत आम्हाला विकासपत्राचे पैसे मिळायलाच हवेत हा आमचा हक्क तावातावाने पटवून दिला. कापश्यांनी तोडीसतोड विरुद्ध भूमिकेत शिरत, शांतपणे ’त्या’ कर्मचार्‍याला बोलावलं,
"साहेब, मागच्यावेळेला आपण ॲडजेस्ट केलं ते करायलाच नको होतं..." ॲडजेस्ट हा शब्द ऐकला आणि आम्ही तिघी वेगवेगळ्या तर्‍हेने उखडलो. मला नक्की काय चालू आहे ते कळत नसलं तरी आम्ही भारत देशाचे प्रामाणिक सक्षम नागरिक (बहिणी) असल्याने कुणालाही काही ’ॲडजेस्ट’ करायला लावत नाही हे पक्कं ठाऊक होतं. मी बिनदिक्कत प्रामाणिक सक्षम नागरिकाची बाजू मांडली.
"आम्ही नव्हतं तुम्हाला ॲडजेस्ट करायला सांगितलं. हेच कागद आहेत असं तुम्हीच म्हणाला होतात." याच अर्थी उरलेल्या दोघींनी तोंडसुख घेतलं तसं कर्मचारी त्याच्या साहेबांकडे मदतीच्या अपेक्षेने पाहत राहिला. कापशेंना एकदम पोस्टाचं कामकाज आमच्यामुळे कमीतकमी २ तास थांबल्याचं जाणवलं असावं. ते म्हणाले.
"लगेच करतो तुमचं काम" क्षणभर सन्नाटाच. भांडायचे बरेच मुद्दे तसेच राहिले होते आमचे. आणि मुख्य म्हणजे आम्हाला तिघींना एकमेकींशी न भांडता तिसर्‍याशी एकत्रित भांडता येतं याचाही साक्षात्कार झाला होता त्यामुळे इतक्यात भांडण संपून कसं चालेल?
"अहो असं काय? एकदम असं कसं काम होईल? थोडं लांबवा ना." आम्ही तिघी काकुळतीलाच आलो.
"छे, छे झालंच बघा. लगेच देतो तुमचा चेक. बाहेरुन घ्या." त्यांनी प्रकरण संपवलंच. चाकातली हवा गेल्यासारख्या आम्ही बाहेर आलो. भानावर आल्यावर, बघे आपापल्या कामाला लागण्याआधी आतल्या आणि बाहेरच्या बघ्यांकडून ५-५ रुपये करमणूक आकार देता का असा खडा सवला टाकला. ज्यांना आम्ही खरोखरीच त्यांची करमणूक केली असं वाटलं त्यांनी त्याचं मोल जाणलंही. बहिणीकडे पैसे दिले,
"हे काय?"
"जाताना रिक्षाच्या भाड्याला होतील. कसली करमणूक झाली आज लोकांची. त्यांनी पण हसत हसत दिले पैसे." रिक्षाचे पैसे वाचल्याच्या आनंदात बहीण म्हणाली,
"तू राहा रांगेत उभी."
"बरं. पण तुम्ही दोघी काय करणार?" असं विचारेपर्यंत चाकाची बॅग उघडून त्यातली सतरंजी तिने अंथरलीही एका कोपर्‍यात. दुसर्‍या बहिणीने डब्याची झाकणं उघडली. माझ्याकडे बघून दोघी म्हणाल्या.
"गेल्या दोन्ही वेळेला तू नव्हतीस. चार चार दिवस यावं लागत होतं. दिवसभर इथेच. त्यामुळे अशी व्यवस्था करावी लागते." हे त्या दोघी सांगतायत तेवढ्यात एका माणसाने घाईघाईने त्यांच्यासमोर थर्मास उघडला,
"घ्या आमचंही आत्ताच झालंय. ताक आहे." पोस्टातल्या सुखदु:खाच्या गोष्टी करत मग तो तिथेच बसला. आपापला नंबर ठेवून त्या दोघींभोवतीचं पोस्टातल्या गिर्‍हाइकांचं कोंडाळं बदलत होतं.

पुढच्याला लागणारा किमान अर्धा तास पाहिल्यावर माझा नंबर ठेवून मध्येच मीही जेवून आले. शेवटी अखेर पोस्ट ’सर’ झालं. काम झालंच च्या समाधानात मी विजेत्यासारखी काचेच्या अलीकडे. पलीकडे कर्मचारी कसलेतरी आकडे लिहिण्यात मग्न. त्यात उजवीकडची विकास पत्र आणि डावीकडची ज्येष्ठ नागरिक पाटी सतत डोळ्यासमोर.
"किती वेळ लागेल हो अजून?" कर्मचार्‍याने आठ्या घालून का होईना चक्क माझ्याकडे पाहिलं.
"हे बघा. इथे लिहिलं आहे विकास पत्र आणि इथे ज्येष्ठ नागरिक. विकास पत्राची वाट पाहत पाहत ज्येष्ठ नागरिक व्हायची वेळ होईल. इतके तास उभी आहे मी इथे." हा असा विनोद पहिल्यांदाच ऐकल्यासारखा तो कर्मचारी जोरात हसला आणि धनादेश हातात येण्याआधीच मी पोस्टातला कर्मचारी हसला या धक्क्याने खाली कोसळले.

Friday, January 24, 2020

जपानला आमचं ’काबूकी’

जपानला ’पारंपरिक’ घरात राहू असं नवरा म्हणाला आणि माझ्या पोटात गोळा आला. कोकणातलं ’पारंपरिक’ घर आठवलं. शरीरधर्मासाठी रात्री अपरात्री जायची वेळ आली तर ’परसा’कडे जीव मुठीत धरून जाणं, कटकटी शरीररक्षक भावंडं सोबतीला नेणं, कंदिलाच्या उजेडात सावल्यांच्या खेळांनी जीव गेल्यागत होणं असं सगळं डोळ्यासमोर आलं.

जापनीज पारंपरिक घरात शिरलो आणि एवढंसं घर आमच्या चार देहांनी व्यापून टाकलं. बॅगा जमिनीवर इतस्त:त तोंडं उघडून विखुरल्या. इकडे तिकडे नजर टाकली आणि माळ्यावर जाण्यासाठी अरुंद जिना दिसला. मी वर जायचंच नाही असं ठरवून टाकलं पण इलाज नव्हता. झोपायची व्यवस्था वर होती.
"एवढ्याशा पायर्‍यांवर जपान्यांची पावलं मावतात कशी?" वर जाताजाता खाली गडगडणार नाही याची दक्षता घेत मी चढता चढता हवेत प्रश्न भिरकावला. माझ्या प्रश्नांना, ’वाट्टेल ते विचारत राहते’ म्हणून कुणी उत्तरंच देत नाही त्यामुळे प्रश्न हवेत विरतात. हाही विरला. तोल सावरत वर पोचले तितक्यात खाली काहीतरी गडबड उडाली. बापलेकात काहीतरी जोरदार चर्चा चालू होती. थोड्यावेळाने दोन्ही मुलं ’जॉगिंग’ ला बाहेर पडली. कपडे दोघांनी मोजके आणले होते पण धावायचे शूज हमवत आणायला दोघं विसरले नव्हते. माझं बरोबर उलट होतं. मुलांच्या नादिष्टपणाबद्दल मी ताशेरा झोडणार तेवढ्यात बेल वाजली आणि नंतर फक्त आय कॉल पोलिस, नो ओपन डोअर असं मोडकंतोडकं इंग्रजी कानावर यायला लागलं. क्रियापदं गाळली की भाषा समजायला सोपी असं आपल्याला वाटत असतं त्यामुळे नवरा इंग्रजीची मोडतोड करण्यात मग्न होता आणि बाहेरचा माणूस स्वत:ची भाषा सोडायला तयार नव्हता. मला खाली जावंसं वाटत होतं पण तो अरुंद जिना! उतरायला जायचं आणि बाहेरचा, दार फोडून आत येऊन मला खिंडीत गाठायचा त्यापेक्षा मी वरुनच आरडाओरडा करणं ’सेफ’ होतं. एकदम सगळे चित्रपटच डोळ्यासमोर यायला लागले आणि विविध मथळे. जपानमध्ये दोन अमेरिकन नागरिकांचा मृत्यू, दोन बेपत्ता, दोन ओलिस... काय न काय. आमचा काटा काढला की मुलं...?

