आंतरजालीय दिवाळी अंक - माझी कथा - संकोच

मराठी माणसाचा नादिष्टपणा काय करायला लावेल ते सांगता येत नाही. मामबोकरांच्या (माझा मराठीचा बोल)डोक्यात अंकाचं ’खूळ’ तीन वर्षापूर्वी आलं. पहिले दोन अंक ’आपले आपण’ सदरात मोडणारे होते. यावर्षी  ’आंतरजालीय अंक’ काढायचं ठरलं. 

अंक वाचनीय आहे. भारत आणि अमेरिकेतल्या लिहित्या हातांचं दर्जेदार साहित्य या अंकात आहे. तुम्हाला तिथली अक्षरं वेगळ्या दुनियेत घेऊन जातील याची खात्री वाटते. वाचा आणि प्रतिक्रिया नोंदवून आमचा उत्साह वाढवा. - https://www.mambodiwali.com

या अंकासाठी मदत करत असताना नकळत आठवण झाली ’अस्मिता’ त्रैमासिकाची. केरीमध्ये राहत असताना ’अस्मिता’ नावाचं त्रैमासिक आम्ही काढायचो. या उत्साहाच्या परिणीती म्हणजे, आज तिथल्या नगरवाचनायात शेकड्यांनी मराठी पुस्तक उपलब्ध आहेत. 

या अंकातील माझ्या कथेत लहान मुलीचं विश्व आहे. तिच्या नजरेतून तिला दिसणारे तिचे सावत्र वडील आहेत. दोघांच्या नात्यातला भावनिक गुंता हलक्याफुलक्या स्वरुपात सोडवला आहे. हा प्रवास सुखद वळणापाशी कसा पोचतो त्याची ही कथा... वाचताय ना? वाचून तिथे प्रतिसाद नोंदवायला विसरु नका:

ttps://www.mambodiwali.com/mohanajoglekar

झाशीची राणी आणि शाबासकी

"या आपल्या झाशीच्या राणी." जाधवसरांनी जोरजोरात टाळ्या वाजवल्या म्हणून सगळ्या वर्गानेही वाजवल्या. गुरु सांगतील ती पूर्वदिशा त्यामुळे टाळ्या का वाजवतोय ते कळलं नाही तरी आम्ही टाळ्या वाजवत राहिलो. सरांनी खूण करून मला बोलावलं. अतीव आनंदाने मी उभी राहिले. बाकड्यामधून बाहेर आले. बाकड्यांच्या मधल्या अरुंद गल्लीतून वाट काढत किल्ला लढवल्याच्याच आवेशात सरांजवळ पोचले. मागचा फळा म्हणजे किल्ला असल्याचा भास मला होत होता. त्यापुढे उभं राहून ’मेरी झॉंसी नही दूंगी’ अशी घोषणा केली की आठवत नाही कारण पुढच्या क्षणाला झाशीची राणी ढळाढळा अश्रुपात करत, बाकड्यांमधून सैरावैरा धावत, खालीमान घालून लाकडी आसनात शिरली. जाधवसरांनी गुरुजीपणाचा किल्ला असा काही लढवला की झाशीच्या राणीचं पानिपत झालं. सरांनी आपला वाक्बाण सोडला.
"या आपल्या झाशीच्या राणी. चाचणी परीक्षेला ४ ते ७ धड्यांचा अभ्यास करायचा होता पण यांना ९ व्या धड्यातली झाशीची राणी आवडली आठवली आणि ती उत्तरपत्रिकेत आली. शाबास! त्यांच्या या अतुलनीय पराक्रमासाठी मी भोपळा देऊन त्यांना सन्मानित केलेलं आहे." मुलांनी पुन्हा जोरदार टाळ्या वाजवल्या. या वेळेस प्रत्येकाला आपण टाळी का वाजवतोय ते ठाऊक होतं. आणि प्रत्येकजण तो आनंद लुटत होतं. मी सोडून. अचानक हाती आलेल्या भोपळ्याचं आणि झाशीची राणी या पदवीचं काय करावं ते कळेना.

पूर्वीपासून माझं एक होतं. उत्तर चुकीचं लिहिलं तरी चालेल, जागा मोकळी सोडायची नाही. शिकवणच तशी होती. काही म्हणता काही फुकट घालवायचं नाही. जन्मापासून हेच ऐकत आल्यावर काय बिशाद काही फुकट घालवण्याची, त्यामुळे उत्तराची जागा फुकट घालवणं अशक्यप्राय. प्रश्नपत्रिकेतपण असायचंच ना, ’मोकळ्या जागा भरा.’ विचारलेल्या प्रश्नाचं उत्तर येत नव्हतं. नुकतीच ओळख झालेली झाशीची राणी अंगात भिनलेली. ती मला इतकी भावली होती हे सरांना समजावं इतक्या निरपेक्ष हेतूने मी तिच्याबद्दल लिहून ’मोकळी जागा’ भरली. विद्यार्थी परीक्षेला नसलेले धडेही आधीच वाचतात, नुसते वाचून थांबत नाहीत, काय वाचलंय ते लक्षात ठेवतात, मोकळ्या जागा त्याने भरून टाकतात या सगळ्याचं खरंतर सरांनी कौतुक करायला हवं होतं की नाही?

त्यादिवसापासून मी अख्ख्या शाळेची ’झाशीची राणी’ झाले. कुणीही, कधीही मला त्या नावाने हाक मारायचं. झाशीच्या राणीसारखाच पराक्रम खर्‍याअर्थी गाजवणं आता भाग होतं. कार्यक्षेत्र वेगळी असली म्हणून काय झालं.
"जाधवसरांना इतिहासात १०० पैकी १०० गुण मिळवून दाखवले तरच नावाची झाशीची राणी." अशी घोषणा आधी मी मनातल्यामनात केली. गुण मिळवण्यासाठी अभ्यास करावा लागतो हा मोठा अडथळा त्यात होता. पण आता गत्यंतर नव्हतं. येताजाता कुणी ’झाशीची राणी’ म्हणून चिडवलं की झेंडा हातात धरल्यासारखं उभं राहून घोषणा द्यायला लागले. शाळेतली ती घोषणा लहानश्या गावात लवकरच पसरली, घरीही पोचली. आईने एकदा आठवण करून दिली.
"झाशीच्या राणी अभ्यासाला बसून इतिहास कधी घडवणार?" मी परीक्षा लढवायला घेतली. परीक्षा लढवायचीच तर अंतिम ध्येय वार्षिक परीक्षा हे नक्की केलं. येता - जाता इतिहास उगाळला आणि अखेर परीक्षा ’सर’ केली. इतिहास या विषयात १०० पैकी १०० गुण मिळवले.

