अक्कलखाती गेलेले पैसे परत कसे मिळवायचे?

आता अक्कलखात्यात गेले हे समजलं हेच खूप झालं. परत कसले मिळवताय असं म्हणाल तुम्ही. पण मिळवायचेच आहेत. प्रश्न पैसे गेल्याचा नाही फसवणूक झाल्याचा आहे. तर झालं असं,

गेली दोन वर्ष लमार नावाचा इसम आमचं गवत कापायला येतो. महिन्याचे पैसे मी त्याला एकदम देते. हल्ली हल्ली गवत वाढलेलं नसतानाही तो कापत होता. गवत नसेलच तर कापणार कसं हा प्रश्न मला पडतो लमारला नाही. त्यादिवशी अचानक यंत्राचा आवाज आला आणि भूकंप झाल्यासारखी मी दार उघडून बाहेर धावले. माझा वेगच इतका होता की लमारच्या हातातलं यंत्र धाडकन थांबलंच. तरी मी त्याला पुन्हा थांबवलं,
"थांब, थांब. गवत वाढलेलं नाही." लमारने मला वेड लागल्यासारखं माझ्याकडे पाहिलं आणि एक कोबीच्या गड्ड्यासारखा वाढलेला गड्डा दाखवला."
"हे गवत नाही. रान आहे. " मीपण त्याला वेड लागलंय असा चेहरा करत सांगितलं. दोघं वेडे एकमेकांकडे पाहत राहिले काहीवेळ. तो काही बोलत नाही हे पाहून मीच म्हटलं,
"एका झुपक्यासाठी तू अख्खी माती कापणार? गवत नाहीच वाढलेलं तर मातीच कापू असं ठरवून येतोस की काय? काय बुवा ही माणसं! पैशासाठी कापा आम्हाला." मी मनात बोललेलं त्याला समजलं. तो म्हणाला,
"ठीक आहे. मी पुढच्या आठवड्यात येतो." तो गेला आणि लमारला कसं झापलं, थांबवलं हा माझा पराक्रम मी घरात जाहिर करुन टाकला, आता तुमच्यापर्यंत पण पोचवतेय. उकळायला बघतात नुसते. थांबवलं नाही तर फसलातच तुम्ही वगैरे स्वगतं घरात आठवडाभर चालली आणि नंतर सुरु झाली प्रतिक्षा. गवत वाढवाढ वाढलं पण लमारचा मुखचंद्रमा नाहीसा झाला तो झालाच. पुन्हा अवतरलाच नाही आमच्या अंगणात.

आता...?
त्याला भरपूर निरोप पाठवले. लेखी. म्हणजे SMS हो. मग फोन केले. लमार महाशय फोन उचलत नाहीत म्हटल्यावर नवर्‍याला गळ घातली. त्याने
"तू असे आधीच कसे पैसे दिलेस?" एवढा एक प्रश्न विचारुन दुर्लक्ष केलं. त्यावर मी चार वाक्य ऐकवायला गेले.
"प्रत्येकवेळेला ४० डॉलर्सचा चेक नाहीतर रोख देत बसायचं?. तसं केलं असतं तर एकदम का देत नाहीस म्हटलं असतंस." पुढची दोन पूर्ण व्हायच्या आत,
"लमारमुळे आणखी एक वादाला निमित्तच सापडलं तुम्हाला" असा शेरा मारुन मुलगी आपल्या खोलीत निघून गेली. मग लमारशी बोलण्याऐवजी नवर्‍याने त्याला SMS धाडून दिला. तो कसला उत्तर देतोय. असे १५ दिवस गेले मग अनोळखी फोन वापरुन फोन केला आणि नवर्‍याच्या हातात दिला. लमारने हा फोन ताबडतोब उचलला. कोण बोलतंय कळल्यावर तो कसा अपघातात जायबंदी झालाय. येतोच पुढच्या आठवड्यात असं सांगत त्याने माझ्या नवर्‍याची समजूत घातली. इतकी की काही मदत हवी आहे का असं माझा नवराच त्याला विचारायला लागला. मी आपली इकडे १२० डॉलर्सच्या खाणाखुणा करत. फोन ठेवल्यावर नवरा म्हणाला,
"अपघातात जायबंदी आहे. जाऊ दे. उपचाराला होतील त्याला पैसे ते. सोडून दे."
"लमारला सोड तू. आम्हाला देतोस का तू सहज सोडून.." वगैरे मला अर्थात काढणं भागच होतं. ते झाल्यावर मी समजूतीने म्हटलं,
"पण तो खरंच जायबंदी आहे का ते शोधून काढ आधी. त्याने मला फसवलंय. अनोळखी फोन कसा उचलला? सरळसरळ थापा मारतोय." तो थापा मारतोय की नाही यावर आम्ही घनघोर चर्चा केली. मग श्रमपरिहार म्हणून मस्त बाहेर जेऊन आलो.

पुन्हा लमारची प्रतिक्षा सुरु. काही दिवस वाट पाहून काल त्याला निरोप पाठवला.
"BBB कडे तक्रार करते तुझी. सोशल मिडीयावर वाभाडे काढते तुझे." आता हे वाभाडे नक्की कसे काढायचे? लमारला ओळखणारं आहे कोण इथे :-).

जाऊ दे झालं. इतकं लिहिल्यावर उगाचंच १२० डॉलर्स मिळाले असं वाटायला लागलंय. म्हणजे काय तुमच्यापैकी कुणीतरी काय केलं की अक्कलखात्यात गेलेले पैसे परत मिळवण्याची युक्ती सांगेलच. नाही का?

महिला दिन

"हा ॲडम समजतो कोण स्वत:ला? " मुलगी शिंग उगारुन  घरात शिरली. शाळेतून आली होती.
"कोण ॲडम? "
"अगं  इव्ह आणि ॲडम मधला. जगाच्या निर्मितीपासूनच जर असं असेल तर नो वंडर आई, नो वंडर... तमाम बायकांच्या अंतापर्यंत ही चळवळ चालूच राहणार की काय? " मी पाहतच राहिले. ही मुलगी एका क्षणात जगाची सुरुवात, अंत कुठे कुठे जाऊन पोचली होती. वर्षातला एक दिवस तुमच्या नावाने असला की हे असं होतं? तितक्यात ती म्हणाली,
"मला मुळी कळतच नाही इव्ह आणि ॲडम का नाही म्हणत. जिकडे तिकडे मुलगे आधी. तुम्ही सुद्धा घरात मुलगाच आणलात आधी. "
"अगं  तू काय बोलतेयस? घरात मुलगा आधी आणला? तो काय रस्त्यावर  ठेवलेला असतो? " म्हटलं आणि चपापले कारण दोन्ही मुलांना बरीच वर्ष आम्ही त्यांना रस्त्यावरून उचलून आणलंय असंच सांगितलं होतं. तेही अधूनमधून वाजलं की, मग  तुमचा माल परत करून टाका रस्त्याला. जातो आम्ही आता रस्त्यावर असं म्हणायला लागले होते. गाडी तिकडे वळायला नको होती. ती तशी वळली नाही कारण लेकीच्या मनात बरंच काही खदखदत होतं. तडतड लाह्या फुटल्याच तेवढ्यात,
"आणि ती मालिका, माइक ॲड मॉली. मॉली आणि माइक का नाही? " आधी मला वाटलं होतं शाळेतल्या ॲडममुळे काही बिनसलं होतं पण इथे सरळ सरळ महिला दिन चढलेला दिसत होता, आवेशपूर्ण उद्गार निघत होते.
"पण एकदम आज लक्षात आलं तुझ्या हे? "
"आज महिला दिन आहे ना? आहोत कुठे आपण आई, आहोत कुठे? "
"मी सोफ्यावर. तू दप्तर टाकून, चप्पल भिरकावून, कापलेले केस आणखी विस्कटल्यासारखे करत माझ्यासमोर उभी. "
"आईऽऽऽ"
"बरं, बरं. तू काय विचारलंस, आहोत कुठे आपण? हो नं?  आपण पुरुषांच्या खांद्याला खांदा लावून उभ्या आहोत. आता तर झालं समाधान? "
"हेच, हेच चुकतं आई आपलं. इतकी वर्ष हेच चुकलं. " जन्मापासून पंधरा वर्ष. या पंधरा वर्षात झालेली तिची घुसमट बाहेर पडायला लागली. तरीदेखील तिच्या शब्दाने मी सुखावले. एरवी या घरात फक्त माझंच चुकतं पण इथे ती ’आपलं चुकलं’ म्हणाली होती. एकदम लोण्याचा गोळा झाले मी.
"खरं गं बाळे, कधी कधी होतं असं. चुकतं आपलं. "
"चुकतंच. तुझ्यासारख्या बायका हे असं बोलतात ना तिथूनच चुकेला सुरुवात होते. " घसरली गाडी पुन्हा.
"अगं बाई, काय केलं आम्ही बायकांनी? "
"केलं नाहीत तेच चुकलं. सारखं आपलं, आम्ही पुरुषांच्या खांद्याला खांदा लावतो. कशाला लावायचा तो त्यांच्या खांद्याला खांदा? पुरुषांच्या खांद्याला खांदा लावण्याची बिककूल गरज  नाही. "
"अगं काहीतरीच काय बोलतेयस? आम्ही बायका - बायका नाही हो तुलना करत एकमेकींची. आम्ही समोरच्यापेक्षा तसूभरही कमी नाही, असलोच तर जास्तच पण कमी नाही हे दाखवून द्यायचं तर पुरुषच नको का? पुरुषांशी स्पर्धा केली तरच आमचं समानत्व कळतं. बाईशी केली तर द्वेष करतो असं होतं ना. मग पुरुषच बरा नाही का? आता हेच बघ, आपण नाही का म्हणत आता स्त्रिया उच्चपदावर आहेत, आमची कार्यक्षेत्र रुंदावली, उंचावली आहेत. जे काही पुरुष करतात ते ते आम्हीही करू शकतो.  त्यानंतर मग उदाहरणंही देतो नेहमीची. मुळात महिला दिन साजरा करतो तेव्हा आपण पुरुषच आणत असतो की सारखा मध्येमध्ये. म्हणून मी म्हटलं की आपण पुरुषांच्या खांद्याला खांदा लाऊन उभे आहोत. "
"आपली स्पर्धा ही आपल्याशीच असते आई. "
"खरंच? पण मग तू तर माझ्याशी वादविवाद स्पर्धेत भाग घेतल्यासारखी कचाकचा भांडत असतेस. स्वत:शीच कर ना स्पर्धा. "
"आईऽऽऽ"