"मी ९११ ला फोन करते." दाराबाहेरून जापनीज आणि दाराआडून इंग्रजी रंगलं होतं त्यात माझा मराठी सूर मिसळला. तेवढ्यात लक्षात आलं आपण जपानमध्ये आहोत. भारत जपानच्या जवळ . शाळेत असताना पाहिलेली वन शून्य शून्य मालिका आणि शिवाजी साटमच आठवायला लागले. भारत की अमेरिका? कोण येईल ताबडतोब? तोपर्यंत काय करायचं? लहानपणी माळ्यावर आडवं झोपून जिन्याच्या दांड्यांतून खाली पाहत बसायचो तसंच इथे अंग टाकलं आणि ’ऑखो देखा हाल’ पाहायला सुरुवात केली.
निघाला नवरा दरवाज्याच्या दिशेने, आता दार उघडणार, तो आत येणार...
"अरे दाराजवळ जाऊ नकोस त्याच्याकडे बंदूक असली तर?"
"ही काय अमेरिका आहे?" तेवढ्यातही नवर्‍याला बंदुकांचा वापर जास्त कुठे होतो ते लक्षात होतं.
"आहे कोण?"
"सिक्युरिटी गार्ड आहे म्हणतोय." जपानला आम्ही इतके महत्त्वाचे वाटतोय? पालथं पडल्यापडल्या मी मान अभिमानाने ताठ केली.
"उघड ना दार." बॉडी गार्ड वगैरेसारखे चित्रपट डोळ्यासमोर तरळले. उत्तर नाही. कॅमेर्‍यासमोर नवर्‍याला तो माणूस दिसत होता. बाहेरुन तो स्वत:चा बिल्ला दाखवत होता आणि आतून नवरा गुगल ट्रान्सलेटरगत बोलत होता. गुगलने भाषांतर केलं की समोरच्या चेहर्‍यावरचे जे भाव असतात ना ते बघण्यासारखे असतात, अगदी युरेका युरेकासारखे भासतात पण इथे भरवश्याच्या म्हशीला टोणगा म्हणतात तसं मानवी गुगलचं चालू होतं. अखेर नवर्‍याने दार उघडायचा निर्णय घेतला. मी खोलीचं दार शोधायला धावले.
"वरती का धावतेयस तू?" नवर्‍याला वरच्या धावपळीचा हेतू समजत नव्हता.
"दार सापडत नाही." तो काहीच बोलला नाही. जपान्यांच्या अद्ययावत तंत्रज्ञानाची चुणूक देशात प्रवेश केल्यावरच दिसली होती त्यामुळे कुठलं बटण दाबलं की काय सुरू होईल, काय पडेल आणि काय वर जाईल ही धास्ती होती. ज्याअर्थी दार भिंतीत नाही त्याअर्थी ते कुठूनतरी येत असणार... माझा अगदी साधा बेत होता. ’बाहेरचा माणूस आत आला की नवरा त्याच्या तावडीत सापडणार किंवा तो नवर्‍याच्या.’ (हे विधान तुम्ही कुठल्याही अर्थी घेऊ शकता) आपण वर दार लावायचं, चादरीच्या आत शिरून मुलांना फोन करायचा, ९११, १०० ला फोन करून त्यांच्यामार्फत जपानी तातडीची मदत मागवायची. हाय रे दैवा... दारच सापडत नव्हतं त्यामुळे चित्रपटातून जे पाहिलं ते करता येत नव्हतं. अशावेळेस जे होतं तेच झालं. नवर्‍याने दार उघडलं. दमदार पावलांनी कुणीतरी आत शिरलं. आता फक्त निरव शांतता आणि त्या दमदार पावलांचा आवाज. मी श्वास रोखून पालथी पडून खालचं दृश्य पाहत राहिले. ती दमदार पावलं नजरेच्या टप्प्यातून पटकन नाहीशी झाली त्यामुळे ’चेहरा’ दिसलाच नाही. खाली जाण्याचं धाडस नव्हतं. नवर्‍याचं काय होणार ते कळत नव्हतं. काही क्षण सुनसान शांतता, नंतर कुजबूज... झटापटीचे आवाज ऐकू येत नाहीत म्हटल्यावर मी माझा ’आवाज’ काढला.
"आहे तरी कोण? असा कसा आलाय तो घरात?"
"तो खरंच सिक्युरिटी गार्ड आहे आणि त्याच्या ऑफिसामध्ये घंटा वाजली."
"घंटा वाजली? आपण आल्यावर? कशी? त्याला विचार इथे कसं काही वाजलं नाही आणि तू त्याच्यापासून लांब राहा. अचानक हल्लाबिल्ला करेल."
"मी काही विचारणार नाही. माझ्या लक्षात आलं आहे काय झालंय ते."
"काय झालंय?"
"तो जावू दे मग सांगतो तुझ्या मुलांचे प्रताप."
"तू वेळोवेळी मुलांना असं टोलवू नकोस हा. कधी ती तुझी असतात कधी माझी. हे बरं आहे तुझं; सोयीप्रमाणे चालू ठेवतोस. आपल्या मुलांचे प्रताप म्हण."
"तू इथेही भांडायला आली आहेस का? प्रश्न मुलं कुणाची हा नाही प्रश्न त्यांच्या प्रतापाचा आहे." आता तो माणूस कोण यापेक्षा मुलांचे प्रताप काय असतील हा प्रश्न मोठा होता. मुलांचे प्रताप त्यांना दाखवल्यावर शांत बसणार्‍यातली आमची मुलं नाहीत. ती काही झालं तरी तुमचंच कसं चुकलं होतं आणि तुमच्यामुळेच आम्ही हे प्रताप केले असं पुराव्यानिशी सिद्ध करतात आणि पुढचं सहकार्य नाकारतात. जपान दौरा आताच सुरू झाला होता तो बापलेकाची वादावादी सुरू झाली की या घरातच संपण्याची लक्षणं मला दिसायला लागली होती. सगळा दौरा मुलाने आखला होता आम्ही फक्त त्याच्या मागून मागून फिरणार होतो त्यामुळे त्याने संप पुकारला की झालं.

तो माणूस गेला आणि दार वाजलं. मुलं आली होती...

"अरे काय गोंधळ घालून गेलास तू." नवरा पुत्ररत्नावर डाफरला पण रत्न थेट शौचालयात घुसलं.
"हे जपानी ग्रेटच आहेत." तो आतून ओरडला. सोबतीला वुईऽऽ आऽ ऊऽ undefined...आवाज.
"चित्कारू नकोस आतून. घाणेरडा. शौचालयात काय केलं जपान्यांनी ग्रेट व्हायला?" इथेही तो दाराच्या आत आम्ही दाराच्या बाहेर. ’दार’ सगळीकडे आहेच.
"अगं सगळं धुतलं जातंय आपोआप."
"ईऽऽ त्यात काय. भारतात असंच असतं. इको फ्रेंडली."
"भारतात एक दांडी पिचकारी सोडते इथे पिचकार्‍या येतायत. आई, पाणी पण गरम. तू पण बघ." ग्रेट जपान्यांनी शौचालय हा अत्यानंदाचा विषय केलेला दिसत होता.
"तू बाहेर येऊन तुझा ’ग्रेटपणा’ ऐक." जपान्यांच्या प्रचंड प्रभावाखाली शौचालय, आय मीन पुत्ररत्न बाहेर आलं.
"तुझ्यामुळे आज ’सिक्युरिटी गार्ड’ आला." तुझ्यामुळे आपल्या घराण्याला काळं फासलं गेल्याचा नवऱ्याचा आविर्भाव.
"हा बल्ब कशाला काढलास?" नवरा पुन्हा टांगल्या गेलेल्या बल्बकडे तावातावाने हातवारे करत विचारत होता.
"तुला दाखवायला."
"बल्ब काय बघायचा? मी तुला सांगत होतो तो बल्ब नाही."
"तेच. तो बल्बच आहे हे दाखवायला काढला." पुत्ररत्नाला गोंधळ काय झाला तेच समजत नव्हतं.
"गाढवा, त्यातच काहीतरी होतं मग. तो गार्ड सतराशेसाठ वेळा बल्ब हातात घेऊन मांत्रिकासारखं पुटपुटत होता. गडबडीने वर लावला त्याने परत."
"तो बल्ब नाही? जपानी ग्रेटच आहेत." रत्न उत्सुकतेने परत बल्बकडे गेलं. जीवाच्या कराराने नवर्‍याने त्याला थांबवलं.
तो बल्बच आहे हे मान्य केलं असतं तर तो वरच राहिला असता आणि पुढचं रामायण टळलं असतं असं दोन रत्नांनी आम्हाला पटवून दिलं आणि ’आमचं चुकलं’ असं म्हणून आम्ही पुढच्या ’काबूकी’ ला (नाट्याला) जन्माला घालायला निघालो. बाहेर पडण्याआधी शौचालयात जाऊन कमोडवर न बसता मी उभ्या उभ्या सगळी बटणं दाबून काय काय होतं ते पाहिलं. एका बटणाने एक धातूची नळी बाहेर आली. दुसऱ्याने धबधब्यासारखं सार्‍या बाजूंनी पाणी, तिसर्‍याने सीट गरम... स्वत:साठी यातलं काही वापरण्याचं धाडस नव्हतं कारण एकदा विमानात एक बाई बसली आणि तिने बटण दाबल्यावर तिचा पार्श्वभाग आत खेचला जाऊन ती अडकली (या घटनेत ’तो’ ही असू शकतो याची नोंद घ्या) हे ऐकलेलं मनावर इतकं ठसलं होतं की कशाला कुठे भलत्या ठिकाणी अडका. नवर्‍या मुलांबरोबर सतत अडकल्यागत होत असतं तेवढं पुरे असा सुज्ञ विचार मी केला.