"या आपल्या झाशीच्या राणी." जाधवसरांनी पुन्हा एकदा जोरजोरात टाळ्या वाजवल्या म्हणून सगळ्या वर्गानेही वाजवल्या. या वेळेस प्रत्येकाला टाळ्या वाजवण्याचं कारण ठाऊक होतं.  सरांच्या जवळ जाऊन उभी राहिले. सरांनी कौतुकाने पाठीवर शाबासकीची थाप मारली. ही थाप आज इतक्या वर्षानंतरही मला जशीच्यातशी आठवते आणि त्याची आठवण करून द्यायला कुणी ना कुणी असतंच. म्हणजे होतं असं, दर काहीवर्षांनी मला कुणीतरी भेटतं ते हमखास विचारतं,
"तू जाधवसरांची विद्यार्थिनी होतीस ना?" माझी त्या व्यक्तीशी ओळखही नसते पण मला ताबडतोब कळतं.
"हो. मी त्यांची झाशीची राणी." मी हसून सांगते.
"तुझ्या जिद्दीचं फार कौतुक करतात सर." बोलणार्‍याच्या स्वरातूनच मला कळतं की सरांना माझं किती कौतुक होतं. फक्त जाधवसरांनाच नाही सगळ्याच सरांना. या प्रसंगानंतर दोन वर्षांनी माझ्या दुसर्‍या शिक्षकांनी वर्गात शिरायच्या आधीच खिंडीत गाठल्यासारखं दारात अडवलं होतं.
"तुझ्याबद्दल मी पैज मारली आहे."
"ओ?" एवढाच उद्गगार निघाला माझ्या तोंडून.
"हे बघ, ११ वीत तास चुकवायचे, बंडखोरपणा करायचा, शिक्षकांविरुद्ध भाषणं ठोकायची हे सगळं समजू शकतो मी. शिक्षकांना तू हुशार आहेस हे ठाऊक आहे पण अभ्यासात लक्ष घातलं तर. १२ वीत काय दिवे लावणार असा प्रश्न पडलाय त्यांना. तू काही घोषणा करायच्याआधी मीच करून टाकली आहे. तेव्हा लागा अभ्यासाला आणि मिळवा गुण चांगले. तुझ्यामुळे मी पैज हरलो तर फार वाईट वाटेल मला." सरांनी दरवाजा अडवल्यामुळे मी त्यांच्या बाजूने अंग वाकडंतिकडं करत वर्गात जाऊन बसले. सगळ्या शिक्षकांनी ’कट’ केला आहे हे दिसतच होतं. पुन्हा एकदा परीक्षा ’सर’ करणं आलं हे दिसतंच होतं. वैतागत सरांनी पैज हरायला नको म्हणून पुन्हा अभ्यासाला लागले.

दुसरी शाबासकी मिळवायची होती पण पहिल्या शाबासकीने ’इतिहास’ घडवला.

कसब

पन्नाशीच्या पुढची लोकं सतत, ’मागे वळून बघताना...’ असं म्हणत असतात. नुकतीच पन्नाशी पार केली असल्याने मलाही मागे वळून बघावंसं वाटायला लागलं. चष्मा न घालताही बरंच काही दिसायला लागलं... नुसतं दिसून काय उपयोग, मागे वळून पाहिलेल्याचं पुढे काय झालं हे ही महत्वाचं,

माझी आई अप्रतिम गायची आणि मला माझ्या आईसारखं व्हायचं होतं म्हणून मी गाणं शिकायला सुरुवात केली. आमच्या गुरुंनी थेट ओंकार प्रधाननेच सुरुवात केली. मला ते गाणं इतकं आवडलं की नकळत मी ते वेगवेगळ्या पद्धतीने गाऊन पाहायला सुरुवात केली. गुरु म्हणाले,
"तुझा आवाज छान आहे पण जी चाल शिकवलेली असते त्याच चालीत गायला पाहिजे." मी प्रयत्न करत राहिले, नविन चालींची भर पडत राहिली. माझ्या गुरुंनी माझ्यासमोर हात टेकल्यासारखा गळा टेकला. गाण्याचा वर्गच बंद करून टाकला. तेव्हापासून माझं ’गाणं’ राहिलं आहे.

गाता गळा बंद व्हायच्या आधी थै, थै थक करत पाय थिरकत होते. सगळ्या मैत्रिणी कथ्थक शिकायला जायच्या. आमची एक मैत्रीण तिच्या घरी गेलं की कथ्थकचा सराव आम्हाला बघायलाच लावायची. मी बदले की आग घेऊन कथ्थक शिकायला जाणं सुरू केलं. आल्या मैत्रिणी की कर कथ्थक असं करायचा माझा डाव होता. पण माझ्या दाणदाण पदरवाला गुरु इतक्या वैतागल्या की त्यांनीही तो वर्ग लवकरच बंद केला आणि मी फक्त मैत्रिणीचं कथ्थक बघत राहिले.

ट्रेकिंग करायचं होतं पण, ’गप्पा मारत राहिलीस की चढायचं विसरतेस’ असं म्हणत माझ्यामुळे मित्रमैत्रिणींनी स्वत:चं ट्रेकिंग बंद केलं. त्यांची कुठलीशी संस्था होती ती बंद पडली. घ्या, पाद्र्यांना पावट्याचं निमित्त.

याला काही दशकं झाली आणि ’बकेट लिस्ट’ आली. मलाही वाटायला लागलं त्यात काहीतरी टाकावं. बॉलीवूड नाच शिकायला घातलं स्वत:लाच. पहिल्या तासाची जाहिरात घरात, पूर्वी रिक्षातून फिरत ओरडून करायचे तशी आठवडाभर केली. घरातले तीन जीव मुठीत धरून माझा नाच पाहायला सज्ज झाले. नंतर वेळेवर नाहीसे व्हायला लागले, लपायला लागले.

लपायच्या, नाहीसं व्हायच्या जागा संपल्यावर ’पण माझी गुरु शिकवते तेव्हा मी मस्त नाचते. घरी आल्यावर जमत नाही.’ ही नृत्याच्या अगोदरची धून कानावर आदळली की मुलं आणि नवरा नेत्रकटाक्ष टाकायला लागले. आता मला नाचायला यायला लागलं होतं त्यामुळे कुठे का टाकेनात कटाक्ष म्हणून नित्यनेमाने देवदर्शनाला गेल्यासारखं मी नाचायला जात होते. निदान या गुरुला तरी माझ्या तालासुराचं ज्ञान जाणवलं या आनंदात होते. एक दिवस दुकानाला टाळा. नवरा म्हणाला,

"तू कितीजणांचे व्यवसाय धोक्यात आणतेस. भारतात तेच इथेही तुझा हाच उद्योग?" मला अगदी गदगदून आलं त्यामुळे आता काही करायचं राहिलं आहे का? असं कुणी विचारलं की माझं उत्तर असतं,

’लोकांचे छोटे छोटे उद्योग मी त्यात शिरले तरी चालू ठेवण्याचं कसब शिकायचं राहिलं आहे ते एकदा जमलं की झालं.’