तितक्यात पुत्ररत्नाचा नाट्यमय प्रवेश. हातात पुष्पगुच्छ. डोळे वटारुन पाहणार्‍या बहिणीकडे दुर्लक्ष करत पुष्पगुच्छ माझ्याहाती सुपूर्द.
"अरे, माझा वाढदिवस मागच्या आठवड्यात झाला. "
"हॅपी विमेन्स डे आई. तुम्हा सर्व महिलांना वर्षानुवर्ष असेच महिला दिन साजरे करता येवोत ही सदिच्छा.  तुला काय वाटतं ते सांग ना महिला दिनाबद्दल. आज मै तेरा इंटरव्ह्यू लेताच हू! "
"आता बोलताना तू ३ भाषा वापरल्यास. माझी मुलाखत तुला कोणत्या भाषेत पाहिजे? "
"बघ, हे तुझंच श्रेय आई. इतक्या भाषा तुझ्यामुळे शिकलो मी. " कसच, कसच म्हणत मी मुलाखत द्यायला सरसावले.
"विचार. "
"तुला एक महिला म्हणून महिला दिन कसा साजरा व्हावा असं वाटतं? "
"मुळात तो व्हावासा वाटतो का ते विचार ना. "
"मुलाखत कोण घेतंय? "
"बरं, बरं. मग घरी की बाहेर? कुठे कसा साजरा व्हायला हवा ते सांगू? "
"आधी घरी सांग मग बाहेर. "
"घराच्या बाबतीत महिलेच्या फार साध्या अपेक्षा असतात रे. तुमच्याच बाबतीत बोलायचं तर, तुम्ही दोघं बहीण भावंडांनी हमरीतुमरीवर न येता वागण्या, बोलण्यात आपण समान आहोत हे एकमेकांना दाखवावं. "
"पण आई, गर्ल्स आर मोअर पॉवरफुल. " माझ्या मुलाखतीत मुलगी मध्ये शिरली.
"सिद्ध कर. " आपल्या हातात खोटा का होईना माइक आहे हे बंधुराज विसरले आणि बहिणाबाईंचे केस ओढत तिचं विधान सिद्ध करायचं आवाहन केलं. महिला दिनच तो, असं काही अंगात संचारलं बहिणाबाईंच्या, की भाऊरायांचा धोबीपछाड. मी माझ्या होऊ घातलेल्या महिलेचं कर्तृत्व कौतुकाने पाहत राहिले. तिला कराटे शिकवल्याचं सार्थक घरातच होत होतं. मुलाने स्वत:ला सावरत पुन्हा माइक माझ्यासमोर धरला.
"हं, तर आपल्या घराबद्दल. घरात तसंही कुठलंही काम आपण मुलगा, मुलगी असा भेदभाव न करता आपल्यापैकी कुणीही करतं याचं श्रेय मी माझ्याकडे घेऊ इच्छिते. इथूनच सुरुवात होते एकमेकांना कमी न लेखण्याची. ती प्रथा मी निदान आपल्या घरात तरी सुरू करू शकले हे ही नसे थोडके. "
"यात मी थोडी दुरुस्ती करू इच्छितो. "
"मी पण. " इथे बहीण, भाऊ एकत्र येतात. दोघं एकदम,
"घरात आपल्यापैकी कुणीही काम करतं असं तू म्हटलंस त्याऐवजी ’तुम्ही’ सगळे करता असं पाहिजे होतं. "
"तो ही स्त्री शक्तीचा विजय समज. आता आपण आणखी विधायक कामाकडे वळू. "
"म्हणजे कुठे? "
"घर सोडून बाहेर. "
"बरं. "
"मला असं वाटतं महिला दिन हा रोजच असायला हवा. तसा करण्याचा आमचा प्रयत्न आहेच. पण वर्षातून एकदा तुम्ही फक्त काही स्त्रियांचा उदो उदो करता आणि त्यांच्या पावलांवर पाऊल टाकायला सांगता. इथेच आमचा गोंधळ होतो. म्हणजे आमची झुंज कुणाशी आहे ते कळेनासं होतं. तुझ्यासारख्या भावी पुरुषगिरीशी की या आधी होऊन गेलेल्या कर्तृत्ववान बायकांशी हे कळेनासं होतं. "
"मॅन,  व्हाय आर यू सो डिफिकल्ट? काय बोललीस ते कळलंच नाही. " तेवढ्यात मुलगी पुढे सरसावली. भावाच्या हातातला माइक ओढून करवादली.
"आला पुन्हा तुझा मॅन आधी. गॉऽऽऽड, हेल्प विमेन. " मी विधायक कामाकडे वळायच्या आधीच पुन्हा एकदा तुंबळ युद्ध  सुरु होण्याची ही लक्षणं होती. मी कुठल्याही ’दिना’ च्या दिवशी शेवट करते तोच करायचा निर्णय घेतला.

"असं करू या. आपण महिला दिन आज बाहेर खाऊनच साजरा करू या. " दोघांनी त्यांच्या भांडणातून माझ्याकडे नजर टाकली. मी काय म्हणाले ते त्यांच्या अचानक लक्षात आलं. खुशीने दोघांनी मान डोलवली. आणि कुठे जेवायला जायचं हे ठरवण्याचा ’महिला दिनी’  बहीणीचा हक्क आहे की भावाचा या बद्दल दोघांचा वाद सुरु झाला...

बत्तिशी!

Marathi Culture And Festivals च्या दिवाळी अंकात प्रसिद्ध झालेला माझा विनोदी लेख.

भल्या पहाटे कळा सुरु झाल्या. सुमुखी दाते आय ओय करत कुशीवर वळली. नवर्‍याला गदगदा हलवलं तर तो तिच्याहून जोरात ओरडत एकदम दारच उघडायला निघाला. त्याचं हे नेहमीचंच. आधी दाराकडे धावणार काही झालं तरी. पळपुटा कुठला. सुमुखी ’झोप तू’ असं फणकार्‍याने पुटपुटली आणि आय, ओय जोरात आळवत दुसर्‍या खोलीत डोकावली. चिरंजीव आडवे पडलेले. ते ढिम्म हलले नाहीत. सुमुखी तिसर्‍या खोलीत गेली. पलंग रिकामा. पळाली की काय? कुणाबरोबर? कशी? कधी? आता सुमुखी दोन वेगवेगळ्या कारणांसाठी ओरडायला लागली. पलंगाच्या पलीकडच्या बाजूला पडलेली तिची तरुण कन्यका उठून शांतपणे पलंगावर झोपली. जग इकडचं तिकडे झालं तरी या घरातलं कुणी स्वत:ची झोपमोड होऊ देणार नाही याची सुमुखीला खात्री पटली आणि इलाज नाही म्हणून आपोआप किंचित बरंही वाटायला लागलं. दातदुखी विसरुन ती पुन्हा आडवी झाली.

रात्री सुमुखीने उठवलेलंही कुणाला आठवत नव्हतं त्यामुळे तिला काय झालं होतं हे विचारणं दूरच. पण उठल्या उठल्या सुमुखीने आंतरजालावरच्या माहितीच्या पुरात उडी मारली. तिने दातदुखीची लक्षणं शोधली. त्यातली ’गंभीर’ लक्षणांची यादी आपलीच असं तिला वाटायला लागलं. लक्षणं म्हटलं की परिणाम आलेच. वेळीच उपाय केले नाहीत तर दाताबरोबर आपणही ’राम’ म्हणू शकतो हे लक्षात आल्याआल्या सुमुखीने वही पुढे ओढली. पोटदुखीने बेजार झाल्यावर लिहिलेला मागच्यावेळच्या  इच्छापत्राचा कागद तिने फाडला. नवीन  लिहायला घेतलं. गेल्यावेळेस  आधीच पोट दुखत असताना नवर्‍याने केलेल्या स्वयंपाकामुळे तिचं पोट अधिकच बिघडलं होतं. तातडीने रुग्णालयात दाखल व्हावं लागलं होतं. नवरा तुरुंगात जाऊ नये म्हणून तिने त्याला जेवण करता येत नाही त्यामुळे अपचन झालं असं रुग्णालयात सांगितलं. पण अन्नात विष घालून सुमुखीला मृत्यूच्या सापळ्यात अडकविण्याचा त्याचा बेत तिच्याहून अधिक चांगला कुणाच्या लक्षात येणार?  सुमुखीने बदला म्हणून त्या वेळेस नवर्‍याला इच्छापत्रातूनच काढून टाकलं. प्रत्येकाच्या वागण्यानुसार ती त्यांना इच्छापत्रात घालत होती, काढत होती.  तेवढ्यात तिथे आलेल्या नवर्‍यालाही तिने सुचवलं,
"तुझं एकच एक आहे इच्छापत्र. परिस्थितीप्रमाणे बदलायला हवं."
"तुझे बदल चालू असतात तेवढे पुरे. त्यासाठीच वही दिली आहे. कर तू  बदल. शेवटच्या क्षणाला जो कागद असेल ते तुझं इच्छापत्र. स्वाक्षरी करायला मात्र विसरु नकोस." नेहमीप्रमाणे आताही नवर्‍याने सांगितलं. साश्रू नयनाने तिने मुलांना बोलावून घेतलं.
"आज लिहिलंय हं पुन्हा. काय हवं - नको, कमी -जास्त करायचं आहे ते बघा."
"आई, तू एकदाच जा ना." मुलगी म्हणाली आणि दचकली. सुमुखीचा श्वास अडकला.
"अगं, मला घालवतेस की काय? काय ही आजकालची मुलंऽऽऽऽ"
"मुलं? तू काही झालं की मला पण ओवतेस त्यात." मुलाने कुरकूर केली तशी विषयाची गाडी तिच्या लेकीने मूळपदावर आणली.
"या वर्षातलं चौथं इच्छापत्र. ते घालवायचंय. तुला नाही. एकच करुन ठेव नं बाबासारखं." सुमुखीने घाईघाईत हातात धरलेला कागद फाडला.
"अगं, फाडू नकोस. वाचतो आम्ही. दे." मुलाने कागद घेतला.
"नको. विचार बदललाय माझा. परत करते इच्छापत्र." सुमुखीने पुन्हा लिहायला सुरुवात केली. ‍ संतापाच्या भरात तिने पुन्हा नवर्‍याला इच्छापत्रात भरलं. घे नतद्रष्ट कार्ट्यांचा ताबा. समजू दे तुलाही. त्या नादात तिच्या दाताचं दुखणंही बाजूला पडलं.