जपानी ग्रेटच आहेत असं म्हणत मी ही शौचालयाबाहेर आले आणि आम्ही पॅलेसच्या दिशेने वळलो. पॅलेसशी पोचलो म्हणजे मला आणि नवर्‍याला वाटलं होतं की आपण महालापाशी आलोय. मुलाला तेवढ्यात ऑस्ट्रेलियातून जपान पाहायला आलेल्या त्याच्या मैत्रिणीच्या मैत्रिणी भेटायला आल्या. ’आई वडिलांपासून सुटका हवी असेल तर कॉफी प्यायला ये’ असा त्याला त्यांनी मेसेज केला होता. तो आम्हाला विनोद म्हणून दाखवून तो कॉफी प्यायला गेला. मुलगी गुगल पादाक्रांत करत होती. तिच्यामागे आम्ही. नवर्‍याने ’ नक्की कुठे आलोय ते कुणालातरी विचारू का?’ असा क्षीण स्वरात प्रश्न विचारला पण गुगल सोडून कुणाला विचारणं सभ्य माणसाचं लक्षण नसतं. मुलीने जोरात नकारार्थी मान हलवली.
आम्ही महालाच्या प्रवेशद्वाराशी पोचलो. महाल बघायची लांबलचक रांग बघून राजाचाच महाल तो, नक्कीच प्रेक्षणीय असणार याची खात्री पटली. चालायला लागलो.
"हे काय? बाहेरुन भिंती बघायला इतकं चालायचं? महाल कुठे आहे?" लोकं आपले चित्कार काढून फोटो काढत होते. कशाचे काढत होते काय माहीत. मी सुद्धा दोनचारवेळा फोनच्या कॅमेर्‍याचं बटण दाबलं. बटणं दाबण्याची सवयच झाली होती इकडे आल्यापासून.
"इथे राजा राहतो?" हळूहळू माझा संशय वाढत चालला होता कारण आजूबाजूला फक्त झाडं दिसत होती आणि माणसं. हीऽऽऽ गर्दी!
"मी म्हैसूरचे महाल बघितले आहेत. आपले राजे श्रीमंत होते. हे भिंतीच दाखवणार असतील तर मी नाही चालणार दोन दोन तास." मी संप पुकारला. जागोजागी त्यांचे कर्मचारी उभे होते त्यांना बाहेर पडायचं आहे म्हणून खाणाखुणा करून सांगायला लागले. मी थकले आहे हे दाखविण्यासाठी अभिनय कौशल्य पणाला लावून मान टाकली. कर्मचारी घाबरली. तिला वाटलं मी ’हे राम’ म्हणते की काय इथेच. तसं नाही हे हातवार्‍यांची झटापट झाल्यावर तिला कळलं.
जापनीज पंधरा वाक्य तिने म्हटल्यावर मराठीत ’बाहेर पडता येणार नाही’ हा अर्थ मला समजला.
"असं कसं बाहेर पडता येणार नाही. हे काय मला महालात नेऊन नजरकैदेत ठेवणार आहेत की काय?" मी नवर्‍याला चिडून विचारलं. त्याने खांदे उडवले. पुन्हा हसरा चेहरा करत मला बाहेर का पडायचं आहे त्याच्या खाणाखुणा मी सुरू केल्या. या वेळेला मी दाखविण्यासाठी उजव्या हाताने मी माझ्या छातीवर दोनदा थोपटलं, मग दमले आहे हे दाखवण्यासाठी गुडघ्यावर वाकत थोडंसं बसल्यासारखं केलं. माझी शारीरिक कसरत पाहून माझ्या मुलीने कधीच पळ काढला होता. नवरा मुकाट उभा होता. माझी कसरत समजून घ्यायला वॉकीटॉकी वरून बोलावून तिने कर्मचार्‍यांची पलटण हजर केली, जापनीजमध्ये माझ्या खाणाखुणांची चर्चा झाली. काहीतरी निष्कर्ष निघाला असावा. हातांचे पंजे उंचावत मला अख्ख्या पलटणीने थांबायला सांगितलं. इतके पंजे बघून तसंही घाबरून कुणीही थांबलंच असतं. पलटण ज्या दिशेने बघत होती त्या दिशेने पाहत आम्ही उभे होतो. त्यानंतर जे काही येताना दिसलं त्याने तोंडातून शब्द फुटेना. हसतमुख चेहर्‍याने जापनीज कर्मचारी एक व्हिल चेअर घेऊन माझ्या दिशेने येत होता. व्हीलचेअर नको मला फक्त बाहेरचा रस्ता दाखवा हे सांगणार कसं? तेच सांगताना ही व्हीलचेअर आली होती. यानंतर अॅऺब्युलंन्सच आणतील. तो नाद सोडून जपानी ग्रेटच आहेत आणि आपल्याला हे आधीच का सुचलं नाही असं म्हणत मी मला त्या व्हीलचेअरमध्ये कोंबलं. नवरोजी ती कशी चालवायची याचे धडे द्यायला सरसावले. पुढेमागे राजाच्या संग्रहात, ’मोहनाने वापरलेली व्हीलचेअर’ जमा होईल असा ऐवज असल्यागत मी तिची मजा लुटत महाल म्हणून जे काही बाहेरुन दिसत होतं ते पाहिलं. गर्दीत माझीच एक चारचाकी होती. लोक काही बघण्यासारखं नसतानाही थांबायचे मध्येच. खुर्चीतून उतरताना ’व्हीलचेअर’ महिम्यामुळे उगाचच उठता येत नाही, काहीतरी दुखतंय वगैरे भाव चेहर्‍यावर आपोआप यायला लागले होते. नवरा म्हणाला,
"तू धडधाकट आहेस. गैरसमजातून मिळाली आहे ही खुर्ची तुला."
"होतं असं कधीकधी. आता ती मी सोडणार नाही." महाराष्ट्रातलं राजकारण डोळ्यासमोर येऊन मी जाहीर केलं.

महालयात्रा संपली आणि आम्ही पाहिलेला तो ’महाल’, महाल नव्हताच हे समजलं. नुकताच तिथे राजाचा शपथविधी झाला होता ते ठिकाण होतं.
"तरी मी सांगत होते हे ’बार्न’ सारखं वाटतंय." अगदीच ’गोठा’ म्हणणं कठीण गेलं म्हणून मी ’बार्न’ उपाधी दिली. माझ्या तणतणीकडे दुर्लक्ष करत सगळ्यांनी आई व्हीलचेअरमध्ये कशी बसली यावरच दिलखुलास चर्चा केली आणि जपानी लोकांनी आता इंग्रजी शिकायचं मनावर घ्यायला हवं हे राजाला सांगायचा मी निर्धार केला.

आमच्या ’काबूकी’ त सिक्युरीटी गार्ड, व्हीलचेअरने आतापर्यंत भूमिका केल्या आता येणार होती थरारक चित्रपटात घडते तशी धावती ट्रेन थांबवण्याची एक घटना...


महालातून थेट फलाटावर. माझा रथ (व्हीलचेअर) तिथेच सोडावा लागला. आमची ट्रेन येईपर्यंत उभ्या असलेल्या ट्रेनकडे बघत होतो. जपान्यांनी शांतपणे आतल्यांना उतरू दिलं मग स्वत: एकामागोमाग एकच आत शिरले. कडक शिस्तीत. कुणी हे बाळकडू पाजलं? मास्तर की आई? दार बंद झालं, ट्रेन सुरू झाली आणि सुरू झाला थरार! काचेच्या खिडकीवर हाताचा पंजा आला, मागून तोंडावरचं फडकं (मास्क) नजरेत भरलं आणि शेवटी रडणार्‍या, ओरडणार्‍या मुलीचा चेहरा. काय चाललंय हे कळायच्या आत फलाटावर कुठुनशी एक मुलगी धावत आली आणि ’स्टॉप द ट्रेन’ असं जोरात किंचाळत, रडत ट्रेनच्या मागून पळायला लागली. कुणालाच काय गोंधळ आहे तो कळेना आणि ट्रेन कशी थांबवायची तेही. सगळे ’आ’ वासून उभे. धावणार्‍या मुलीने पळता पळता उडी मारून वाटेतल्या खांबावरचं बटण दाबलं. स्टेशनचा गजर वाजायला आणि लाल दिवे चमकायला लागले. ट्रेन हळूहळू थांबली. प्लॅटफॉर्म सोडून गेलेली ट्रेन मागे कशी आणणार हे कळेना. तणाव, उस्तुकता, धास्ती...! अमेरिकन मुलगी रडत रडत गार्डकडे गेली काहीतरी हातवारे झाले, ट्रेन पुढे गेली.
"पुढच्या स्टेशनवर उतरवतील. तिची बहीण असणार. चुकून चढली. व्हॉट धिस गर्ल डिड इज रॉग. " थरारनाट्यातल्या चुका मुलाला दिसत होत्या. सरकारी यंत्रणेचा अपव्यय, फोनचा उपयोग, जपानी शिस्तीला बाधा, उशीर झाला त्याबद्दल त्यांना माफी मागावी लागणार या काळजीने मुलगा त्रस्त आणि फलाटावर गाडी थांबवायचं बटण असतं या आनंदात मी मग्न. त्याची तणतण ऐकत अमेरिकन नागरिकांचा गोंधळ जपानी लोकांनी रांग न मोडताच ’आ’ वासून पाहिला होता त्यात मी पुन्हा सामील झाले.