प्रेमाची, गोंधळाची, हेव्याची, वयाची ही गंमत- जंमत; पण या सार्‍याची सूत्र एक नाही, दोघांच्या हातात जातात आणि सुरु होते धरपकड. तारीख: शनिवार, २१ सप्टेंबर वेळ:दुपारी ३.३० ते ६:०० स्थळ:  Matthews Play House, 100 W McDowell St, Matthews, NC 28105   Directions

कलाकार प्रवेशानुक्रमे- पर्णिका जोगळेकर, समीर चौधरी, मोहना जोगळेकर, अतुल रिसवडकर, चिन्मय नाडकर्णी, दीप्ती ओक. जाहिरात: वेदिका तोंडे, मूळ कल्पना:आनंद वाकणकर. छायाचित्र: नितीन पटवर्धन. रंगभूषा: कश्मिरा वानखेडकर, रुपाली नाडकर्णी. प्रकाश योजना: शंतनु निलावर.  गायक: दीप्ती ओक, संदीप कुलकर्णी. नृत्यदिग्दर्शन: कश्मिरा वानखेडकर, श्रेया इनामदार. संगीत नियोजन: विरेन जोगळेकर, गीता गुर्जर. नेपथ्य:विरेन जोगळेकर, गौरव लोहार, शंतनु निलावर. https://marathiplaytickets.blogspot.com/

शार्लट आणि जवळपासच्या मित्रमैत्रीणींनो नाटकाला नक्की या!

प्रेमाची, गोंधळाची, हेव्याची, वयाची ही गंमत- जंमत; पण या सार्‍याची सूत्र एक नाही, दोघांच्या हातात जातात आणि सुरु होते धरपकड. तारीख: शनिवार, २१ सप्टेंबर वेळ:दुपारी ३.३० ते ६:०० स्थळ:  Matthews Play House, 100 W McDowell St, Matthews, NC 28105   Directions

कलाकार प्रवेशानुक्रमे- पर्णिका जोगळेकर, समीर चौधरी, मोहना जोगळेकर, अतुल रिसवडकर, चिन्मय नाडकर्णी, दीप्ती ओक. जाहिरात: वेदिका तोंडे, मूळ कल्पना:आनंद वाकणकर. छायाचित्र: नितीन पटवर्धन. रंगभूषा: कश्मिरा वानखेडकर, रुपाली नाडकर्णी. प्रकाश योजना: शंतनु निलावर.  गायक: दीप्ती ओक, संदीप कुलकर्णी. नृत्यदिग्दर्शन: कश्मिरा वानखेडकर, श्रेया इनामदार. संगीत नियोजन: विरेन जोगळेकर, गीता गुर्जर. नेपथ्य:विरेन जोगळेकर, गौरव लोहार, शंतनु निलावर.

Purchase tickets here: Paypal, Debit or Credit Card

ज्येष्ठ नागरिकांसाठी (60 +) पहिल्या दोन रांगा राखीव.
बुधवार, १८ सप्टेंबरपासून पासून तिकिट दर:
प्रौढ (Adult )- $15, मुलं - (Kids) $08, खेळघर (Babysitting) - $08
आयत्यावेळी (At the Gate) प्रौढ(Adult ) - $17, मुलं - (Kids) $10, खेळघर (Babysitting) - $ 10

'अभिव्यक्ती' च्या  पूर्वीच्या निर्मितीची झलक पाहण्यासाठी आणि माहितीसाठी संकेतस्थळाला भेट द्या.

मराठीhttps://marathiekankika.wordpress.com/

इंग्रजी -https://marathiplays.wordpress.com/

कथाकथन - अध्यक्षीय भाषण

कथाकथन या विषयावर माझे चार (?) शब्द.

माझ्या मराठी शाळेच्या संकेतस्थळावर भाषण आणि कथाकथन ’ऐकता’ येईल - https://bit.ly/2FBThrw

कथाकथन हा शब्द खर्‍याअर्थी आपल्या रोजच्या आयुष्यात सतत आपल्या आजूबाजूला घोटाळत असतो. एखादा प्रसंग, किस्सा बोलता बोलता आपण सांगतो ते खरंतर कथाकथनच आहे फक्त त्याचं स्वरुप छोटं - मोठं असू शकतं. तुम्ही ती गोष्ट, किस्सा किती रंगवून सांगता यावर त्या कथनाची रंगत अवलंबून असते. यामुळेच कथाकथन हा प्रकार अस्तित्वात आला असावा. जो मुळात आपल्या सर्वांच्याच अंगात भिनलेला आहे. विचार केलात तर लक्षात येईल की तसं म्हटलं तर आपण ही भूमिका रोजच निभावत असतो. कधी यशस्वीरित्या तर कधी धडपडत. त्याचंच विस्तारित स्वरुप कथाकथन.