दोनच दिवसात गालावर हात ठेवून मलूल चेहर्‍याने सुमुखी दंतवैद्यासमोर होती. जिवणी ताणून वैद्यबुवांना हसताना पाहिल्यावर आलेला राग आवरत तिने दात दाखविण्यासाठी तोंडाचा ’आ’ वासला.
"काढावा लागेल." तोंडाचा वासलेला ’आ’ सुमुखीला बंदही करता येईना. कपड्यांना उडू नये म्हणून चिमटे लावतात तसं इथे तिचं तोंड बंद होऊ नये म्हणून लावलेला.  त्या ही स्थितीत तिला हसायला यायला लागलं.  लहानपणापासून आतापर्यंत तिने तोंड बंद करावं म्हणून ओरडणं किंवा  काकुळतीला येऊन केलेली विनवणीच ऐकली होती सर्वांची. इथे मात्र तोंड बंद करु नये म्हणून दंतवैद्यांचा  खटाटोप. काढावा लागेल म्हटल्याक्षणी तिने हाताने खाणाखुणा करुन त्यांना थांबवण्याचा आटापिटा केला.
"थांबा, थांबा." बोलण्याचा प्रयत्न करत सुमुखीने हाताने खाणाखुणा सुरु केल्यावर ते थांबले. गालात अडकवलेला चिमटा काढून त्यांनी  प्रश्नार्थक नजरेने पाहिलं.
"दात काढून काय करायचं?" सुमुखीने भेदरल्यासारखं विचारलं. या अर्धवट वयात दात काढणार.  ना धड तरुण, ना धड म्हातारी. एक जरी दात गेला तरी भगदाड. चांगलं दिसायचं तर कायम हसायचं हे तत्त्व सुमुखी अक्षरश: रोज राबवत होती.  चिडली तरी हसतच चिडायचं कारण सतत चांगलं दिसायचं हे धोरण. आणि ही काय अवदसा सुचली इथे या दंतवैद्यजींना. काढून टाकायचा म्हणे. आणि करायचं काय?
"हा काढून टाकायचा आणि दुसरा घालायचा."  सुमुखीला तिचा दात काढणार दंतवैद्याचेच दात उपटून परत त्याच्याच घशात घालावे असं वाटायला लागलं. पण तेवढ्यात सिनेमात पाहिलेले चंदेरी, सोनेरी दातांचे नट आठवायला लागले.
"सोन्याचा दात." क्षणभर तिला मोह झाला. त्या निमित्ताने सोनं घेऊन होईल आणि ते सतत जवळ राहील.
"एक - दोन ठिकाणी चौकशी करते अजून आणि मग तुम्हाला सांगते दात काढायचा की नाही ते" सुमुखी  तिथून बाहेर पडली आणि घरी येऊन तिने सर्वांवर दात काढले.

"ही साखळी तुझ्यामुळे सुरु झाली." सुमुखीने नेहमीप्रमाणे नवर्‍यावर सार्‍या जगाचा राग काढला.
"अच्छा." त्या ’अच्छा’ मध्ये काय नवीन सांगते आहेस असं होतं. जे काही वाईट होतं त्याला तोच जबाबदार असतो तिच्यामते हे त्याला पक्कं ठाऊक आहे. उद्या जग बुडालं तरी तू नळ चालू ठेवलास म्हणून जगबुडी झाली म्हणायला सुमुखी कमी करणार नाही याची त्याला खात्री होती. पण वादाला कुठे तोंड फोडायचं म्हणून त्याने अच्छा वरच विषय संपवला. पण सुमुखीने विषयाला तोंड फोडलंच.
"आठवतंय ना, इथे आलो तेव्हा अक्कलदाढ यायला लागली होती. दंतवैद्य आणि तू संगनमताने सगळ्या दाढा काढून टाकण्याचा कट रचलात." तो प्रश्नार्थक नजरेने तिच्याकडे पाहत राहिला.
"१९९५ सालची गोष्ट आहे ही."
"२०१७ साली पण जशीच्या तशी सांगते आहेस." त्याने तिच्या स्मरणशक्तीला दाद दिली. तिकडे दुर्लक्ष करत सुमुखी म्हणाली.
"चार, चार दाढा काढल्या एकाच दिवशी. माझं तोंड आता काही दिवस बंद म्हणून तू खूश. दोन महिन्याची कमाई एका दिवसात म्हणून वैद्यबुवा खूश."
"नाही काढणार म्हणायचंस. सोप्या गोष्टी उगाच अवघड कशाला करायच्या." सुमुखीचा नवरा तिच्याकडे न बघता म्हणाला.
"अक्कल नव्हती ना." नवर्‍याच्या मिष्किल चेहर्‍याकडे लक्ष जाताच आपण घोडचूक केली हे तिच्या लक्षात आलं.
"याचाच अर्थ अक्कलदाढ काढल्यामुळे काही फरक पडला नाही." तो हसून म्हणाला.
"त्यामुळे आली अक्कल. आता काय करु ते सांग."
"तू ठरव बाई. १९९५ ते २०१७ ऐकतोच आहे मी. त्यात भर नको." सुमुखीने फणकार्‍याने आपल्या दाताचं आपणच काय ते बघू असं ठरवलं आणि  मोहीम हाती घेतली.

नवीन दंतवैद्याने आधीच्या दंतवैद्याने सुचवलेला दात काढावा लागेल हे तर सांगितलंच वर अजून आजूबाजूचे दोन चार दात खराब झाल्याचं तिच्या निदर्शनास आणून दिलं. सगळ्या खर्चाचा विचार करता भारतात जाऊन दात उपटून यावेत की काय असंही तिला वाटून गेलं पण व्यावहारिक दृष्ट्या ते शक्य नव्हतं. मग हे सगळं जितक्या लांबणीवर टाकता येईल तितकं कसं टाकायचं याचं तिने नियोजन केलं. गूगल करुन वेगवेगळे उपाय सुरु केले. सुमुखी रोज लसूण खायला लागली. ॲपल सायडर व्हिनेगर प्यायला लागली. बेकिंग सोडा दातावर चोळायला लागली. लवंगा गालात ठेवायला लागली. नवरा म्हणाला,
"असले अघोरी उपाय करण्यापेक्षा एकदाच काय तो उपटून टाक ना."
"तुझं बोलणं अघोरी आहे. माझे उपाय नाहीत." सुमुखीने नवर्‍याची सूचना फेटाळत पुढची पायरी गाठली.
 कायप्पावरुन तिच्या शाळेतले मित्र, जे आता दंतवैद्य झाले आहेत त्यांना सल्ला विचारला. मध्या म्हणालाच,
"तेव्हा घासू म्हणून चिडवायचा तुम्ही सार्‍या आठवतंय का? आणि आता एकदम माझा सल्ला? मी घासू होतो, हुशार नव्हतो, आहे ना लक्षात." मध्याच्या दातांची नक्षी करावी असं वाटलं तरी आता काम होणं महत्त्वाचं होतं. सुमुखीने दंतपंक्ती दाखवत मधाळ शब्द त्याच्याकडे रवाना केले.
"ए, त्याचा राग काढून अजून दात पडण्याचं काहीतरी सुचवू नकोस हं." त्या शब्दांबरोबर माफ कर, हास्य इत्यादी इमोजी टाकले. सुमुखीचा मित्र पाघळला.
"३००० हजार डॉलर्स घालून दात काढण्यापेक्षा आपोआप पडेल तोपर्यंत थांब. मग पुढचं पुढे." ही कल्पना सुमुखीला एकदम पटली. तोपर्यंत तिने तशी इतर माहिती काढली होतीच. आता औषधाच्या मागे लागायचं होतं. विमाकंपन्या आणि वैद्य संगनमताने औषधं सहजासहजी हाती लागू देत नाहीत. मग सहजासहजी न मिळणारी औषधं मिळवायची कशी? ज्ञानाच्या सागरात सुमुखीने पुन्हा उडी मारली. नाना कॢप्त्या वाचून तिला डॉक्टर आणि विमा कंपन्यांना फसवणार्‍या मनुष्य समूहाचं कौतुकच कौतुक वाटलं. त्यातला एक पर्याय तिने धडक योजनेसारखा राबवला. ती थेट ’पेटको’ नावाच्या पशुपक्ष्यांच्या दुकानात पोचली.
"हे औषध पाहिजे होतं." तिने लिहून नेलेला कागद पुढे केला.
"काय झालंय माशाला?" औषधाचं नाव पाहत तिथल्या मदतनिसाने विचारलं.
"माशाला? माझ्याकडे नाही मासा."
"मग हे औषध?" मदतनीस गोंधळला.
"अरे हो, आहे, आहे मासा. माझं लक्ष नव्हतं. माफ करा हं. म्हणजे मी माझ्या दाताचाच..." सुमुखीने मानेला, केसांना आकर्षक झटका देत दात विचारातून उडवला आणि म्हटलं.
"म्हणजे माझ्या माशाचाच विचार करत होते. त्याचा दात दुखतोय हो खूप. आय ॲम व्हेरी अटॅच्ड टू हिम. एकुलता एक आहे ना."
"हाऊ स्वीऽऽऽट. आय हॅव बेटा टू." तो मदतनीस स्वत:च्या बेटा माशाबद्दल बोलायला लागला. ती संधी साधत सुमुखी म्हणाली,
" हे औषध ना गूगलवर सापडलं मला. आहे का बघा ना तुमच्याकडे."
"कुठला दात दुखतोय?" 
"डावा, खालचा. " नकळत तिने दुखर्‍या दातावर हात धरला.
"तुम्ही माश्याच्या दाताबद्दल बोलताय की तुमच्या?" सुमुखीच्या आकर्षक अदांकडे दुर्लक्ष केलं त्याने.
"दोघांच्या."
"पण दोघांनी एकच औषध घेऊन नाही चालणार."
"तुम्ही माशाचं द्या. मी ते माणसाला द्यायचं की नाही ते बघते." तिथे काही ते औषध सापडलं नाही म्हणजे त्या विक्रेत्याने तिला ते मुद्दाम दिलं नाही याबद्दल सुमुखीच्या मनात तिळमात्रही शंका नव्हती. त्याच्या कुळाचा उद्धार मनातल्या मनात करत ती पुन्हा घरी आली.