आमची ट्रेन आली. बसल्याबसल्या टी. सी. दारात उभा राहिला. वाकला. बापरे, प्रवेश करताना विनम्र अभिवादन करायचं असतं की काय? तो वाकला म्हणून मीपण वाकायला उठले तर मुलीने हात धरून खाली ओढलं.
"तू काय वाकतेस?" ती बडबडणार तेवढ्यात चहावाली आली. वाकली. जपानी येताजाता नमस्काराला कंबरेत वाकतात हे ठाऊक होतं. मला काही प्रतिनमस्कार केल्याशिवाय चैन पडेना. मुलीने पकडायच्या आत मी उठून वाकले तशी चहावाली गडबडली. परत परत वाकायला लागली म्हणून मीही. नवरा पुटपुटला,
"आम्हाला चहा हवाय. बस आता." मी बसल्यावर चहावालीने दीर्घ श्वास घेतला आणि घाईघाईत तिची हातगाडी हाकत पळाली. नवरा तिच्यामागून चहा, चहा करत... जपानी नागरिकांचा अमेरिकन नागरिकांनी करमणूक करण्याचा विडाच उचलला होता. त्यांचा ’आ’ वासलेलाच!

जपानी लोक मदतीला अतिशय तत्पर. स्वर्गाचा रस्ता विचारला तर स्वर्ग दाखवायला ते जातीनिशी येतात. प्रश्न असतो कुठला रस्ता विचारतो आहोत ते त्यांना कळण्याचा. ते झालं की तुमचं काम फत्ते. नवर्‍याचा उत्साह दांडगा. त्याला जपान्यांच्या ’स्टाईल’ मध्ये बोलायला आवडायला लागलं होतं. मॅक्क - दोनाल्द, कित्ती - कॅत्त समजायला लागलं होतं. त्यांच्या पद्धतीचं नवर्‍याचं इंग्रजी सुरू झालं की मुलं माझ्याकडे कटाक्ष टाकायची. बाबाच्या गुगल क्षमतेवरच्या अविश्वासाला मुलाने "पॉवर स्ट्रगल" नाव दिलं. म्हणाला,
" मी गुगल केलंय. मुलांच्या हातात सत्ता जायला लागली की होतं असं." महालाच्या नुसत्या भिंती पाहून हा परिणाम. पूर्ण महाल पाहिला असता तर? अचानक मुलगा आग्रह करकरून नवर्‍याला ’विचारायला’ पाठवायला लागला. मी कटाक्ष टाकला तेव्हा म्हणाला,
"त्याला ’बिझी’ ठेवतोय." जपानी लोकांना नवर्‍याच्या तावडीत सोडून मुलं मोकाट.

सगळे देश मला रत्नागिरी आणि राजापूरसारखे वाटतात त्यातून जपान कसं सुटणार? हवाईला मला जिथेतिथे राजापूर दिसलं होतं. परुला कोकणातले गडगे आणि देवरुखची साडवली. नवर्‍याला ज्यात त्यात दिल्ली. आताही
"रत्नागिरीला आल्यासारखं वाटतंय." बांबू जंगलात आल्यावर मी म्हटलं.
"दिल्ली अगदी असंच."
"दिल्लीला बांबू?" विचारेपर्यंत मुलगा वैतागला,
"कोणत्याही देशात एकाच ठिकाणी तुम्हाला रत्नागिरी आणि दिल्ली कशी दिसते?" यावेळी मुलगा इतकं पुटपुटून थांबला नाही. जितक्यावेळा आम्ही मध्ये ’भारत’ आणू तितक्यावेळा तो आमच्याकडून एक डॉलर घ्यायला लागला. तसं त्याने ट्विटही केलं. आमच्याकडून मिळालेल्या पैशात ’सोलो’ जपान ट्रीप पुन्हा होईल म्हणाला.

तर असं हे आम्ही अनुभवलेलं जपान. बांबूच्या जंगलात पोचण्यासाठी प्रवाशांच्या अलोट गर्दीतून मार्ग काढावा लागला, एकदा मुलाला चकवून बसने जाण्याऐवजी टॅक्सी केली तर टॅक्सीवाल्यानेच ’बस’ ने जाणं कसं स्वस्त हे पटवून दिलं. तासभर उभं राहून बसचा प्रवास केला तेव्हा भारतातल्या एस. टी. त उभं असल्यासारखंच वाटलं. देवळात आम्ही लग्नांवर लग्न पाहिली. सुरुवातीला करवल्या आल्या म्हणून घाईघाईत फोटो काढले तर तितक्याच घाईत भटजीबुवा परत जाऊन दुसर्‍या जोडीला घेऊन येत राहिले. लग्न चालूच! नवर्‍याने जपानी पोषाख केलेल्या सुंदर्‍यांबरोबर कधी नव्हे ते उत्साहाने माझे फोटो काढले. मुलगा इथे चोर्‍या होत नाहीत म्हणाल्यावर स्टेशनवर ’आपण ह्यांना पाहिलंत’ का चे फोटो काढून आम्ही त्याला दाखवले. माऊंट फूजीचं दर्शन बुलेट ट्रेनमधूनच घेतलं पण तेही अप्रतिम वाटलं. अणूसंहारातही तग धरलेलं झाड पाहून गलबलून आलं, अजूनही जपून ठेवलेली भग्न इमारत पाहून अस्वस्थ व्हायला झालं.

दरवर्षी या आठ दिवसांची आम्ही सगळेच आतुरतेने वाट पाहत असतो. एकत्र फिरतो, भांडतो, रुसतो, एकमेकांची काळजी घेतो, मुलांच्या लहानपणच्या आठवणींना उजाळा देतो, मिठ्या मारतो आणि आठ दिवसांनी नित्यनेमाला सुरुवात होते ती पुढच्यावर्षी कुठला देश याचे मनसुबे रचत.

(मी विनोदी चष्म्यातून ’जपान’ तुमच्यासमोर मांडलं पण जपानी माणूस मला प्रचंड आवडला. भाषेची अडचण असूनही त्यांची मदत करण्याची तत्परता आपल्याला अवघडूनच टाकते इतक्या आपुलकीने ते मदत करतात. फसवणूक कुठेही होत नाही. एका टॅक्सीवाल्याने तर आम्हाला जास्त चालायला लागू नये म्हणून गल्लीबोळातून गाडी नेऊन ठिकाणाच्या अगदी जवळ नेऊन सोडलं.)


Tuesday, October 22, 2019

झाशीची राणी आणि शाबासकी

"या आपल्या झाशीच्या राणी." जाधवसरांनी जोरजोरात टाळ्या वाजवल्या म्हणून सगळ्या वर्गानेही वाजवल्या. गुरु सांगतील ती पूर्वदिशा त्यामुळे टाळ्या का वाजवतोय ते कळलं नाही तरी आम्ही टाळ्या वाजवत राहिलो. सरांनी खूण करून मला बोलावलं. अतीव आनंदाने मी उभी राहिले. बाकड्यामधून बाहेर आले. बाकड्यांच्या मधल्या अरुंद गल्लीतून वाट काढत किल्ला लढवल्याच्याच आवेशात सरांजवळ पोचले. मागचा फळा म्हणजे किल्ला असल्याचा भास मला होत होता. त्यापुढे उभं राहून ’मेरी झॉंसी नही दूंगी’ अशी घोषणा केली की आठवत नाही कारण पुढच्या क्षणाला झाशीची राणी ढळाढळा अश्रुपात करत, बाकड्यांमधून सैरावैरा धावत, खालीमान घालून लाकडी आसनात शिरली. जाधवसरांनी गुरुजीपणाचा किल्ला असा काही लढवला की झाशीच्या राणीचं पानिपत झालं. सरांनी आपला वाक्बाण सोडला.
"या आपल्या झाशीच्या राणी. चाचणी परीक्षेला ४ ते ७ धड्यांचा अभ्यास करायचा होता पण यांना ९ व्या धड्यातली झाशीची राणी आवडली आठवली आणि ती उत्तरपत्रिकेत आली. शाबास! त्यांच्या या अतुलनीय पराक्रमासाठी मी भोपळा देऊन त्यांना सन्मानित केलेलं आहे." मुलांनी पुन्हा जोरदार टाळ्या वाजवल्या. या वेळेस प्रत्येकाला आपण टाळी का वाजवतोय ते ठाऊक होतं. आणि प्रत्येकजण तो आनंद लुटत होतं. मी सोडून. अचानक हाती आलेल्या भोपळ्याचं आणि झाशीची राणी या पदवीचं काय करावं ते कळेना.