कथाकथन म्हटलं की मला एक प्रसंग नेहमी आठवतो. साधारण १९९१ मधली ही गोष्ट आहे.  माझे वडील जिल्हापरिषदमध्ये कार्यकारी अभियंता  होते. गणपत्तीनिमित्त कार्यक्रम असावा बहुतेक. गिरीजा किर, वि. आ. बुबा या दोघांच्या कथाकथनाचा. ऑफिसच्या आवारातल्या गॅरेजमध्ये कार्यक्रम होता. आता नवल वाटतं, गॅरेजमध्ये कार्यक्रम होता त्याचं. हौसेपोटी गाड्या हलवून कर्मचार्‍यांनी छानसं व्यासपीठ उभारलं होतं. जिल्हापरिषदचे सारे कर्मचारी आणि जवळपासची लोकं कार्यक्रमाला हजर होती. गॅरेजच्या समोर गर्दी करुन रस्त्यावरच सगळे बसलेले. आमच्या क्वार्टर्स समोरच होत्या. घराच्या पायरीवर पथारी पसरुन कार्यक्रम पाहायला आम्ही बहिणी, आई बसलो. आपापल्यापरीने सगळे जय्यत तयारीत होते.  पण कार्यक्रम काही सुरु होईना. हळूहळू कुजबूज सुरु झाली. वि. आ. बुवा बसलेले दिसत होते. गिरीजा कीरांची वाट पाहत असणार. तेवढ्यात ऑफीसमधलं कुणीतरी आमच्या घराच्या दिशेने यायला लागलं. वडिलांकडे असणार म्हणून सरकून आम्ही त्यांना आत जायला जागा करुन दिली. पण ते म्हणाले.
"मोहना तुझ्याशी बोलायचंय." गोंधळून मी पाहतेय तेवढ्यात ते म्हणाले,
"गिरीजाताई काहीकारणास्तव येऊ शकत नाहीत. तू कर आज कथाकथन. वि. आ. बुवा आलेले आहेत. तुझं आणि त्यांचं कथाकथन करु." गिरीजा कीरांच्या जागी मी? त्यांचं आभाळमाया पुस्तक मी वाचलं होतं. भारावून गेले होते आणि प्रचंड उत्सुकतेने त्यांची वाट पाहात होते. त्याऐवजी मी करायचं कथाकथन? माझी पुंजी फार थोडी होती. स्पर्धांमधली बक्षिसं आणि गणपतीउत्सवात रत्नागिरीकरांसमोर केलेलं कथाकथन. त्यावेळेस महाविद्यालयातले आम्ही तिघं चौघं या स्पर्धांमध्ये आघाडीवर होतो त्यामुळे जिकडे तिकडे गोष्टी सांगायला असायचो.  पण आज मला एकट्याने कथाकथन करायचं होतं तेही गिरीजा किर यांच्या जागी. हातापायला कापरं सुटलं. पण जिल्हापरिषदेचा कर्मचारीवर्ग कुठूनकुठून आलेला. गर्दी झालेली. कार्यक्रम रद्द करता येणार नव्हता कारण वि. आ. बुवा आलेले होते. पण ते एकट्याने पूर्ण कार्यक्रम सादर करु शकत नव्हते.  वि. आ. बुवांची एक कथा झाली आणि मी उभी राहिले. गिरीजा कीरांच्या ’मित्रा’ कथेने मला अनेक बक्षिसं मिळवून दिली होती. त्याच कथेन सुरुवात केली.  माझ्या शब्दांची गाडी धाडधाड करत सुटली. कथा सुरु कधी झाली आणि कधी संपली तेच कळलं नाही इतका वेग होता त्या कथेला. त्यावेळेला मी नुकतीच आकाशवाणीत निवेदिका म्हणून काम करायला सुरुवात केली होती. दुसर्‍यादिवशी आकाशवाणीत कार्यक्रमाला आलेल्या कुणीतरी माझ्या कथाकथनाची नक्कल करुन दाखवली त्यावेळेस सुटलेल्या गाडीची कल्पना आली....पण प्रसिद्ध लेखिकेच्या जागी, प्रसिद्ध लेखकासमवेत आयत्यावेळी केलेलं हे कथाकथन होतं. तर बघा, नकळत तुमचेही कान टिपत होते ना माझं बोलणं? हेच तर असतं कथेचं कथन.

आमची पिढी मोठी झाली ती व. पु. काळे, पु. ल. देशपांडे, शंकर पाटील, द. मा. मिरासदार यांच्या कथाकथनाच्या कॅसेट ऐकत. ही नावं मी सांगतेय तेव्हा लक्षात येतं की यामध्ये स्त्री कथाकथनकार नाहीत. का? खरं सांगायचं तर फार विचारच केला नव्हता कधी. पण आज कथाकथन या विषयावर बोलायचं आहे म्हटल्यावर हे प्रकर्षाने जाणवतंय. स्त्री कथाकथनकार होत्या, त्यांचे कार्यक्रम होत होते पण कॅसेट रुपात आलेले पुरुष कथाकथनकार जास्त होते. मला आठवतंय, व. पु. काळेंची शिष्या मुग्धा चिटणीसचं कथाकथन त्यावेळेस आमच्यासारख्या महाविद्यलयीन विद्यार्थ्यांमध्ये प्रिय होतं. निलम प्रभु यांच्या ’पप्पा’ कथेच्या सादरीकरणाला कोण विसरेल? पण त्यांचं हे कथाकथन व. पु. काळेंबरोबर होतं. स्वतंत्रपणे केलेलं नव्हतं. तरीही आज इतक्या वर्षांनीही पप्पा कथेमधील ती आणि नानासाहेब देशमुख यांचा विसर पडत नाही. दत्तक मुलगी आणि नानासाहेब यांच्या आयुष्यातील गुंतागुंत निलम प्रभु इतक्या प्रभावीपणे आपल्यापर्यंत पोचवतात की ही कथा काळजात घर करुन बसते. कथा सांगणं हे कौशल्य आहे यात कथा निवड आणि श्रोता महत्वाचा. आपल्यासमोरचा वयोगट, त्यांची आवड - निवड हा मोठा भाग त्यात आलाच पण कोणत्याही कथेत ’कथा’ असायला हवी. रंजकता हवी. थोडक्यात ज्या कथेला उत्तम सुरुवात, मध्य आणि शेवट असेल अशा कथेत श्रोता रंगतो. कथाकथन करताना प्रेक्षकांचा अंदाज घेत आयत्यावेळी बदल करता आले पाहिजेत. हे सोपं नाही पण कठीणही नाही. अनुभवाने जमणार्‍या या गोष्टी आहेत.  कथाकथन सादर करताना खूपजणांचा गोंधळ उडतो. कथेतील पात्रांचे आवाज बदलायचे असतात असा समज असतो. पण प्रत्यक्षात तुम्ही स्त्री, पुरुष असा आवाजात बदल न करता, आवाजात चढ - उतार करुन ते पात्र डोळ्यासमोर उभं करायचं असतं. ते केलं नाही, तर त्याचं स्वरुप एकपात्री प्रयोग असं होतं.