घरी येऊन तिने पुन्हा पुन्हा दात हलवून पाहिला. मध्याने म्हटल्याप्रमाणे पडण्याची चिन्ह नव्हती. काय करावं ते समजत नव्हतं. पण दाताचा काय तो सोक्षमोक्ष लागल्याशिवाय सुमुखीला चैन पडत नव्हतं. विचाराच्या नादात ती जिन्याच्या पायर्‍या चढली आणि सुमुखीचा पाय घसरला. दुखावलेला पाय हळुवार हाताने कुरवाळत असतानाच तिला तो सुजल्यासारखा वाटायला लागला. चालायचा प्रयत्न करतानाच आपल्याला चालता येत नाही हे जाणवलं.
"ओय, ओय, ओय..." ती जोरात ओरडली. घरात कुणीच नव्हतं त्यामुळे कुणी आलं नाही. आणि असते तरी आले असते का प्रश्न तिने स्वत:लाच विचारला. उत्तर मिळेना. तिने बाजूला पडलेला फोन उचलला आणि माहितीच्या सागरात परत एक डुबकी मारली. मुरगळलेल्या पायाचं पुढे काय होईल हे तिला पाहायचं होतं. त्यामुळे तिच्या दाताचंही दु:ख बाजूला पडलं. आता पाय महत्त्वाचा होता. चौतीस दातातला एखादा गेला तर ठीक पण दोनातला एक पायच गेला तर? ताबडतोब इच्छापत्रात बदल करायला पाहिजेत. लंगडत ती तिच्या खोलीत पोचली आणि वहीतला आधीचा कागद फाडत, पाय चेपत तिने तिचं इच्छापत्र बदलायला सुरुवात केली. -- मोहना

http://www.marathicultureandfestivals.com/

घटस्फोट

हल्लीच मी ठरवलं घटस्फोट घ्यायचा. इतरांनी काही केलं की मला पण तसंच करावंसं वाटतं. वाटलं घेऊन पाहू आपणही.  बाकीच्यांना जमतं मग मला का नाही हा प्रश्न मी स्वत:ला विचारते आणि लागते कामाला.  वरातीमागून घोडं होतं दरवेळेस. पण ठीक आहे नं, वरातीत शिरल्याशी कारण. तसंच हे घटस्फोटाचं. बाकीच्यांचे झाले पण माझा का होत नाही हे काही कळेना. खरं तर मी येता जाता म्हणतंही होते की मला घटस्फोट घ्यायचाय. नवराही तत्परतेने ’घे’ म्हणायचा. आता त्याने एखादी गोष्ट कर म्हटली तर त्याचा छुपा हेतू साध्य होईल असं मला वाटतं त्यामुळे त्याने सांगितलेलं कुठलंच काम मी लगेच करत नाही. पण माझ्या खूप मित्रमैत्रिणींनी घटस्फोट घेतल्यावर मला वाटायला लागलं की त्यासाठी फार गंभीर काही घडायलाच हवं असं नाही. आता मला हे कसं कळलं? आमचेच मित्रमैत्रिणी ते. प्रत्येकाने आपापली बाजू मांडलीच. बाजू ऐकल्यानंतर मला प्रत्येक पक्षाचंच बरोबर आहे हे पटलं. सगळी लक्षणं आमच्याच घरातली. फक्त या कारणासाठी घटस्फोट घ्यायचा असतो हेच मला ठाऊक नव्हतं याचं मला फार दु:ख झालं. सगळीकडे हे असं. सर्वात शेवटी राहते मी दरवेळेस.

अखेर मी पण ठरवलं, घटस्फोट घ्यायचा आणि आजच. येताजाता म्हटल्यासारखं न म्हणता मी अतिशय गंभीर चेहर्‍याने घरातला एक नवरा आणि दोन मुलं, एकूण तिनजणांसमोर उभी राहिले. माझा चेहरा पाहून तिघांनी मला खुर्चीत बसवलं आणि सगळे इकडे - तिकडे सटकले. मी काही बोलणार अशी शंका मनाला चाटून गेली की पळच काढतात ते. मी तशीच बसून राहिले. मग हळूहळू पुन्हा सगळे जमले.
"बरं बोल." मुलगा अगदी जीवावर आल्यासारखा म्हणाला.  मी घटस्फोट घेऊन तिघांच्या आयुष्यातील हिरवळ नष्ट करुन त्याचं वाळवंट करणार आहे याची मला कल्पना होती. आता वाटा वेगळ्या, दिशा वेगळ्या, रस्ते वेगळे त्यावर किती चालायचं ते आपण चालूच. कदाचित मी पुढे जाईन, तू मागे राहशील, दुसरीकडे जाशील, वाट चुकशील, परत येशील मला शोधत... काय होईल ते आताच कसं सांगता येईल? पण या वाटेवर मुलं जेव्हा जेव्हा भेटतील तेव्हा ती आपलीच हे लक्षात ठेवायचं. असं संवेदनशील भाषण मी तयार केलं होतं ते म्हणायचं होतं. पण त्या ऐवजी मी पुटपुटले,
"मला घटस्फोट हवाय." नजर चुकवायची होती. पण  अपराधी डोळे सर्वांवरुन फिरलेच. धक्क्याने नवरा कोसळला तर ही भिती सर्वात जास्त. पण कुणाच्याच चेहर्‍यावरचे भाव वाचता आले नाहीत कारण तिघांनी इतकी घट्ट मिठी मारली मला. त्या मिठीत विश्वाची आर्तता भासत होती. जीव तिळतीळ तुटायला लागला माझा. कुठून तो साडेचार अक्षरी शब्द उच्चारला असं झालं. तितक्यात तिघांनी एकदम म्हटलं.
"मला दे."
"मलापण."
"मी पहिला." नवरा कसा कोसळेल ते दृश्य मी बर्‍यांचदा चितारलं होतं मनासमोर पण मी कसं कोसळायचं? बरं झालं बाई, सर्वांच्या मिठीचा आधार होता. इतका उत्स्फूर्त प्रतिसाद आतापर्यंत माझ्या कुठल्याच कल्पनेला मिळालेला नव्हता. उपाशी माणसाला खायला मिळाल्यासारखं झालं की हे. मराठीशी काही संबंधच उरलेला नाही कुणाचा हे  माझ्या लक्षात आलं. divorce न मागता मी जुनापुराणा ’घटस्फोट’ शब्द वापरल्यामुळे हा इतका गोंधळ? मी गडबडीने म्हटलं
"अरे बाळांनो, मी divorce म्हणतेय."
"कळलं की ते. divorce म्हणजे घटस्फोट. ठाऊक आहे." लेकीने मला समजावलं.
"मग तिघंही काय मागताय तेच? मी फक्त तुमच्या बाबाला देऊ शकते घटस्फोट." दोघा मुलांचे चेहरे एकदम पडले. त्यांचे केविलवाणे चेहरे पाहिले की मला राहवत नाही. मागतील ते देऊन टाकते मी.
"बरं, दिला तुम्हालाही घटस्फोट. खूष?" मुलांनी एकमेकांना टाळ्या दिल्या. मुलगी म्हणाली,
"मी तुला तेच सांगणार होते. तडजोडीने झालेलं बरं. हल्ली मुलं देतात अगं आई - बाबांना घटस्फोट. नाहीतर सरळ न्यायालयात जातात."
"न्यायालयात?" मला कळेचना.
"कोर्ट गं." पुन्हा लेकीने समजावलं. एकंदर लेक माझ्यापुढे जाणार अशी लक्षणं होती. वरातीमागून घोडं नव्हतं तिचं. कारण ती पुढे म्हणाली,
"अनायसे तू आम्हाला देते आहेस घटस्फोट. कसं वाटतं ते बघू. मग बाबाला पण द्यायचा का ते ठरवू आम्ही."