पूर्वीपासून माझं एक होतं. उत्तर चुकीचं लिहिलं तरी चालेल, जागा मोकळी सोडायची नाही. शिकवणच तशी होती. काही म्हणता काही फुकट घालवायचं नाही. जन्मापासून हेच ऐकत आल्यावर काय बिशाद काही फुकट घालवण्याची, त्यामुळे उत्तराची जागा फुकट घालवणं अशक्यप्राय. प्रश्नपत्रिकेतपण असायचंच ना, ’मोकळ्या जागा भरा.’ विचारलेल्या प्रश्नाचं उत्तर येत नव्हतं. नुकतीच ओळख झालेली झाशीची राणी अंगात भिनलेली. ती मला इतकी भावली होती हे सरांना समजावं इतक्या निरपेक्ष हेतूने मी तिच्याबद्दल लिहून ’मोकळी जागा’ भरली. विद्यार्थी परीक्षेला नसलेले धडेही आधीच वाचतात, नुसते वाचून थांबत नाहीत, काय वाचलंय ते लक्षात ठेवतात, मोकळ्या जागा त्याने भरून टाकतात या सगळ्याचं खरंतर सरांनी कौतुक करायला हवं होतं की नाही?

त्यादिवसापासून मी अख्ख्या शाळेची ’झाशीची राणी’ झाले. कुणीही, कधीही मला त्या नावाने हाक मारायचं. झाशीच्या राणीसारखाच पराक्रम खर्‍याअर्थी गाजवणं आता भाग होतं. कार्यक्षेत्र वेगळी असली म्हणून काय झालं.
"जाधवसरांना इतिहासात १०० पैकी १०० गुण मिळवून दाखवले तरच नावाची झाशीची राणी." अशी घोषणा आधी मी मनातल्यामनात केली. गुण मिळवण्यासाठी अभ्यास करावा लागतो हा मोठा अडथळा त्यात होता. पण आता गत्यंतर नव्हतं. येताजाता कुणी ’झाशीची राणी’ म्हणून चिडवलं की झेंडा हातात धरल्यासारखं उभं राहून घोषणा द्यायला लागले. शाळेतली ती घोषणा लहानश्या गावात लवकरच पसरली, घरीही पोचली. आईने एकदा आठवण करून दिली.
"झाशीच्या राणी अभ्यासाला बसून इतिहास कधी घडवणार?" मी परीक्षा लढवायला घेतली. परीक्षा लढवायचीच तर अंतिम ध्येय वार्षिक परीक्षा हे नक्की केलं. येता - जाता इतिहास उगाळला आणि अखेर परीक्षा ’सर’ केली. इतिहास या विषयात १०० पैकी १०० गुण मिळवले.

"या आपल्या झाशीच्या राणी." जाधवसरांनी पुन्हा एकदा जोरजोरात टाळ्या वाजवल्या म्हणून सगळ्या वर्गानेही वाजवल्या. या वेळेस प्रत्येकाला टाळ्या वाजवण्याचं कारण ठाऊक होतं.  सरांच्या जवळ जाऊन उभी राहिले. सरांनी कौतुकाने पाठीवर शाबासकीची थाप मारली. ही थाप आज इतक्या वर्षानंतरही मला जशीच्यातशी आठवते आणि त्याची आठवण करून द्यायला कुणी ना कुणी असतंच. म्हणजे होतं असं, दर काहीवर्षांनी मला कुणीतरी भेटतं ते हमखास विचारतं,
"तू जाधवसरांची विद्यार्थिनी होतीस ना?" माझी त्या व्यक्तीशी ओळखही नसते पण मला ताबडतोब कळतं.
"हो. मी त्यांची झाशीची राणी." मी हसून सांगते.
"तुझ्या जिद्दीचं फार कौतुक करतात सर." बोलणार्‍याच्या स्वरातूनच मला कळतं की सरांना माझं किती कौतुक होतं. फक्त जाधवसरांनाच नाही सगळ्याच सरांना. या प्रसंगानंतर दोन वर्षांनी माझ्या दुसर्‍या शिक्षकांनी वर्गात शिरायच्या आधीच खिंडीत गाठल्यासारखं दारात अडवलं होतं.
"तुझ्याबद्दल मी पैज मारली आहे."
"ओ?" एवढाच उद्गगार निघाला माझ्या तोंडून.
"हे बघ, ११ वीत तास चुकवायचे, बंडखोरपणा करायचा, शिक्षकांविरुद्ध भाषणं ठोकायची हे सगळं समजू शकतो मी. शिक्षकांना तू हुशार आहेस हे ठाऊक आहे पण अभ्यासात लक्ष घातलं तर. १२ वीत काय दिवे लावणार असा प्रश्न पडलाय त्यांना. तू काही घोषणा करायच्याआधी मीच करून टाकली आहे. तेव्हा लागा अभ्यासाला आणि मिळवा गुण चांगले. तुझ्यामुळे मी पैज हरलो तर फार वाईट वाटेल मला." सरांनी दरवाजा अडवल्यामुळे मी त्यांच्या बाजूने अंग वाकडंतिकडं करत वर्गात जाऊन बसले. सगळ्या शिक्षकांनी ’कट’ केला आहे हे दिसतच होतं. पुन्हा एकदा परीक्षा ’सर’ करणं आलं हे दिसतंच होतं. वैतागत सरांनी पैज हरायला नको म्हणून पुन्हा अभ्यासाला लागले.

दुसरी शाबासकी मिळवायची होती पण पहिल्या शाबासकीने ’इतिहास’ घडवला.

Wednesday, October 16, 2019

कसब

पन्नाशीच्या पुढची लोकं सतत, ’मागे वळून बघताना...’ असं म्हणत असतात. नुकतीच पन्नाशी पार केली असल्याने मलाही मागे वळून बघावंसं वाटायला लागलं. चष्मा न घालताही बरंच काही दिसायला लागलं... नुसतं दिसून काय उपयोग, मागे वळून पाहिलेल्याचं पुढे काय झालं हे ही महत्वाचं,

माझी आई अप्रतिम गायची आणि मला माझ्या आईसारखं व्हायचं होतं म्हणून मी गाणं शिकायला सुरुवात केली. आमच्या गुरुंनी थेट ओंकार प्रधाननेच सुरुवात केली. मला ते गाणं इतकं आवडलं की नकळत मी ते वेगवेगळ्या पद्धतीने गाऊन पाहायला सुरुवात केली. गुरु म्हणाले,
"तुझा आवाज छान आहे पण जी चाल शिकवलेली असते त्याच चालीत गायला पाहिजे." मी प्रयत्न करत राहिले, नविन चालींची भर पडत राहिली. माझ्या गुरुंनी माझ्यासमोर हात टेकल्यासारखा गळा टेकला. गाण्याचा वर्गच बंद करून टाकला. तेव्हापासून माझं ’गाणं’ राहिलं आहे.

गाता गळा बंद व्हायच्या आधी थै, थै थक करत पाय थिरकत होते. सगळ्या मैत्रिणी कथ्थक शिकायला जायच्या. आमची एक मैत्रीण तिच्या घरी गेलं की कथ्थकचा सराव आम्हाला बघायलाच लावायची. मी बदले की आग घेऊन कथ्थक शिकायला जाणं सुरू केलं. आल्या मैत्रिणी की कर कथ्थक असं करायचा माझा डाव होता. पण माझ्या दाणदाण पदरवाला गुरु इतक्या वैतागल्या की त्यांनीही तो वर्ग लवकरच बंद केला आणि मी फक्त मैत्रिणीचं कथ्थक बघत राहिले.

ट्रेकिंग करायचं होतं पण, ’गप्पा मारत राहिलीस की चढायचं विसरतेस’ असं म्हणत माझ्यामुळे मित्रमैत्रिणींनी स्वत:चं ट्रेकिंग बंद केलं. त्यांची कुठलीशी संस्था होती ती बंद पडली. घ्या, पाद्र्यांना पावट्याचं निमित्त.

याला काही दशकं झाली आणि ’बकेट लिस्ट’ आली. मलाही वाटायला लागलं त्यात काहीतरी टाकावं. बॉलीवूड नाच शिकायला घातलं स्वत:लाच. पहिल्या तासाची जाहिरात घरात, पूर्वी रिक्षातून फिरत ओरडून करायचे तशी आठवडाभर केली. घरातले तीन जीव मुठीत धरून माझा नाच पाहायला सज्ज झाले. नंतर वेळेवर नाहीसे व्हायला लागले, लपायला लागले.