अजूनही स्त्री कथाकथनकार म्हटलं की मुग्धा चिटणीस, निलम प्रभु, गिरीजा कीर  ही काही नावं ठळकपणे आठवतात. २० वर्षाहून अधिक काळ भारताबाहेर असल्याने नविन नावं मला ठाऊक नाहीत किंवा कानावर पडलेली नाहीत. हा विचार मनात आला की वाटतं, जर खरंच एकूणच कथाकथन हा प्रकार कमी झाला असेल तर तो माध्यमांच्या बदलामुळे झाला असावा. गोष्टी सांगणार्‍यामधे मुळात गोष्टी वाचण्याची आवड बहुतेकवेळा असतेच. पण इतर माध्यमांच्या प्रभावामुळे वाचन कमी झाल्यामुळे कथाकथन कमी झालं असावं.  वाचनाची आवड हा मुद्दा बाजूला ठेवला तर आपलं किंवा इतरांचं लेखन आपण कथाकथनाने दुसर्‍यांपर्यंत पोचवू शकतो. न वाचणारी मंडळीही गोष्टी उत्साहाने ऐकतात.  हाच विचार घेऊन मी माझ्या मेल्टिंग पॉट आणि नुकत्याच प्रसिद्ध झालेल्या ’रिक्त’ कथासंग्रहाबाबत केला. कथाकथनाचे कार्यक्रम केले. त्यामुळे माझ्या कथा मी श्रोत्यांपर्यंत पोचवली आणि त्यामुळे पुस्तकाबद्दलही उत्सुकता निर्माण झाली. लेखक म्हणून हेच तर हवं असतं ना आपल्याला? लेखकाला आपलं किंवा आपल्याला आवडलेलं इतरांचं लेखन इतरांपर्यंत पोचावं असं वाटत असतं. त्यासाठी कथाकथन हा उत्तम मार्ग आहे असं मला वाटतं.

पूर्वी कथाकथनाचे कार्यक्रम होत असत. कॅसेटस निघत असत. आता समाजमाध्यमं  बदलली आहेत. काळानुसार बदलत  लोकापर्यंत पोचण्याचे मार्ग आपण शोधले पाहिजेत. किंबहुना कथा लोकांपर्यंत पोचवण्याचे मार्ग आता अधिक सुलभ झाले आहेत. ते वापरणं आपल्याच हातात आहे. त्याचं उत्तम उदाहरण म्हणजे storytel. भारतात storytel app ला छान प्रतिसाद मिळतोय. त्याद्ववारे अनेक पुस्तकं आपण आता ऐकू शकतो. podcast हा दुसरा मार्ग. यासाठी आपण पट्टीचे कथाकथनकार नसलो तरी ऑडॅसिटीसारखी अॲप्स वापरुन आपल्या आवाजाला चढ उतार देता येतात.  youtube आहेच. ही सारी माध्यमं अशी आहेत की बसल्या जागी मराठी भाषिकांपर्यंत तुम्ही जगाच्या कानाकोपर्‍यात पोचू शकता. लेखक एकत्र येऊन असे कार्यक्रम  प्रत्यक्ष किंवा यामार्गे सादर करु शकतात. अगदी घरगुती स्वरुपात कथाकथनाचे कार्यक्रम करता येतील. वाचनालयात कथाकथन करता येईल. कथा ऐकायला कुणालाही आवडतं. सादरकर्त्याला आपली कथा उत्तम प्रकारे लोकांसमोर पोचवण्यासाठी कथाकथन करणं शिकलं पाहिजे. यासाठी सध्याच्या माध्यमांचाच उपयोग कसा करायचा हे आव्हान लेखकांनी झेललं पाहिजे. व्यक्तीगतपातळीवर किंवा एकत्रितपणे!

मार्ग बदलले तर लेखकांना आणि कथाकथनाला दिवस चांगले येतील अशी आशा, अपेक्षा करुन मी थांबते. पुन्हा एकदा यानिमित्ताने कथाकथनाबद्दल विचार करायला आणि तुमच्यासमोर माझे विचार मांडायला संधी दिल्याबद्दल मोहन कुलकर्णी यांची मी आभारी आहे. धन्यवाद.

होरपळ बालमनांची

सकाळ - सप्तरंग दुवा

"तू बातमी ऐकली असशील म्हणून फोन केला." मैत्रिणीचा फोन आला तेव्हा मी गाडी चालवत होते.  रेडिओवरआमच्या गावातल्या, शार्लटमधील विद्यापीठातल्या गोळीबाराबद्दलची बातमी सुरु झाली आणि पोटात गोळाच आला.  तेवढ्यात मैत्रिणीचा फोन आला. तिची मुलगी तिथेच शिकायला आहे. ती सुखरुप असल्याचं कळलं आणि जीव भांड्यात पडला. आजूबाजूची, ओळखीच्यांची  मुलं तिथे शिकायला त्यामुळे नक्की काय झालं ते कळेपर्यंत, सर्वांची खुशाली कळेपर्यंत चैन पडणार नव्हतं. विद्यापीठाच्या आवारात जायला - यायला ताबडतोब बंदी घातली होती. बंदी उठेपर्यंत विद्यार्थीवर्ग आपापल्या वर्गात होता. घरी मुलांनी खुशालीचे  टेक्स्ट केल्यानंतर फोन बंद होते. एका धाडसी मुलाच्या कृतीमुळे या हल्ल्यात कमी जिवितहानी झाली. दोन जण जिवाला मुकले तर चारजण जखमी झाले. या दोनजणापैंकी एक होता रायली होवेल. रायली जिवाची पर्वा न करता मारेकर्‍यावर चालून गेला. स्वत:च्या जिवाचं मोल देत रायलीने मारेकर्‍याला जमिनीवर लोळवलं, तिथे असलेली इतर मुलं रायलीच्या मदतीला धावली. पडलेल्या मारेकर्‍याला त्यांनी धरुन ठेवलं. पण पडता पडता मारेकर्‍याने झाडलेल्या गोळीत रायली मृत्यूमुखी पडला. २१ वर्षाच्या रायली होवेलच्या कौतुकास्पद कामगिरीबद्दल बोलताना प्रत्येकाचेच डोळे भरुन येतात, शब्द अपुरे पडतात. पळा, लपा किंवा धैर्याने मारेकर्‍याचा सामना करा ही तीन सूत्र हिंसेला तोंड देण्याच्या प्रशिक्षणात मनावर बिंबवली जातात. यातील रायलीने निवडलेल्या पर्यायाचं त्याच्या आई - वडिलांना आश्चर्य वाटत नाही तसंच त्याला ओळखणार्‍या सर्वांनाच.  त्याच्या कामगिरीचा सन्मान करण्यासाठी सरकारनेही उचित पाऊल उचललं. सरकारी इतमामात गावी परतलेल्या रायलीच्या पार्थिवाची वाट पाहत नागरिक दोन तास  साश्रू नयनांनी उभे होते. 