तिचा बाबा लगेच कागद, पेन घेऊन सरसावला. त्याचे डोळे भरुन आले आहेत असं मला वाटलं पण त्याच्या अंगात उत्साह संचारला होता. त्याने इतक्या भराभर घटस्फोटाची रुपरेषा माझ्यासमोर ठेवली की तो वर्षानुवर्ष तयारीतच असावा.
"अगं गरज पडलीच तर म्हणून गूगल करुन ठेवलं होतं. आणि आपले मित्रमैत्रिणी. तशी भरपूर माहिती जमवली आहे. घे. तुला उपयोगी पडेल."
"मला का?"
"घटस्फोट तुला घ्यायचाय ना?"
"पण तू दे ना मला घटस्फोट." ती रुपरेषा बघूनच माझं घोडं परत मी मागेच ठेवलं.
"छे. मी नाही. तूच दे." जेवायला वाढताना आग्रह करतात तसा आम्ही एकमेकांना करत होतो. मग त्यावर एक जंगी चर्चा झाली. मी माझा नूर आता किंचित बदलला.
"इतक्याजणांना एकाचवेळी घटस्फोट देणं म्हणजे खूप काम पडेल मला. एकाही कामात तुमची कुणाची मदत नसते मला. जर तुमच्या तिघांपैकी कुणी मदत करणार असेल तरच हे काम मी करेन. नाहीतर बसा नेहमीप्रमाणे पंचवार्षिक योजना राबवत." मला माझ्या अंगावर पडलेलं काम टाळायचं असेल तर जो पवित्रा मी घेते तोच पुन्हा घेतला आणि आमच्या घरातलं आणखी एक काम लांबणीवर पडलं. - मोहना

प्राणी

मी स्वयंपाकघरात सभा बोलावली. आधी शुकशुकाटच होता. पण  भाषणाचा आवाज नरसाळ्यातून येतो तसा यायला लागल्यावर इथे बसायचं तर तिथे असा विचार झाला असावा. बरीच गर्दी जमली. ३ माणसं आकाश कोसळल्यासारखा चेहरा करुन समोर उभी राहिली. मी जाहिर केलं.
"मी गाय पाळणार आहे." सर्वांनी टाळ्या वाजवल्या. सभेतले २ सदस्य नेहमीप्रमाणे तोंडात मीठाची गुळणी धरुन होते. स्त्री सदस्य फारच आगाऊ होती. ती अगदी पटकन माझ्यासारखंच म्हणाली,
"घरातले प्राणी कमी पडतायत वाटतं. हे कसलं अचाट खूळ?" ती माझा वारसा चालवते त्यामुळे ’आगाऊ’ न म्हणता तिच्या उर्मटपणाचं मी कौतुक केलं."
"नशीब, तुला तरी कळलं मानव प्राण्याला सांभाळणं किती कठीण आहे."
"मग आता तू  गाय नावाच्या प्राण्याला का पाळणार आहेस? आधी आम्हाला नीट पाळ." परत आगाऊ स्त्री सदस्य.
"पण आम्हाला पाळायला तुला कुणी सांगितलं?" कनिष्ठ सदस्य रुसक्या स्वरात म्हणाला.
"आता आणलं घरात तर पाळायलाच हवं ना?" मारक्या म्हशीसारखं मी ’वाक्य’ उगारलं. वरिष्ठ सदस्य नेहमीप्रमाणे शांततेचं धोरण स्वीकारत विचारता झाला,
"पण तुला आता गाय का पाळायची आहे? दूध असतं की घरात." खरंतर ते सगळे दुधावरच जगतात. म्हणजे खायला काही नाही, खायला काही नाही, या घरात काही नसंतच असं पुटपुटत फ्रिज उघडतात. तिथे फक्त दुध असतं. बूच उघडून तोंडात धार धरली की झालं. आता गाईच्या आचळाखाली कसं तोंड लावणार? इतकं सहजसाध्य, सकस अन्न नाहिसं होणार हे लक्षात आल्यावर सभेतून प्रश्न यायला लागले.
"गाय का पाळायची? तिचं दुध कोण काढणार? आम्ही उपाशी मरायला लागलो की दुध पितो. तिने तू काही करत नाहीस तसंच दूध न देण्याचं धोरण स्वीकारलं तर आम्ही काय करायचं?" इतक्या प्रश्नांना मी एका वाक्यात उत्तर देऊन धुळीला मिळवलं.
"विकतच्या गायीच्या दुधात माशाचं तेल मिसळतात असं कळलंय नुकतंच." सभेतून वेगवेगळे चित्कार उमटले.
"पण म्हणून इतकं टोक गाठायचं?" आगाऊ स्त्री सदस्य म्हणाली.
"मग? एक दिवस दूध बाजूलाच, नुसतंच माशाचं तेल प्यायला लागाल." मला गाय पाळण्याच्या बेतावर आता पाणी पडू द्यायचं नव्हतं.
"पण दूध काढणार कोण गाईचं?" वरिष्ठाने कालच कोंबडी मारली होती. आता रोज दूध काढायच्या कल्पनेने त्याच्या अंगावर काटा आला.
"ते बघू नंतर." कधी नव्हे तो वर आलेला आवाज दाबून टाकला मी.

तेवढ्यात मागच्या अंगणातून खिडकीतून कुणीतरी डोकावलं. सर्व सदस्याच्या माना तिकडे वळल्या.
"कोंबडा - कोंबडी ऐकतायत." वरिष्ठ म्हणाला.
"आईच्या भाषणाला तिने पाळलेली सगळी येतात." कनिष्ठ कौतुकाने माझ्याकडे बघून म्हणाला. तेवढ्यात घोड्याने दारातून आत पाहिलं. आगाऊ सदस्य फुत्कारली.
"हा अन्याय आहे आमच्यासारख्या पाळीव प्राण्यांवर."
"काय गं ए ठके. अन्याय कसला? आम्ही आया मुलांना सकस अन्न मिळावं म्हणून रक्त आटवतो आणि तुमच्या जीभा नुसत्या वळवळतात सापासारख्या." मी भाषण ठोकतेय हे विसरले. पण ती सभेलाच आली होती. ती ओरडली.
"नीट करा भाषण. अंडी फेकू का?" सभेतल्या समस्त २ जणांनी टाळ्या वाजवल्या.
"कोंबड्या पिंजर्‍यात ठेवतात त्यामुळे त्यांची अंडी, मांस सकस नसतं. म्हणून आपण कोंबड्या पाळतो." मी मृदू आवाजात म्हटलं.
"गाड्या वेळेवर येत नाहीत म्हणून घोडा." आता सभेला तोंड फुटलं.
"हरिण आणि ससे आपलेआपणच या प्राण्यांना भेटायला येतात."
"आणि सतत आपण त्या सर्व प्राण्यांपेक्षा ’सरस’ आहोत हे सिद्ध करत राहावं लागतं. नाहीतर तुमच्यापेक्षा हे प्राणी बरे असं ऐकवतेस तू." आता सभेतलं नक्की कोण बोललं ते समजेनासं झालं होतं.  ’सभे’ चा तोल ढळलाच. वैयक्तिक उखाळ्यापाखाळ्य़ांना ऊत यायला लागला. आता सभेत गोंधळ माजणार अशी चिन्ह दिसायला लागली. बाहेरचे प्राणीही पाय हलवून गोंधळ बघायला मिळाला म्हणून नाचत होते. त्यांच्या आनंदात सहभागी व्हायला मी सभेतल्या ३ जणांना दार उघडून पाठवून दिलं.

तिघंही सभेतून सुटल्याच्या आनंदात घोडा, कोंबडी, हरिण, ससा या प्राण्यांमध्ये रमले. तेवढ्यात जोरात चित्कार ऐकू आला. मी माझं तोंड काचेला लावलं होतं ते दचकून बाजूला झालं. कोणत्या प्राण्याने कुठल्या प्राण्याला काय केलं ते पाहायला मी दार उघडून बाहेर धावले. सगळ्या प्राण्यांची नजर कुठेतरी लागली होती. मी पुढे होऊन पाहिलं. ॲमेझॉन वरुन मी मागवलेली गाय ड्रोनने खाली उतरत होती. शेजारपाजारचे मानवप्राणी आणि आम्ही पाळलेले प्राणी सारेच एकत्र गोळा झाले आणि ड्रोन मधून उतरलेल्या गायीचं स्वागत करायला पुढे धावले. प्राण्यांची सभा आता खरंच मस्त रंगली! - मोहना

नाट्य: घडवू ते!

साल: कितीतरी वर्षांपूर्वी. स्थळ: अमेरिका, पात्र:  मराठी माध्यमात शिकलेली नवविवाहिता,  नाट्य: घडवू ते!

कोकाट्यांच्या ’फाडफाड इंग्लिश बोला’ मधून मी बाहेर पडले ते थेट अमेरिकेत उतरले. नवर्‍याच्या कमाईवर जिंदगी घालवणं म्हणजे इज्जतीचा फालुदा म्हणून त्याच्याच पैशांनी स्वावलंबी होण्यासाठी  कॉलेजात नाव दाखल केलं. कॉलेजला निघताना नवर्‍याने खात्री केली,
"पंधरा दिवस रोज टी. व्ही. बघत होतीस ना?"
"हो, काय बोलतात ते समजतंय आता." नुकतंच लग्न झाल्यावर त्या काळात मुली लाजत असत म्हणून मी लाजत लाजत उत्तरले.
"पण बोलून पाहिलंस का त्यांच्यासारखं?"
"तोंड खूप वाकडं केलं की येतात उच्चार त्यांच्यासारखे. मी सांभाळेन. काळजी करु नकोस." त्याच्या डोळ्यातली माझ्या इंग्रजीबद्दलची काळजी मी माझ्या मधाळ स्वराने अलगद दूर केली.
"लक्षात ठेव, आधी चायनीज, जापनीज, मेक्सिकन....शेवटी अमेरिकन." एकेक देश ’बोलून’ जिंकायचा होता. त्याने क्रमवारी लावली. मी पण तसंच करायचं ठरवलं. दिवस नवीन लग्नाचे, नवर्‍याचं सारं काही ऐकायचे होते.