लपायच्या, नाहीसं व्हायच्या जागा संपल्यावर ’पण माझी गुरु शिकवते तेव्हा मी मस्त नाचते. घरी आल्यावर जमत नाही.’ ही नृत्याच्या अगोदरची धून कानावर आदळली की मुलं आणि नवरा नेत्रकटाक्ष टाकायला लागले. आता मला नाचायला यायला लागलं होतं त्यामुळे कुठे का टाकेनात कटाक्ष म्हणून नित्यनेमाने देवदर्शनाला गेल्यासारखं मी नाचायला जात होते. निदान या गुरुला तरी माझ्या तालासुराचं ज्ञान जाणवलं या आनंदात होते. एक दिवस दुकानाला टाळा. नवरा म्हणाला,

"तू कितीजणांचे व्यवसाय धोक्यात आणतेस. भारतात तेच इथेही तुझा हाच उद्योग?" मला अगदी गदगदून आलं त्यामुळे आता काही करायचं राहिलं आहे का? असं कुणी विचारलं की माझं उत्तर असतं,

’लोकांचे छोटे छोटे उद्योग मी त्यात शिरले तरी चालू ठेवण्याचं कसब शिकायचं राहिलं आहे ते एकदा जमलं की झालं.’

Thursday, March 21, 2019

दारू

मी दारू कधी प्यायला लागले? हा प्रश्न मी तुम्हाला का विचारतेय असा प्रश्न पडला ना? आणि उगाच प्रश्न विचारून प्यायची तर घरात पी आम्हाला कशाला सांगतेस असं म्हणत असाल तर म्हणा बापडे. दुसरं काय म्हणणार मी. पण झालं असं समाजमाध्यमातला एक मित्र याला जबाबदार आहे म्हणजे माझ्या दारू पिण्याला नव्हे त्या आठवणी जागवण्याला. त्याने खाल्ली मिसळच पण तो मिसळ खायला जिथे गेला ते निघालं आमच्या रत्नागिरीच्या दारू अड्ड्याचं वर्णन. त्या वर्णनामुळे मुळात मला तो अड्डा कसा ठाऊक असा प्रश्न खूपजणांना पडला. मग मलाही त्याचं उत्तर सार्वजनिक देण्याचा मोह पडला त्यामुळे इथे कुणी रत्नागिरीकर असतील वाचणारे  तर त्यांच्या नाहीतर तिथे जाऊ पाहणार्‍यांच्या ज्ञानात थोडी भर.  तिथेच बसून हे वाचत असाल तर मग प्रश्नच मिटला.

तर आमच्या पुण्याच्या काकांना कुणीतरी रोपं आणण्यासाठी ’हा’ पत्ता दिला होता. ’हा’ म्हणजे दारूच्या अड्ड्याचा. आम्ही बहिणी उत्साहात तो पत्ता दाखवायला निघालो.  गोखले नाक्यावरून डावीकडे वळलं की थोडं चालायचं मग उजवीकडे जे बोळकांडं लागेल तिथून रोपं दिसतीलच वगैरे वगैरे म्हणत काकांबरोबर निघालो.  एका बोळकांडीसमोरून जाताना रोपं दिसली. आम्ही तिकडे वळलो. तर ती शोभेकरता ठेवली होती.
"असंच जा पुढे" असं कुणीतरी सांगितलं.  आम्ही पुढे जात राहिलो. आत, आत. पुढे काही बाकडी दिसली. थोडीशी रोपंही दिसली. काका म्हणाले,
"तुम्ही बसा इथे." मी चौकशी करून येतो.

 मरायला टेकलेल्या ट्यूबलाईटच्या प्रकाशात आम्ही दोघी एका रिकाम्या बाकड्यावर जाऊन बसलो. आजूबाजूच्या बाकड्यांवर बसलेले आयुष्यात कधी मुली न पाहिल्यासारखे डोळे विस्फारून आमच्याकडे पाहायला लागले. ते पाहायला लागले म्हणून आम्हीही त्यांच्याकडे पाहायला लागलो.  ट्युबलाईट मरायला टेकली होती त्यामुळे  कुणी एकमेकाला नीट दिसत नव्हतंच.  बसलोय तर काहीतरी मागवणं भाग होतं.
"पाणी माग." मी बहिणीच्या कानात कुजबुजले. तेवढ्यात पोऱ्या आला. त्याने हातातल्या फडक्यानं बाकड्याची सफाई केली. ते फडकं खरं तर खूप कळकट होतं, पण त्यानं ते बाकड्यावरून अतिशय पटकन फिरवलं. त्यामुळं बाकडं खरंच स्वच्छ झालं की अजून घाण झालं हे कळू नये एवढी सफाई त्या सफाईत निश्चितच होती. एव्हाना बाकिचे लोक आमच्याकडे बघतायत हे आम्हाला कळू नये म्हणून आम्ही मान खालीच घालून ठेवली होती. मी त्या पोर्‍याने फडकं फिरवताच म्हटलं,
"दोन ग्लास."  त्याच्या हातातला फडका क्षणभर अंधातरीच राहिला. त्या फडक्याचं काय करावं हे त्याला कळेना तेवढ्यात काका आले ते अक्षरश: धावतच.
"उठा, उठा, चला पटकन." आम्ही गडबडीत उठलो. बहिणीला पाणी सोडवेना. ती म्हणाली.
"त्या पोर्‍याला पाणी आणायला सांगितलंय."
"राहू दे तुमचं पाणी. चला." काका धाप लागल्यासारखे धावत बाहेर गेले. त्यांच्यामागून आम्ही. मोकळ्या हवेत आल्यावर ते म्हणाले,
"तो दारूचा अड्डा होता." आम्ही दोघी काकांच्या घाबरलेल्या चेहर्‍याकडे पाहत होतो. काहीही न होता काका इतके घाबरले होते. त्या पोर्‍याने खरंच दोन ग्लास आणून दिले असते आणि आम्ही दोघी पाणी प्यायल्यासारखे ते प्यायलो असतो तर?

Friday, December 7, 2018

जॉर्डन, इस्त्राइल आणि आम्ही

देश, शहरं पायी धुंडाळले की चांगले समजतात हा कधीतरी पाजलेला ’डोस’ मुलांनी आता आम्हाला पाजायला सुरुवात केली आहे. ती चालतात, नवरा त्यांच्यामागोमाग त्यांना गाठत राहतो आणि मी सर्वांना गाठण्यासाठी शर्यतीत भाग घेतल्यासारखी धावते. त्यामुळे दोन - एक - एक अशा क्रमात आमची चांडाळचौकडी इस्त्राइल, जॉर्डन, तुर्कस्थानात नुकतीच फिरुन आली. धावताना मला प्रत्येकवेळी फेसबुकवर जी मित्रमंडळी 5 k, 10 k असे चढत्या भाजाणीसारखे आकडे फोटोसह टाकत असतात त्यांची आठवण येत होती. कशाला त्या शरिराला इतकं दमवतात असं पुटपुटत पण त्यांच्याकडूनच स्फुर्ती घेत मी मुलांना गाठण्यासाठी पळापळ चालूच ठेवली. तीन देश असे फिरलो (धावलो) आम्ही ८ दिवसात. नशीब, शार्लटहून तिथे पोचायला विमान होतं!

मे महिन्यात लेकाने म्हटलं,

"इस्राइलला जायचं का?"

"कशाला? मरायला?" मी भेदरून विचारलं. पुढची १० मिनिटं  ऐकीव माहितीवर विधानं करायची नाहीत असं ऐकवण्यात आलं. मध्येच मी, मी तुझी आई आहे की तू माझा बाबा असं विचारून त्याला गोंधळवलं. पण गाडी पुन्हा मुद्द्यावर आणण्यात तो पटाईत.  बसल्याबसल्या इस्राइलबद्दल इतकं ऐकलं की त्याला म्हटलं,

"आता कशाला जायला हवं तिकडे?" त्याने फोनच बंद केला. पण हुकुमाप्रमाणे मी ’चालायला आणि सायकल हाणायला’ सुरुवात केली. मे महिना ते सप्टेंबर रोज. ऑक्टोबर महिना थंडी, थंडी करत वाचवला.  ८ दिवस होणारी तंगडतोड झेपायला हवी म्हणून प्रवासाच्या ६ महिने आधी दरवर्षी हे चक्र सुरू.  करता करता १४ नोव्हेंबर येऊन ठेपला.

दिवस पहिला: वॉशिंग्टन डी. सी. ते इस्तांबूल थेट विमान होतं.  पुढच्या २ तासाच्या विमानासाठी १० तास थांबणार होतो. त्यापेक्षा गाडीने पोचलो असतो या माझ्या वक्तव्यावर घरातल्यांनी फक्त नेत्रकटाक्ष टाकला. मुलगा म्हणाला,

"आई, आपल्याला दुसर्‍या गावाला नाही दुसर्‍या देशात पोचायचंय." तर काय झालं असं सवयीने येणारं वाक्य गिळलं आणि इस्तांबूल पालथं घातलं. फिरता फिरता प्रवासी कुठले ते ओळखून त्यांच्या भाषेत पुकारा करत खायला बोलावण्याची इथल्या माणसांची कुशलता अचंबित करत होती. नमस्ते, नमस्ते झालं तसं आम्हीही खूष होऊन आत शिरलोच. दर पाच मिनिटांनी आतून  मातीचं छोटं भांडं,  ठेवणी घेऊन कुणीतरी येत होतं.  ज्वाळेवर वर - खाली करत हातातल्या हुंडीचं  झाकण अलगद फोडून छोट्या मातीच्या भांड्यात शिजवलेली गरम गरम  भाजी ताटात ओतत होते.  आम्हीही तेच मागवलं. चविष्ट भाजी होती.