अमेरिकेन जनतेपुढील ही समस्या गावागावात प्रत्येक घराच्या दारासमोर उभी आहे. आपल्या गावात, शाळेत असा प्रकार होणार नाही हा निव्वळ भ्रम राहिलेला आहे. UNCC मधील घडलेल्या घटनेआधी काही महिने आधी माझ्या मुलीच्या शाळेतला हा प्रसंग. ७ वीत शिकणार्‍या एका भारतीय विद्यार्थ्याने वर्गातल्या बाकावर लिहिलं. "I’ll get the guns by Thursday. Pitch in $200 for 5 Swisses." मुलांनी खोटं बोलणं, मारामारी करणं, इतरांना चिडवणं, वर्गातल्या बाकांवर, भिंतींवर मुलामुलींची नावं लिहिणं एवढीच मजल या वयात मुलं गाठतात असं गृहीत धरणं कालबाह्य झाल्यासारखं ही वाक्य वाचताना वाटलं होतं. या भारतीय विद्यार्थ्याने लिहिलेल्या या संदेशाचं  कुणीतरी छायाचित्र घेतलं आणि बातमी सर्वत्र पसरली. मुलाची चौकशी सुरू झाली. गंभीर स्वरूपाची हरकत असेल तर मुलांना तीन दिवस शाळेत यायला मनाई केली जाते पण त्याच दरम्यान  फ्लोरिडा राज्यातील  शाळेत घडलेल्या गोळीबाराच्या घटनेमुळे या प्रसंगाचे पडसाद तीव्र होते त्यामुळेच परिणामही. मुख्याध्यापकांनी झालेल्या घटनेची पोलिसांकडून चौकशी होऊन जास्तीत जास्त शिक्षा सुनावली जाईल याची ग्वाही दिली. त्याचाच परिणाम म्हणून ३ दिवस शाळेत न येण्याच्या शिक्षेवर न थांबता या मुलाला सुधारणागृहात दाखल केलं गेलं. या मुलाची पुढची शैक्षणिक प्रगती गोठल्यासारखीच आहे.  सुधारगृहाचा ठप्पा लागल्यावर त्याच्याकडे पाहण्याची दृष्टी बदलली जाणार, त्याला मिळणारी वागणूक बदलणार, महाविद्यालयीन प्रवेश ही तर पार पुढची गोष्ट झाली. ही आम्ही जवळून पाहिलेली घटना. अशावेळेस  पालकांना मन घट्ट करुन अशी परिस्थिती उद्भवली  तर काय करायचं यावर मुलांशी बोलावं लागतं. मुलांच्या डोळ्यातले, मनातले प्रश्न वाचताना आणि त्यांनी विचारलेल्या प्रश्नांना उत्तरं देताना नको वाटतं, जीव तुटतो.   कुणी कुणाचा जीव कसं घेऊ शकतं या निरागस प्रश्नाला उत्तर देताना या  कोवळ्या मनांना, अजाण मुलांना आपण अकाली  प्रौढत्वाकडे वळवतोय ही जाणिव वेदनादायी असते. पण या काळाचं हे वास्तव आहे. अशा घटना आणि मुलांवर होणारी कारवाई याचं प्रमाण शाळांतून खूप मोठं आहे. दुर्देवी घटनांची नक्कल मुलांना का करावीशी वाटत असेल? मुलं माध्यमातून या गोष्टी पाहत असतात, ऐकत असतात त्याचा नकळत मनावर परिणाम होत असावा का? असंच आपणही करावं असं वाटत असेल का?  शाळांना सातत्याने घडणार्‍या अशा घटनांमुळे यावर कडक कारवाई करणं भागच आहे . पण विद्यार्थ्यांना गंमत म्हणून केलेल्या उद्योगाच्या परिणामाची कल्पना तरी असेल का?  अशा घटना घडल्या की मन विषण्ण होतं. नानाविध उपायांची चर्चा होते. शिक्षकांच्या हातात बंदूका सोपवायला हव्यात या अंतिम निष्कर्षालाही बर्‍यांचदा खूपजणं  येतात.  पण शिक्षकांनी शिकवायचं की बंदूक चालवायला शिकून मुलांच्या सुरक्षिततेचीही काळजी करायची हा प्रश्नही त्याबरोबर येतोच.

मुळात मुलांच्या हातात बंदुका येतातच कशा हा सर्वसामान्य लोकांना पडणारा प्रश्न. कायद्याने वयाच्या १८ व्या वर्षांपर्यंत बंदूक विकत घेता येत नाही. आता तर काही राज्यात २१ ही वयोमर्यादा झाली  आहे पण यातून पळवाटा आहेतच. सर्वेक्षणातून जवळजवळ ६०% विद्यार्थ्यांनी बंदूक पाहिजे असेल तर सहज मिळू शकते अशी कबुली दिली आहे. बर्‍यांचदा घरातील मोठ्या माणसाची बंदूक मुलांच्या हातात पडते.  कधी हातात आलेल्या बंदुकीचा सहज वापर केला जातो. कधी मानसिक विकृतीमुळे बंदूक वापरली जाते तर काही वेळेला केवळ बढाई मारण्यासाठी शाळेत मुलं बंदूक आणतात. बर्‍याचदा आधीच कुणाच्यातरी लक्षात येतं आणि त्यांच्या हातातील बंदूक काढून घेतली जाते. कारवाई होते. पण जेव्हा असं होत नाही तेव्हा कितीतरी निष्पाप कळ्या उमलण्याआधीच संपतात. अंदाधुंद गोळीबार करुन ही मुलं काय साध्य करतात हा जसा प्रश्न आहे तसंच पूर्वी झालेल्या गोळीबारांचा पद्धतशीर अभ्यास करुन हिंसेची तीव्रता कशी वाढेल याचं व्यवस्थित नियोजन करण्याची  मुलांची मानसिकता चिंताजनक आहे. २००७ साली व्हर्जिनिया पॉलीटेक्निक मध्ये झालेल्या गोळीबारात ३२ मुलं आणि त्यांचे काही शिक्षक मारले गेले. या मुलाने आधीच्या गोळीबाराचा सखोल अभ्यास केला होता आणि अधिक मुलांचे बळी जाण्यात ती मुलं कुठे कमी पडली हे पाहून त्याप्रमाणे नियोजन करण्याची काळजी घेतली होती.