"तुझं नाव काय?" मी उत्साहाने चायनीज बाई पकडली.
"हॅ" ती म्हणाली. अशी काय ही? मी नाव विचारलं तर हॅ म्हणून उडवून लावायचं? नम्रता म्हणून नाही भारतीयांसारखी!
"तुझं?" तिने विचारलं.  माझी ट्युबलाईट पेटली. हीचं नाव  "हॅ" आहे तर.
मग हॅ आणि मॅ  बोलायला लागल्या. तिने तिचं नाव ’हॅ’ सांगितलं म्हणून मी माझं ’मॅ’. प्रसंगावधान! असं करावं लागतं तरच जिंकता येतं.  इथे येताना ऐकलं होतं की संजयचं ’सॅम’, देवदत्तचं ’डेव’ करतात. म्हटलं, ’हॅ’ साठी मी ’मॅ’. मग मी तिच्याकडे उगाचच उल्हासनगरचा माल डोळ्यासमोर नाचत असूनही चायनाबद्दल चौकशी केली तर व्हिएतनामी असल्यामुळे त्या बद्दलच बोलायला आवडेल असं हॅ म्हणाली. बराचवेळ  आम्ही दोघीही मंडईत भेटल्यासारख्या तावातावाने बोलत होतो. कळत कुणाचंच कुणाला नव्हतं. त्यामुळे आत्मविश्वास वाढला.

त्यावेळेस जी आमची मैत्री झाली ती कॉलेजमध्ये परीक्षेच्या वेळेस निम्मा, निम्मा अभ्यास करण्यापर्यंत पोचली. १०० प्रश्न दिलेले असायचे. त्यातलेच येणार. ती ५० मी ५० अशी वाटणी करुन टाकायचो. तितकीच उत्तरं पाठ करायची. उगाच डोक्याला ताप नाही. बाजूला बसून मी माझे ५० झाले की कागद तिच्याकडे सरकवायचे ती तिचा माझ्याकडे. नुसते गोल तर काळे करायचे. शाळेत कधी न केलेले (किती खोटं ते) प्रताप करायला मजा येत होती.  या काळात माझ्या लक्षात आलं की इंग्रजीचा आत्मविश्वास वाढवायचा तर कोकाटे वगैरे क्लासेसना जायची आवश्यकताच नाही. दुसर्‍या देशातल्या माणसांशी बोलायला सुरुवात करायची. बोलायचं, बोलायचं, बोलायचं. त्या व्यक्तीला कळलेलं काहीच नसतं. त्या व्यक्तीचं आपल्यालाही काही कळलेलं नसतं. पण ’बोलणं’ कुणी सोडलेलं नसतं. असंच तर शिकतो ना आपण!

तर ’हॅ’  आणि मी ज्या वर्गात बसायचो तो आमचा शिक्षक पहिल्याच दिवशी म्हणाला,
"नाऊ गो टु सवस."  हा इथिओपीयन माणूस कुठे जायला सांगतोय ते कळेचना. मी सवसला न जाता त्याच्याकडे बघत राहिले. तो सगळ्यांकडे बघत होता. बरेचजण त्याच्याकडे बघत आहेत हे लक्षात आल्यावर सवयीने  त्याने ’सर्वर’ असं फळ्यावर लिहून टाकलं.  मला त्याचं इंग्रजी तिथेच कळलं. मग वर्ग संपल्यावर  मी खूष होऊन त्याच्याशी बोलत राहिले. तो माझ्याशी. आपलं आपण बोलायचं. कळावं अशी काही सक्ती नव्हतीच, कुणाचीच कुणावर. सराव महत्वाचा!

एव्हाना, चायनीज, इथिओपीयन माणसं ’सर’ केली होती. मी खूष होते. मी खूष होते म्हणून नवरा खूष होता. तो म्हणाला,
"छान जम बसतोय. आता मेक्सिकन झाला की गोरा माणूस. मग संपलं. जगात कुठेही गेलीस तरी मराठी माध्यम म्हणून अडणार नाही तुझं." मेक्सिकन कुठे भेटणार ह्या काळजीत होते तेवढ्यात अगदी योग आलाच जमून. शोधायला लागलंच नाही फार. म्हणजे झालं काय, घरात काहीतरी दुरुस्ती करायची होती. ती करायला आला तो. आला तोच बादली घेऊन. म्हटलं, असेल  याची वेगळी पद्धत. मी त्याला काय दुरुस्त करायचं ते दाखवलं. तो मराठी बोलल्यासारखं इंग्रजी बोलायला लागला. मला वाटलं हे मराठीच आहे म्हणून मी मराठीच बोलायला लागले त्याच्याशी. त्याला ते इंग्लिश वाटलं. एकमेकांना काहीतरी नक्कीच समजलं. तो खाली बसला आणि बराचवेळ काहीतरी पुसत राहिला. मी ते बघत. वाटलं, आधी हे पुसून मग खणणार आहे की काय? पुसलं, पुसलं आणि म्हणाला ग्रासियास. काहीतरी गोंधळ होता. मग मी त्याच्याशी खर्‍या इंग्रजीत चार वाक्य बोलले ती कळायला त्याला अर्धा तास लागला. मग आम्हाला दोघांनाही कळलं की तो शेजारच्या घरात जाण्याऐवजी माझ्या घरात आलाय. चुकून!

पण नवर्‍याने दिलेला अभ्यास मी प्रेमाने चुकतमाकत का होईना जवळजवळ पूर्ण केला होता. चायनीज, जापनीज ऐवजी इथिओपीयन आणि मेक्सिकन. आता जायचं होतं गोर्‍या लोकांशी बोलायला.... इतका आत्मविश्वास वाढला होता ना की नवर्‍याला म्हटलं,
"आण रे एखादा गोरा. फाडतेच माझं इंग्रजी. जय कोकाटे क्लास." नवरापण मी सांगितलेल्या माझ्या इंग्रजीच्या कहाण्यांवर जाम खूष होता. तो म्हणाला,
"अगं रस्त्यात दिसतात की. गाठ कुणीही. ही माणसं आपल्यासारखी माणूसघाणी नसतात. छान हसून बोलतात. जा आत्ताच बोलून ये."  रविवार होता. नवर्‍याला ताणून द्यायची असेल म्हणून त्याने मला घालवलं होतं. हे आता कळतंय. लग्न जुनं झाल्यावर. तेव्हा वाटलं होतं, किती प्रेम गं बाई ते. मी त्याच्या सुचनेनुसार लगेच गेले रस्त्यावर. जो पहिला पुरुष दिसला त्याला पकडलं. बोलायला! माझं नेहमीचं तंत्र वापरलं, बोलत राहायचं, बोलत राहायचं.... त्याने शांतपणे ऐकून घेतलं. मला वाटलं आता तो बोलेल, बोलेल, बोलेल....पण तो म्हणाला,
"से इट अगेन..." आता इतकं सारं अगेन कसं से करायचं? मी थॅक्यू, थॅक्यू करुन धावत सुटले.

घरी आले. नवरा झोपला होता. त्याला गदागदा हलवलं. म्हटलं,
"अरे, तो गोरा काय बोलला ते समजलं मला! जिंकली, सगळी माणसं जिंकली!" नवर्‍याने त्याचा आनंद व्यक्त करायला प्रेमाने  जवळ घेतलं आणि रविवार दुपारची वामकुक्षी पुरी करायला तो पुन्हा घोरायला लागला!

आडनाव

काल एका मासिकाच्या संपादकांनी म्हटलं की माझं आडनाव फार मोठं आहे. प्रभुदेसाई जोगळेकर. एक निवडा.  मी निवडायला बसले. बरोबर नवर्‍याला पण बसवलं.
"मला एक आडनाव उडवायचं आहे."
"उडव." तो नेहमीसारखंच न ऐकता उत्तरला.
"कुणाला?"
"उडव गं कुणाला पण." जास्तीत जास्त मी पतंग उडवेन अशी खात्री असावी त्याला.
"तुला उडवते." आता मात्र त्याने दचकून मग गोंधळून पाहिलं.
"आडनाव उडवायचं आहे." ’तुझं लक्ष नसतं, ऐकतच नाहीस’ इत्यादी गिळून टाकत मी मुद्यावर थडकले.
"जोगळेकरांना उडवते आहेस का? प्रभुदेसायांना उडव ना." काय बाई ते धाडस या पुरुषाचं असं करुन मी त्याला ’लुक’ दिला. तो गडबडीने म्हणाला,
"बरं उडव जोगळेकरांना."