दिवस दुसरा: इस्तांबूलहून जॉर्डनला (अमान)  पहाटे पोचलो. डोळ्यावरची झोप उडवली उबर चालकाने. रस्त्यावर शुकशुकाट असला तरी गाडी जबाबदारीने चालवतोय म्हणेपर्यंत चालवता, चालवता त्याने आपला फोन काढला, फोन मांडीवर ठेवून, त्यात डोकं खुपसून गाडी चालवायला लागला. ’रस्ता समोर आहे, डोकं वर कर’ हे ’गूगल’ करून त्याला सांगेपर्यंत तो दिवा हिरवा असतानाच थांबला. दुसर्‍या दिवशी आम्हालाच गाडी चालवायची होती. या देशात हिरव्यावर थांबायचं की काय अशा प्रश्नचिन्हांकित चेहर्‍याने एकमेकांकडे पाहत राहिलो. चालकाचा चेहरा वर होईपर्यंत दिवा हिरव्याचा पिवळा, लाल आणि परत हिरवा झाला. अचानक  आमचा चालकही जागा झाला. सुटलाच मग तो. त्याने आम्हाला घरापाशी आणल्यावर आम्ही सुटलो. पैसे दिल्यावर सुटे पैसे काही त्याने परत केले नाहीत त्यामुळे एरवी सढळ हस्ते ’टिप’ देणार्‍या मुलाचं अमेरिकनत्व जागं झालं. आता मी नाही देणार त्याला आणखी पैसे असं छातीठोकपणे मराठीत त्याने जाहीर केलं. आपली भाषा दुसर्‍याला कळत नसली की पटकन परक्या देशात ’हुशार’ व्हायला होतं.

 संध्याकाळी गावात चक्कर टाकली. रस्त्यावर स्त्रिया फारश्या दिसल्या नाहीत. तिथल्या किल्ल्याकडे जाताना भाषेचा गोंधळ होताच. पण पोचलो. भारतीय म्हटल्यावर तिथे काम करणारे खूश झाले. हिंदी सिनेमाचे संदर्भ देत राहिले. कुणीही कुठून विचारलं की नवर्‍याचं सुरू, "मुळचे  भारतीय आता अमेरिकेत..." अमेरिकेच्या ’गन’ संस्कृतीवर ताशेरे ऐकल्यावर आम्ही त्याचं ’अमेरिका’ बंद करून टाकायचा प्रयत्न केला. पण तो दोन्ही देशाचा अभिमानी नागरिक त्यामुळे जिकडे तिकडे भारत - अमेरिका चालूच राहिलं. झालं असं, किल्ल्यावरून मशिदीत गेलो. मशिदीत प्रवेश करण्यासाठी दुकानातून जावं लागतं.  तिथे मशिदीत जाण्यासाठी स्त्रियांसाठी असलेला अबया घालायला लावतात, दूध नसलेला तरीही चविष्ट चहा अतिशय आग्रहाने पाजतात.  वस्तू बघता बघता एका तलवारी समोर आलो. विक्रेते दोन तरुण मुलं होती. कुठून आलात विचारल्यावर  भारत - अमेरिका झाल्याझाल्या तो मुलगा म्हणाला,

"तुमच्या देशात आमच्या तलवारींचा चांगला ’बिझनेस’ होईल. नाहीतरी सर्रास बंदुका वापरता तुम्ही." त्यानंतर असेच काहीतरी विनोद केले त्याने. कर्मभूमीची ही प्रतिमा पचवणं कठीण गेलं. शेवटी अमेरिकेची ही गंभीर समस्या आहे हे सांगितल्यावर त्या मुलांनी विनोद थांबवले. पण  त्या मुलांच्या मनातल्या अमेरिकेच्या प्रतिमेचं दर्शन दु:खदायक होतं.

दिवस तिसरा: भाड्याची गाडी करून पेट्राच्या दिशेने प्रवास. चार तासांचा प्रवास आहे. डेड सी बघायचा असल्यामुळे गावातून गेलो. नाहीतर तीन तासात पोचता येतं. गावातून म्हणजे अक्षरश: गल्लीबोळातून. अमान सोडल्यावर नंतर तर वाळवंटच. पहाटेची वेळ असल्यामुळे आमची एकमेव गाडी रस्त्यावर. डेड सी खरंच ’डेड’ होत चालला आहे. मिठाच्या लाद्या तयार झाल्या आहेत. त्यावरून आरामात चालता येत होतं. मिठागरच झालं आहे.  डेड सी ने निराशा केली. जितकं वाचलं, ऐकलं होतं तेवढं विशेष काही वाटलं नाही. पेट्राची रात्र मात्र रंजक ठरली. ज्याचं घर होतं त्याचा मेव्हणा गप्पा मारायला आला. तो बेडूविन जमातीचा. त्याने उत्साहाने त्याच्या लग्नाची ’स्टोरी’ सांगितली. १६ व्या वर्षी त्याने वडिलांना लग्न करायचं आहे हे आपल्या मनाचं गुपित सांगितलं. त्याला आवडणार्‍या मुलीच्या घरी या मंडळींनी जाऊन मागणी घातली. मुलीला द्यायची रक्कम मोठी होती. वर्षभर मुलगा पैसे जमवत राहिला. जेव्हा जेव्हा मुलीला भेटावंसं वाटायचं तेव्हा तेव्हा दोन्ही घरातली माणसं एका खोलीत जमत. दोघांनी सर्वांच्यासमोरच बोलायचं. वर्षाने लग्न झालं. ’स्टोरी’ संपवत म्हणाला,

"आता लवकरच दुसरं लग्न करणार आहे."

त्याच्या पहिल्या लग्नाच्या ’स्टोरी’ त आम्ही इतके गुंतलो होतो की दुसर्‍या लग्नाचा विचार मानवेना. बोलणंच खुंटलं. तसं उठता उठता सकाळी नाश्ता करून द्यायचं कबूल करत तो गेला. ठरल्याप्रमाणे सकाळी ७ वाजता येऊन त्याने चविष्ट नाश्ता केला. शाकशुक नावाचा पदार्थ, ऑलिव्ह्ज, हमस आणि नान. नान सगळीकडे गार द्यायचे. सांगितल्यावर गरम करून दिलं. भारतीयांना चहा आवडतो म्हणून त्याने आमच्यावर बिनदूधाच्या चहाचा माराच केला. पण मन लावून खाऊ पिऊ घातलं.  नाश्त्याने तृप्त होऊन पेट्रा पाहायला बाहेर पडलो. बाहेर पडताना खिडकीतून पाहिलं तर सगळीकडे बैठे एकावर एक ठेवल्यासारखे ठोकळ्यासारखे दिसणारे डोंगर. छायाचित्र काढली पण प्रत्यक्ष दिसतात तसे फोटोत नाही येत.

दिवस चौथा: पेट्रा सुंदरच आहे. निवांत फिरायचं असेल तर हातात दोन - तीन दिवस हवेत . दगड कोरून बांधलेलं हे पुरातत्त्व वास्तुकलेचं उत्कृष्ट दर्शन आहे.  आम्ही एकच भाग केला. जाऊन येऊन तीन तासांच्यावर पायपीट. एवढं केलं तरी पूर्ण पेट्राच्या बांधणीची कल्पना येते. घोड्यावरून गुहेच्या दारापर्यंत जाता येतं. पुढे बग्गीतून. साधारण तासाभराने ट्रेझरीची इमारत लागते. त्या पुढे गाढवांची सत्ता. असं का या प्रश्नाचं उत्तर लवकरच मिळालं.  आतमध्ये एक दोन ठिकाणी खायची प्यायची व्यवस्था आहे. त्या मालकाशी गप्पा मारल्या. त्यावरून समजलं की  आताचं पेट्रा हे बेडूविन जमातीचं निवासस्थान. इथल्या गुहांमध्येच ते राहत. पेट्रा पर्यटनस्थळ करायचं ठरल्यानंतर या जमातीला उदरनिर्वाहाचं साधन म्हणून इथेच काम किंवा व्यवसाय करण्याची मुभा दिली गेली. राहण्यासाठी स्वतंत्र वस्ती उभारली गेली. यामुळेच जॉर्डन सरकारच्या हद्दीत घोडा आणि बग्गी तर पुढे गाढव असा नियम आहे. हे सांगतानाच त्याच्या गुहेत सलमानखानच्या चित्रपटाचं चित्रीकरण झालं, तो इथे राहायला होता वगैरे माहिती  त्याने दिली. आम्ही काही धन्य धन्य होऊन फोटो काढले नाहीत त्या जागेचे. कदाचित नाट्यकलावंत किंवा लेखकाचे पाय त्या जागेला लागले आहेत हे कळलं असतं तर काढले असते :-). गाढवावर बसा म्हणून कुणी मागे लागलं नाही पण घोडेवाल्यांनी मात्र पिच्छा पुरवला. आणि गिर्‍हाईक पकडण्यासाठी आपापसात हुज्जतही घातली.