२०१२ साली सॅंडीहूक  प्राथमिक शाळेतली २० चिमुरडी मुलं आणि ६ शिक्षक अशाच गोळीबाराला हकनाक बळी पडले. पण यावेळेस जे झालं ते केवळ पुरेशी काळजी घेऊनही नविन आणि त्यादिवशी वर्गावर असलेल्या बदली शिक्षिकेला याबद्दल माहिती नसल्याने कारण जशी गोळीबाराची संख्या वाढली आहे त्याप्रमाणेच अशा परिस्थितीत काय पावलं उचलायला हवीत त्यासाठी केल्या जाणार्‍या प्रयत्नांचीही. याही शाळेत प्रशिक्षण दिलं होतंच. पण ज्या वर्गातील मुलं बळी पडली त्यातील एका वर्गात  शिक्षिका नविन होती. काहीतरी विपरीत घडतंय ही सूचना मिळताच तिने वर्गाचं दार  लावण्याऐवजी प्रथम  मुलांना बाकड्याखाली लपवलं. त्यानंतर दार बंद करायला ती गेली तोपर्यंत बंदूकधारी मुलाने दार उघडलं. मुलं कुठे आहेत या त्याच्या प्रश्नावर तिने वर्गात कुणी नाही हे उत्तर दिलं. त्या मुलाने तिच्यावर  गोळी झाडली आणि लपलेल्या चिमुरड्यांचा भयाने थरकाप उडाला.  मुलं सैरभैर झाल्यासारखी धावली. आणि बंदूकधारी मुलाने अंदाधुंद गोळीबार केला. काही मुलांचा जीव वाचला काहींनी जीव गमावला.  दुसर्‍या वर्गात फक्त त्यादिवशी शिकवण्यासाठी आलेली शिक्षिका होती. दुर्देवाने तिच्याकडे दाराला कुलूप लावण्यासाठी किल्ली नव्हती. प्रशिक्षणातील सर्व बाबी योग्यं तर्‍हेने अमलात आणल्यामुळे इतर वर्गातील मुलं सुरक्षित राहिली आणि या दोन वर्गातील बहुतेक मुलांचा अंत झाला.

अशा घटना आता दैनदिन जीवनाच्या घटक होऊ लागल्या आहेत पण याची सुरुवात झाली ती २० एप्रिल  १९९९ साली  कोलोरॅडो राज्यातील लिटीलटन कोलंबाईन हायस्कूल मध्ये दोन तरुणांनी अंदाधुंद केलेल्या गोळीबारात १३ मुलं मारली गेली तर ३० हून अधिक जखमी झाली तिथून. या नंतर अनेक राज्यात शाळांना अशा प्रसंगांना सामोरं जायला लागलं आहे, लागत आहे. जिथे जिथे जिवितहानीचं प्रमाण जास्त आहे त्या घटनांची माहिती माध्यमातून लोकांपर्यंत पोचली, त्याची चर्चा होत राहिली. आत्तापर्यंत ७००० हून अधिक मुलं यात बळी पडली आहेत. यावर उपाय शोधण्याचे अथक प्रयत्न चालूच आहेत. बंदुकांवर नियंत्रण आणणं हा महत्वाचा उपाय NRA नॅशनल रायफल असोसिएशनच्या  वर्चस्वामुळे आणि त्यात गुंतलेल्या सर्वांच्या हितसंबंधामुळे  दरवेळी मोडीत निघतो. पोटचे जीव गमावल्यावर पालक पेटून उठतात, कायद्यात बदल करण्यासाठी धडपडतात. त्यांना सर्वसामान्य साथ द्यायचा प्रयत्न करतात. यात भर पडली आहे विद्यार्थ्यांची.  मुलंही आता जाब विचारायला लागली आहेत, विरोधाची पावलं उचलत आपला आवाज मोठ्यापर्यंत पोचवण्याचा  प्रयत्न करत आहेत. त्याचं उदाहरण म्हणजे, March of Our Lives. गेल्यावर्षी विद्यार्थ्यांनीच सुरु केलेली ही संघटना त्यांच्या पिढीला ज्या असुरक्षिततेला तोंड द्यावं लागतंय ते बदलण्याचा निश्चय करुन प्रयत्न करत आहे. मागच्यावर्षी फ्लोरिडा राज्यातील डग्लस शाळेत घडलेल्या दुर्देवी घटनेतून या लढ्याची सुरुवात झाली आहे.   सरकारने या समस्येवर पावलं उचलावीत यासाठी विद्यार्थी जिवाचं रान करत आहेत.  शस्त्र नियंत्रण कायद्यात बदल आणि शस्त्र विक्री अगोदर त्या व्यक्तीची पूर्ण चौकशी. या दोन मुख्य मागण्या पुर्‍या होत नाहीत तोपर्यंत ही चळवळ चालूच ठेवण्याचा विद्यार्थ्यांचा निर्धार आहे March of Our Lives ची अलिकडची  चित्रफित हृदयद्रावक  आहे. या चित्रफितीत एका कार्यालयात गोळीबाराला तोंड कसं द्यायचं त्याचं प्रशिक्षण सुरु होताना दाखवलं आहे.  प्रशिक्षणासाठी तज्ज्ञ म्हणून निमंत्रित केलेली व्यक्ती पाहून कर्मचार्‍यांना जसा धक्का बसतो तसाच चित्रफित पाहणार्‍यालाही. ती तज्ज्ञ व्यक्ती आहे, शाळकरी मुलगी!   ही छोटी मुलगी प्रौढांना गोळीबाराला तोंड द्यायला काय करायचं ते  सांगताना दाखविली आहे.  शेवट होतो त्या मुलीच्या शिक्षिकेने सांगितलेल्या खालील ओळींनी.

"Lockdown, lockdown let's all hide,

Lock the doors and stay inside,

Crouch on down, don't make a sound,

And don't cry or you'll be found."

जनरेशन लॉकडाऊन असं या चित्रफितीचं नाव आहे.

अमेरिकन शालेय जीवनात, अभ्यास आणि विविध विषयांचं ज्ञानार्जन  हा जसा अविभाज्य भाग आहे तसं हिंसेला तोंड देण्याचं प्रशिक्षण हा विषयही आता अनिवार्य झाला आहे. चुकीच्या हातांमध्ये बंदूक पडू नये याबाबात कायदा करण्याऐवजी राजकारणी मुलांना प्रशिक्षण मिळत आहे यातच समाधान मानत आहेत. बाह्य घटकांकडे बोट दाखवताना जी मुलं या मार्गावर पाऊल टाकतात त्यांचे पालक मुलांची मनं ओळखायला कमी पडत आहेत ते का,  त्या मुलांचे शिक्षक, मित्रमैत्रिणी यांनाही अशा मुलांच्या मनांचा थांगपत्ता लागत नाही तो का याकडेही लक्ष देणं भाग आहे. या समस्येवर  नक्की उपाय काय हे काळच ठरवेल पण तोपर्यंत किती बालमनं यात होरपळून निघणार, किती आपल्या जीवाला मुकणार हाही प्रश्न अनुत्तरीतच राहणार!