मग मी जोगळेकरांना उडवलं. संपादकाना सांगितलं, प्रभुदेसाईच ठेवा. ते म्हणाले,
"पण तुमचं माहेरचं आडनाव काय आहे?"
"प्रभुदेसाई."
"मग तुम्ही प्रभुदेसाई जोगळेकर असं लावत होता ते बरोबर नाही. जोगळेकर प्रभुदेसाई असं पाहिजे." एकीकडे एकच आडनाव निवडा म्हणतात दुसरीकडे  ती एकत्र कशी पाहिजेत ते सांगतात असं मनातल्या मनात पुटपुटत मी त्यांना इतक्या वर्षांचा माझ्या मनातला गोंधळ सांगितला.
"मी लहान होते ना तेव्हा वसुंधरा पेंडसे नाईक असं नाव वाचायचे सर्वत्र. त्या काळात इतकं लांबलचक आडनाव एकच ठाऊक होतं. तेव्हापासून अशी दोन आडनावं एकत्र करुन मला लावायची होती. त्यासाठी लग्न करावं लागतं असं आई म्हणाली. मग मी लग्न केलं. पण ती आडनावं कशी लावायची ते कुणालाच ठाऊक नव्हतं त्यामुळे झालं असेल."
"अच्छा" त्यांनी म्हटलं. मग मी म्हटलं,
"आणि तसंही निदान नावात तरी मी नवर्‍याला कुरघोडी करु दिली नसती. ठिक आहे प्रभुदेसाई जोगळेकरच."
"तुम्ही काय स्त्रीमुक्ती वाल्या आहात का?" त्यांनी विचारलं.
"छे हो. ती अवघड मोहीम. मी फक्त मला मुक्त करत असते." ते पुढे काही बोलले नाहीत. मग मीच म्हटलं.
"आणि आता मला ना फक्त मोहना विरेन असं लावायचं आहे. आडनाव गुलदस्तात ठेवायचं. मग कसली उत्सुकता वाढते हो लोकांची आडनाव काय असेल त्याची. आपण काय लिहिलं ते वाचतंच नाहीत. फक्त आडनावावर विचार करत राहतात."
"तुम्हाला आईचं, वडिलांचं, नवर्‍याचं अशी सर्व नावं नाही का वापरावीशी वाटत?" आज ’आडनाव’ घेऊनच बोलत होतो आम्ही.
"नाही हो, आठवत नाहीत इतक्या सर्वांची नावं. दरवेळी लिहिताना क्रम चुकेल अशी पण भिती वाटते मग."
"इतकं काय काय लिहित असता..." माझं लेखन त्यांना वाचावं लागतं याबद्दलची नाराजी दर्शवलीच त्यांनी. काणाडोळा करत मी म्हटलं,
"नाही ते वेगळं. ते काय शब्द सांडतात. इथे नाव, आडनावांचा मामला आहे."
"बरं तर, मग जोगळेकरांना उडवताय ना नक्की."
"हो, हो. प्रभुदेसाईच ठेवा. नाहीतर असं करु या, यावेळेस दोघांनाही उडवा. मला जरा वेळ द्या. मी तुम्हाला माझं नवीन नाव कळवते." ते बरं म्हणाले. मी डोकं खाजवलं, दहावेळा चष्मा पुसला आणि एक आडनाव तयार केलं. म्हटलं, जोगळेकर प्रभुदेसायांची रत्नपण आता नावात आलीच पाहिजेत. हाय काय नी नाय काय.

मोनाविनजोगसाईपकात्विक!

मदर्स डे

परवा लेकीने विचारलं,
"तू माझी मैत्रीण आहेस की आई?"
"दोन्ही."
"नाही. मला एकच उत्तर हवंय. पटकन सांग ना. पटकन, पटकन." तिच्या ’पटकन’ गाण्याला खीळ घालत मी म्हटलं.
"मैत्रीण." तिने आनंदाने उडी मारली. माझ्याही मनात आनंदाच्या उकळ्या फुटल्या. नाही म्हणजे, आमच्या आईच्या वेळेस आई ही ’आई’ च असायची. त्यात ती खूशही असायची. पण माझ्या वेळेस, आम्हा सर्व तमाम आयांना मुलांची मैत्रीण बनण्यात जास्त रस होता. त्यामुळे मी मुलीची ’मैत्रीण’ आहे याचा दाखला तिने अत्यानंदाने उडी मारुन दिला तसं मी मीही मनातल्या मनात उडी मारली. खरं तर मी मैत्रीण म्हणजे मी पण तिच्यासारखीच, तिच्याबरोबर उडी मारणं हेच खर्‍या मैत्रीचं लक्षण. पण माझ्या उडीची तिला लाजच वाटते आणि मैत्रीण असले म्हणून काय झालं? झेपायला पाहिजे ना आता उड्या मारणं. तर म्हणून मी मनातल्या मनात उडी मारली.  माझी मैत्रीण गं, मैत्रीण गं म्हणत तिचे गालगुच्चे घेतले. तिने माझे दोन्ही हात झटकले.
"मैत्रिणी असं नाही करत गं." तिचं नाक मुरडलं गेलं, कपाळावर आठ्यांचं जाळं पसरलं.
"तुझ्याबरोबर ही भूमिका बदलण्याची तारेवरची कसरत करते ना मी, त्यामुळे होतो गोंधळ." मी पुटपटले. तिकडे दुर्लक्ष करत तिने विचारलं.
"तुझ्या उत्तरावर ठाम आहेस ना? सारखं उत्तर बदलता येणार नाही." ती खुंटा बळकट करते आहे म्हणजे ही काहीतरी प्रचंड ’चाल’ आहे हे लक्षात न यायला मी काय तिची मैत्रीण होते? माझ्यातली ’आई’ जागी व्हायला लागली. मी रोखून तिच्या डोळ्यात पाहायला सुरुवात केली. मुलांची लबाडी डोळ्यात दिसते म्हणतात ना? पण चोरांनाही चोरी कशी लपवायची हे तंत्र जमलेलं असतं. तिने साळसूदपणे डोळ्यातून ’मैत्रिणी’ बद्दलचं प्रेम वाहील याची दक्षता घेतली. आता मी आई की मैत्रीण याबाबतीत जरा गोंधळच सुरु झाला माझ्या मनात.
"आई मैत्रीण होऊ शकते. पण ती आईच असते." मी काय बोलले ते माझं मलाही कळलं नव्हतं. पण लेकिचा एकच नारा चालू.
"बघ, नक्की ठरव. तू माझी आई आहेस की मैत्रीण? सगळं तुझ्या उत्तरावर अवलंबून आहे. दहा सेकंद."  आता  १० सेकंद पटकन संपतील याचं दडपण आलं. विचार करायचा म्हणजे येरझार्‍या, कपाळावर आठ्या, डोकं खाजवणं..., ते सगळं करत १० सेकंदावर नजर ठेवत कुठल्या उत्तराने काय फायदे - तोटे आहेत याचा हिशोबही केला. मल्टिटास्किंग!
"मैत्रीण." १ सेकंद उरला असताना उत्तरले. मैत्रीण उत्तरच बरं वाटलं. हे कसं, सांगायला बरं पडतं. आई काय कुणीही होतं. मैत्रीण! भारीच की. मुलीने तिसर्‍यांदा आनंदाने उड्या मारल्या आणि तिच्याबरोबर उड्या न मारण्याचा निर्णय बरोबर होता याचा मला आनंद झाला. त्या निर्णयाचा आनंद साजरा करत मी म्हटलं,
"मी ना माझ्या मैत्रिणींना नेहमी सांगते की माझं नातं माझ्या मुलांशी अगदी मैत्रिणीसारखं आहे. आमच्यात मनमोकळा संवाद असतो." इतका वेळ तटस्थासारखे बसलेले पुत्रोजी जागे झाले.
 "काही पण सांगतेस आई तू तुझ्या मैत्रिणींना."
"म्हणजे?"
"तुला खरंच वाटतं कॉलेजमध्ये  होतो तेव्हा तुला सगळं म्हणजे अगदी ’सगळं’ सांगत होतो?"
"हो. तूच तर म्हणायचास." तो जोरजोरात हसायला लागला.
"तू आजीला सांगायचीस सगळं?"
"पण ती माझी आई आहे. आईला कुठे कोण सांगतं सर्व?"
"मग? तू पण माझी आधी आईच आहेस." तो काय म्हणाला हे कळेपर्यत लेकीने पुन्हा सुरु केलं.
"तर तू म्हणालीस की तू मैत्रीण आहेस माझी. हो. नं? हो म्हण, हो म्हण." आता दोघंही गळ्यात पडले.
"हो." साशंक स्वरात मी पुटपटले.
 दोघांनी उड्या मारल्या. लेकीची चौथी उडी. एकमेकांना टाळी देत दोघं एकदम म्हणाले,
"मदर्स डे साजरा करायला लागणार नाही!"  साक्षात्कार झाल्यासारखा मी माझा पवित्रा बदलला.
"नाही, नाही त्या दिवशी मी ’आई’ असेन." सकाळी सकाळी आयता मिळणारा नाश्ता, कुरकूर न करता वेळच्यावेळी केली जाणारी कामं, शुभेच्छा पत्र, फुलं, भेटवस्तू, छानशा रेस्टॉरंट मधले पदार्थ असं बरंच काही डोळ्यासमोर नाचलं.
"टू लेट गर्ल, टू लेट." गर्ल? मी मुलाकडे डोळे वटारुन पाहिलं.
"तू मैत्रीण आहेस आमची. गर्ल म्हटलं तर काय झालं?" मुलीने भावाची बाजू उचलली आणि काम फत्ते झाल्याच्या आनंदात दोघं उड्याच उड्या मारत राहिले.

पेरुला चला!

"विमान कंपन्यांचा ताबाच घेते आता मी." लालबुंद चेहर्‍याने मी जाहीर केलं.
"कशाला?" तितक्याच शांतपणे नवरोजींनी विचारलं.
"त्यांना सुधारायला." धुसफुसत मी उत्तर दिलं. मुलगा  विनोद झाल्यासारखा खो खो हसला.
"बाबाचा ताबा तुझ्याकडेच आहे की. तो कुठे सुधारला?"
"प्रयत्नांती परमेश्वर बाबा, प्रयत्नांती परमेश्वर." लेकराच्या विधानाने गहिवरलेच मी. माझं दु:ख पोटच्या मुलाने जाणलं होतं. मी लगेच माझा मनसुबा खुला केला.  "तुझ्या बाबांच्या बाबतीत करतेय तेच विमान कंपन्यांच्या बाबतीत.  सुधारण्याचा प्रयत्न. वेळा पाळायला शिका म्हणावं. रद्द करतात विमानं. पेरुला निघाले होते. बसते आता घरीच पेरु खात."
"कसले पी. जे. करतेस गं. आणि पेरु नाही परु." माझ्या शब्दांच्या विमानाला लेकीने खीळ घातली.
"pe पे, ru रु. पेरुऽऽऽ. मला माझं ब्रिटीश इंग्रजी सोडायला लावू नकोस." ब्रिटीश इंग्रजीच्या ढालीकडे दुर्लक्ष करत मुलांनी बॅगेकडे मोहरा वळवला.
"आई, जरा कमी कपडे घे. परु तुला नाही बघणार. तू परु बघायला चालली आहेस." नवर्‍याने भले शाब्बासचा कटाक्ष मुलाकडे टाकला.
"फेसबुकवर फोटो टाकायचे असतात. एकाच कपड्यातले किती काढणार?" एवढंसुद्धा कसं कळत नाही असा चेहरा करुन मी उत्तरले.
"तू तुझे फोटो पोस्ट करणार आहेस की परुचे?" मुलगा फीस करुन हसला आणि सूड म्हणून मी दोन चार कपडे अजून कोंबले. मुलाच्या हातात बॅग सोपवली आणि अखेर पेरुला पोचलो.