दिवस पाचवा: पेट्रापासून  दोन तासाच्या अंतरावर वादीरम.  वाळवंटातल्या मोकळ्या रस्त्यावर गाडी चालवताना आपण चित्रपटात एकच गाडी वाळवंटातून बराचवेळ मार्गक्रमणा करताना बघतो तसंच वाटत होतं. गाडीसमोर एक उंटही डुलत डुलत आला. आमचं आश्चर्य ओसरुन फोटो काढायचं सुचेपर्यंत त्याने रस्ता ओलांडलाही. वादीरमचं सौंदर्य अविस्मरणीय आहे. नजर टाकू तिकडे लालसर रंगाची वाळू, वाळूचे डोंगर आणि प्रचंड मोठाल्या शिळा. सुरुवातीला उंटावरून सैर केली. आधी उंचाला उंट धप्पकन खाली बसला तरी तो उंचच होता. कसंबसं त्याच्या पाठीवर स्थानापन्न झाल्यावर असा काही उठला की तोल सावरता सावरता मुष्किल. मुलाचा उंट तर इतका खादाड की जरा काही त्याला  हिरवं दिसलं की थांबलाच. मुलगा आपल्यासारखाच आणखी एक प्राणीही आहे म्हणून खूष झाला. माझा आणि मुलीचा उंट एकामागोमाग होते. माझा उंट सारखा मुलीशी ’लगट’ करे. त्याची लगट आणि तो बाजूला व्हावा म्हणून माझा आरडाओरडा एकाचवेळी चालू होता. मुलगी उतरुन चालायला लागेल की काय असं वाटायला लागलं. त्यात कुठल्या भाषेत आरडाओरडा केला की उंटाला आणि त्याच्या माणसाला कळेल हा प्रश्न होताच. घाबरुन उंट पळत सुटला तर काय घ्या. शेवटी सहस्त्र खाणाखुणा आणि वेगवेगळ्या उच्चारात तेचतेच उंटवाल्याला न कळणारं बोलत राहिले. अखेर त्याचा बंदोबस्त झाला. त्याची दोरी अधिक गुंडाळली  आणि उंटाचं  तोंड मुलीच्या आसपास पोचेनासं झालं. उंटावरुन उतरल्यावर  जीपमध्ये. बर्‍याच ठिकाणी भल्या मोठ्या शिळा चढायच्या होत्या, अरुंद खडकांवर पाय टाकत डोंगरांचं टोक गाठायचं होतं. निमुळत्या फटींमधून देह आत सरकवायचे होते. बर्‍याच कसरती पार पाडल्या. रात्री मुक्कामासाठी तंबूत, तिथेच कापडी भोजनालयात वाळूत भट्टी पेटवून केलेल्या जेवणावर सर्वांनीच ताव मारला. जेवण, गप्पा आणि हुक्का. रात्री इतर काहीच उद्योग नसल्याने भोजनालयाचं विश्रांतीगृह झालं.  नॉर्वे, जपानहून आलेल्या लोकांशी गप्पा झाल्या. पण बरेचसे हुक्कातच गर्क होते. आम्ही आपले चहा रिचवत होतो.

दिवस सहावा: वादीरमहून इस्राइल. पुन्हा वाळवंटच. वाहतूक जवळवळ नाहीच. मी गाडी चालवायला लागल्यावर वाटेत लागणार्‍या लहान गावातल्या नजरा आश्चर्याच्या होत्या.  आकाबाला  गाडी परत केली. आकाबा मोठं शहर आहे. गाडी परत करून पायी समुद्रावर चक्कर मारून आलो. तिथून इजिप्त, सौदी आणि इस्राइल  असे समुद्रापलीकडे असलेले तीन देश दिसतात. ज्यांच्याकडून गाडी भाड्याने घेतली होती त्यांनी जॉर्डनच्या हद्दीशी सोडलं. जॉर्डनमधून इस्राइलमध्ये प्रवेश. इस्राइलमध्ये गेलात तर अरब राष्ट्रात प्रवेश नाही या अरब राष्ट्रांच्या खाक्याला प्रत्युत्तर म्हणून इस्राइल पासपोर्टवर  शिक्का न मारता एक कागद हातात ठेवतात.

दिवस सातवा: इस्राइलमध्ये तेलवीवला आलो. बाहेर पडल्यावर तिथली हसतमुख कर्मचारी मदतीला तत्पर होती. उबर न करता त्यांचं तिथलं अॲप डाऊनलोड करायला लावून तिने टॅक्सी बोलवायला लावली. टॅक्सीलासुद्धा तिने ती उभी होती तिथपर्यत यायला लावलं. ती आम्हाला तिथून हलूच देत नव्हती. सुरुवातीला मदतीचा प्रयत्न वाटला पण नंतर तेच वागणं खटकलं. शेवटपर्यंत कारण कळलं नाही पण सुरक्षितता हे कारण असावं.  तेलवीववरुन जेरुसलम. धार्मिक स्थळ.  भक्तांची गर्दी अतोनात तेवढीच बंदूकधारी सैनिकांचीही. रस्त्यावर, लोकल, मॉल सर्वत्र. २० - २५ वर्षाची सैन्यातील मुलं - मुली बंदूक (स्टेनगन्स) घेऊन वावरताना पाहिलं तेव्हा सुरुवातीला विचित्र दडपण आलं मनावर. उगाचच कुणी हल्ला तर करणार नाही ना अचानक या दृष्टिकोनातून माझीच टेहळणी सुरू झाली. पण काहीवेळातच बंदूकामध्ये वावरायची  ’सवय’ झाली.

’वेस्टर्न किंवा वेलिंग वॉल’ हे ज्यू लोकांचं प्रार्थनास्थळ आहे. स्त्रिया आणि पुरुषांसाठी दोन वेगवेगळे भाग आहेत. अंगभर कपडे असणं आवश्यक आहे. भिंतीवर डोकं टेकून लोक इथे रडतात ते रोमनांनी ’टेंपल’ उद्धस्त केल्याचा निषेध म्हणून. तसंच आपल्या इच्छा लिहिलेल्या चिठ्ठ्या भितींतल्या फटीत लोक ठेवतात. याच आवारात असलेलं ज्यू आणि मुस्लिम लोकांचं ’टेंपल माऊंट/डोम ऑफ रॉक’ बाहेरुनच बघता येतं मुस्लिमाखेरीज इतर धर्मीयांना आत प्रवेश नाही.  आम्ही सहज एका स्थानिक जोडप्याला आत जाण्यासाठी काय करावं लागेल विचारलं. दोघांमधला पुरुष आत जाता येणार नाही यावर ठाम होता तर स्त्री अशा निर्बंधांना काय अर्थ म्हणून त्याच्याशी वाद घालत होती. अर्थात नियमापुढे ती काय करणार? पण दोघांच्या मनोवृत्तीतला फरक पाहताना गंमत वाटली. हा सगळा भाग फिरून झाला की बाजारातच बाहेर पडायला होतं. तिथेही जागोजागी बंदूकधारी सैनिक.  जेरुसलमहून पॅलिस्टाईनची हद्द अवघी अर्ध्या तासाच्या अंतरावर आहे.  पॅलिस्टिनियन सतत हद्दीवरून दगडफेक करत असतात असं ऐकलं. आम्ही सगळा धोका पत्करून जायचं ठरवलं. पॅलिस्टाईनियनना जेरुसलममध्ये सहजासहजी येता येत नाही. फक्त शुक्रवारी त्यांना जेरुसलममध्ये येता येतं. पण जेरुसलमहून तिकडे जाणार्‍या गाड्या सारख्या सुटत असतात. गाडी खचाखच भरलेली होती. रस्त्यावरही तोबा गर्दी वाहनांची. पुण्याची आठवण झाली. आम्हाला जेमतेम निम्मं अंतर जायलाच २ तास लागले. अजून दोन तास पोचायला लागतील असं बसमध्ये कुणीतरी सांगितलं. परत येताना ’तपासणी’ चक्र असणारच होतं. सगळा विचार करून आम्ही अर्ध्यावर उतरून हळहळत परत फिरलो.

दिवस आठवा: परतीचा. तेलवीव ते इस्तांबूल, इस्तांबूल ते वॉशिंग्टन डी. सी. डी. सी. ते शार्लट.

गाडी चालवताना आठ दिवस पुन्हा पुन्हा शब्दांतून रंगत होते. ठिकाणं, माणसं, खाणं... वेगवेगळे अनुभव पोतडीत जमा झाले. आमच्यासारख्या खादाडखाऊ लोकांची या देशात मजा आहे.  चिकन श्वॉरमा, बाकलावा, मलाबी, शाकशुक एक ना अनेक.  परत येताना पुढच्यावेळेला कोणत्या देशात जायचं  आणि काय खायचं याबद्दल चर्चा रंगली आणि  या प्रवासाची सांगता झाली.