दारू

मी दारू कधी प्यायला लागले? हा प्रश्न मी तुम्हाला का विचारतेय असा प्रश्न पडला ना? आणि उगाच प्रश्न विचारून प्यायची तर घरात पी आम्हाला कशाला सांगतेस असं म्हणत असाल तर म्हणा बापडे. दुसरं काय म्हणणार मी. पण झालं असं समाजमाध्यमातला एक मित्र याला जबाबदार आहे म्हणजे माझ्या दारू पिण्याला नव्हे त्या आठवणी जागवण्याला. त्याने खाल्ली मिसळच पण तो मिसळ खायला जिथे गेला ते निघालं आमच्या रत्नागिरीच्या दारू अड्ड्याचं वर्णन. त्या वर्णनामुळे मुळात मला तो अड्डा कसा ठाऊक असा प्रश्न खूपजणांना पडला. मग मलाही त्याचं उत्तर सार्वजनिक देण्याचा मोह पडला त्यामुळे इथे कुणी रत्नागिरीकर असतील वाचणारे  तर त्यांच्या नाहीतर तिथे जाऊ पाहणार्‍यांच्या ज्ञानात थोडी भर.  तिथेच बसून हे वाचत असाल तर मग प्रश्नच मिटला.

तर आमच्या पुण्याच्या काकांना कुणीतरी रोपं आणण्यासाठी ’हा’ पत्ता दिला होता. ’हा’ म्हणजे दारूच्या अड्ड्याचा. आम्ही बहिणी उत्साहात तो पत्ता दाखवायला निघालो.  गोखले नाक्यावरून डावीकडे वळलं की थोडं चालायचं मग उजवीकडे जे बोळकांडं लागेल तिथून रोपं दिसतीलच वगैरे वगैरे म्हणत काकांबरोबर निघालो.  एका बोळकांडीसमोरून जाताना रोपं दिसली. आम्ही तिकडे वळलो. तर ती शोभेकरता ठेवली होती.
"असंच जा पुढे" असं कुणीतरी सांगितलं.  आम्ही पुढे जात राहिलो. आत, आत. पुढे काही बाकडी दिसली. थोडीशी रोपंही दिसली. काका म्हणाले,
"तुम्ही बसा इथे." मी चौकशी करून येतो.

 मरायला टेकलेल्या ट्यूबलाईटच्या प्रकाशात आम्ही दोघी एका रिकाम्या बाकड्यावर जाऊन बसलो. आजूबाजूच्या बाकड्यांवर बसलेले आयुष्यात कधी मुली न पाहिल्यासारखे डोळे विस्फारून आमच्याकडे पाहायला लागले. ते पाहायला लागले म्हणून आम्हीही त्यांच्याकडे पाहायला लागलो.  ट्युबलाईट मरायला टेकली होती त्यामुळे  कुणी एकमेकाला नीट दिसत नव्हतंच.  बसलोय तर काहीतरी मागवणं भाग होतं.
"पाणी माग." मी बहिणीच्या कानात कुजबुजले. तेवढ्यात पोऱ्या आला. त्याने हातातल्या फडक्यानं बाकड्याची सफाई केली. ते फडकं खरं तर खूप कळकट होतं, पण त्यानं ते बाकड्यावरून अतिशय पटकन फिरवलं. त्यामुळं बाकडं खरंच स्वच्छ झालं की अजून घाण झालं हे कळू नये एवढी सफाई त्या सफाईत निश्चितच होती. एव्हाना बाकिचे लोक आमच्याकडे बघतायत हे आम्हाला कळू नये म्हणून आम्ही मान खालीच घालून ठेवली होती. मी त्या पोर्‍याने फडकं फिरवताच म्हटलं,
"दोन ग्लास."  त्याच्या हातातला फडका क्षणभर अंधातरीच राहिला. त्या फडक्याचं काय करावं हे त्याला कळेना तेवढ्यात काका आले ते अक्षरश: धावतच.
"उठा, उठा, चला पटकन." आम्ही गडबडीत उठलो. बहिणीला पाणी सोडवेना. ती म्हणाली.
"त्या पोर्‍याला पाणी आणायला सांगितलंय."
"राहू दे तुमचं पाणी. चला." काका धाप लागल्यासारखे धावत बाहेर गेले. त्यांच्यामागून आम्ही. मोकळ्या हवेत आल्यावर ते म्हणाले,
"तो दारूचा अड्डा होता." आम्ही दोघी काकांच्या घाबरलेल्या चेहर्‍याकडे पाहत होतो. काहीही न होता काका इतके घाबरले होते. त्या पोर्‍याने खरंच दोन ग्लास आणून दिले असते आणि आम्ही दोघी पाणी प्यायल्यासारखे ते प्यायलो असतो तर?

संवाद

२८ वर्ष महाराष्ट्रात राहिलेली, मराठी माध्यमात शिकलेली आई आणि जन्माने अमेरिकन, फक्त घरातच मराठीशी संबंध येणारी १४ वर्षांची तिची लेक यांच्यामधील ’प्रेमळ’ संवाद.

आई: तुमच्या जनरेशला हे कळणं कठीण आहे.
लेक: पिढीला.
आई: ओ.के. पिढीला.
लेक: ठीक आहे.
आई: तुझा प्रॉब्लेम काय आहे? काही बोलायला गेलं की मध्येमध्ये अडवतेस. लिंक लागत नाही.
लेक: मला कुठली अडचण नाही. (प्रश्न/समस्या असे वाक्यानुरुप योग्य बदल करत) नाही. तू मला मराठी शिकवलंस पण तुला इंग्रजी शब्द वापरलेस म्हणून अडवलं की चिडतेस आणि विसरतेस.
आई: कळलं. पण खरंच इरीटेट व्हायला होतं.
लेक: वैतागायला होतं. तुमच्या पिढीचंच कळत नाही आई मला. तुम्हीच कुठली भाषा नीट बोलत नाही. किती इंग्रजी शब्द.

संभाषणाचा अंत: लेक आईचं मराठी बघून हताश. तणतण करत स्वत:च्या खोलीत प्रस्थान. आई आपला वारसा पुढच्या पिढीकडे सोपवला जाणार आहे या जाणीवेने लेकीकडून मराठीची उजळणी करायला नाईलाजाने तयार.

लेकीची तमाम मराठी इंग्रजी बोलण्यार्‍यांसाठी सूचना: इंग्रजीला मराठी शब्द सुचत नसेल तर वाक्य बदलून दुसर्‍या शब्दाचा वापर करायचा. सोप्पं आहे. जमेल तुम्हालाही.