एक वर्ष, आठवड्यातून एक तास शाळेत शिकलेल्या स्पॅनिशच्या बळावर लेक स्पॅनिशवर प्रभुत्व मिळवल्यासारखी स्पॅनिश  फाडायला सज्ज झाली. आम्ही आमच्या फोनमधल्या गुगल भाषांतरकाराला तयारीत राहायला सांगितलं. पण पेरुकर आम्हाला परके मानायला तयारच होईनात. रंग, रुप सारं एकच आणि स्पॅनिश न बोलता habla English, habla English का करतोय तेच त्यांना कळेना. महाराष्ट्रीयन लोकांना इंग्रजी फाडताना पाहिलं की माझा चेहरा होतो तसा त्यांचा होत होता.
"तू नो सबेस एसपॅनोअल?" काय बोलतायत ते नाही समजलं तरी, ’मेल्यांना मातृभाषेचं वावडं, फोडून काढायला पाहिजे’ इत्यादी भाव त्यांच्या चेहर्‍यावर स्पष्ट झळकत. आपल्यातलं कोण स्पॅनिश दिसतं म्हणून आमच्या नजरा एकमेकांवर रोखल्या जात. मग चौघातलं कुणीतरी घाईघाईत पुढे सरसावायचं,
"वुई इंडियन, वुई इंडियन....यू नो ताजमहाल, करी, बॉम्बे नाऊ मुंबाय...." अख्ख्या देशाचं चित्र एका वाक्यात उभारायची घाई उडायची. ते देखील पूर्ण वाक्य न बोलता एकेक शब्द, हातवारे पद्धतीने. यामुळे समोरच्याला न येणारी भाषा येऊ शकते हा पक्का समज काही क्षणातच त्याच  वेगात स्पॅनिश बोलून समोरचा  खोडून काढे. कोण, काय बोलतंय, सांगतंय याचा कुणालाच ताळमेळ लागत नाही म्हटल्यावर हातातले फोन कार्यरत.  ’गुगल ट्रान्सलेटर’ एकमेकांशी ’संवाद’ साधायला लागायचे.  ती यंत्र तरी मेली धड कुठे बोलतात. एका यंत्राचं बोलणं दुसर्‍या यंत्राला कळत नव्हतं.
"ही यंत्र म्हणजे आपल्या दोघांसारखी आहेत." न राहवून मी नवर्‍याला म्हटलं. नवर्‍याने आधी गडबडून नजर टाकली माझ्याकडे. मला काय म्हणायचं आहे हे लक्षात आल्यावर त्या नजरेचा त्याने रागीट कटाक्ष केला. पण स्पॅनिश माणसाची ही गोड बाई काय बोलली याबद्दलची उत्सुकता चाळवली असावी. यंत्रावर लिहून, हातवारे करत, ओठ हलवत तो विचारत राहिला. मी माझं यंत्र काढलं, मंजूळ आवाजात बोलणं ध्वनिमुद्रित केलं. स्पॅनिश मध्ये कधी नव्हे ते नीट भाषांतरही झालं असावं कारण स्पॅनिश माणूस खो खो हसला.
"आमच्या देशात पण असंच असतं. " त्याने उत्साहाने यंत्राकरवी माझ्यापर्यंत त्याचा आनंद पोचवला. लेक गोंधळली.
"गुगल ट्रान्सलेटर नवरा- बायकोसारखे कसे असतील?"
"अगं आहेत. तुझ्या बाबाला नाही का मी विचारते एक आणि तो उत्तर दुसरंच देतो. तसंच आहे या यंत्रांचं." स्पॅनिश माणसाला झालेल्या आनंदाने मलाही उकळ्या फुटत होत्या.

पेरुत असेपर्यंत हे असंच चालू होतं. मुखदुर्बळ नवरोजी यंत्राद्ववारे संभाषण साधण्यात इतके रमले की नंतर नंतर तर  इंग्रजी येणार्‍या माणसासमोरही स्पॅनिश फाडायला लागले. त्याच्याबरोबर आम्हीही. आमचं वेगवान स्पॅनिश झाल्यावर ’प्लीज स्पीक इंग्लीश’ असं ऐकलं  की स्पॅनिशचा धुव्वा उडाल्यासारखं वाटायचं. एका वाक्यासाठी लागलेली पाच मिनिटं धारातीर्थीच पडायची.  आमचं वाक्य एकच असायचं, मग पाच मिनिटं कशी लागायची? समोरच्याला समजत नाही म्हटल्यावर एकच वाक्य आम्ही चारही जण वेगवेगळे उच्चार काढून बोलायचो. ते समजलं नाही की वाक्यात हातवारे मिळवले जायचे.  आधी संवाद, मग पार्श्वसंगीत असं चढत्या क्रमाने नाटक रंगल्यासारखं दृश्य साकारलं जायचं.  प्रेक्षकही मदतीला धावायचे. नाट्यात सहभागी व्हायचे. एकच वाक्य सर्व परिणामासहित सादर व्हायचं. आणि समोरच्या व्यक्तीने इंग्लिश, इंग्लिश म्हणून त्यावर पडदा पाडला की इंग्रजीही पडद्यामागे दडी मारायचं इतकं स्पॅनिश मुरत चाललं होतं अंगात.  ट्रम्पची अमेरिका सोडून मुक्काम इथेच हलवू इतकं स्पॅनिश यायला लागलं पण तोपर्यंत आमचे पेरुमधले दिवस संपले आणि आम्ही परत मुक्कामाला पोचलो.

तर तुम्हीही घ्या थोडं पेरु दर्शन.

शिव्या

बातम्या वाचायला फेसबुक उघडलं. त्या वाचून झाल्या आणि माझ्या अंगात संचारलं. मी सारखं फुल्या फुल्या फुल्या म्हणायला लागले. आता तर बरी होती अशा नजरेने मुलगी येता जाता कटाक्ष टाकत होती. नवर्‍याला त्याच्याशी लग्न झाल्यावर माझं ’वाटोळ्ळं’ झालंय हे माझ्या तोंडून ऐकून पाठ आहे त्यामुळे तो असल्या क्षुद्र गोष्टींकडे ढुंकूनसुद्धा लक्ष देत नाही. फुल्यांचा अर्थच कुणी विचारत नाही म्हटल्यावर मी फुल्यांचा जप सुरु केला. मग दोघांनी मिळून मला बसवलं. मुलीने जरा काही झालं की मराठी मालिकांमध्ये पाणी देतात तसं धावत पळत जाऊन पाणी आणलं. ते आणताना अर्ध सांडलं. मी परत एकदा फुल्या फुल्या म्हटलं. तिने ते भांडं माझ्या तोंडापाशी इतक्या जवळ धरलं की त्यानंतर एकपण फुली बाहेर आली नाही.
"हं, आता सांग तुला काय झालंय?" नवर्‍याचा स्वर इतका प्रेमळ होता की आजच लग्न झालंय की काय असं वाटलं. पण समोर मुलगी जगदंबेसारखी उभी  होती त्यामुळे लगेच जमिनीवर परत आले.
"फेसबुक चढलंय." मी दारु चढल्यासारखे अंगविक्षेप केले. खरं तर असे अंगविक्षेप मी फक्त चित्रपटातच पाहिले आहेत. मला चढली की मी हसत सुटते पण नाट्यपूर्ण परिणाम साधण्यासाठी बसल्या बसल्या तोल गेल्यासारखे हात पाय हलवले. तिकडे दुर्लक्ष करत मुलीने जाब विचारला.
"पण हे फुल्या फुल्या फुल्या काय आहे?"
"फेसबुकवर खूपजणं खूपजणांना शिव्या देत असतात. मग मला पण वाटलं आपणही द्याव्या."
"मग दे ना. नको कुणी म्हटलंय?" मुलीला समजत नव्हतं.
"अगं, अशा कश्या शिव्या देणार?"
"कशा म्हणजे? तोंडाने." ही इथे वाढलेली कार्टी... सगळं शब्दश: घेतात. तेवढ्यात ती म्हणाली,
"पण फुल्या, फुल्या, फुल्या का म्हणायचं?"
"लिहिताना पूर्वी शिव्यांच्या जागी फुल्या फुल्या फुल्या वापरायचे. मग ’सभ्य’ माणसं बोलताना शिव्यांऐवजी फुल्या वापरायला लागली."
"अच्छा... मग आता?" मुलीला शिव्याज्ञान वाढवायची इच्छा झाली असावी. इथे   फ* आणि शि* एवढ्या दोनच शिव्या ऐकते ती बाहेर. मराठीत शिव्यांचा खजिना असावा असं तिला वाटायला लागलं.
"आता सरळ शिव्या लिहितात असं दिसतंय."
"मग तू पण घरात फुल्या, फुल्या म्हणत राहण्यापेक्षा फेसबुकवरच द्यायच्यास ना शिव्या मग."
"छे, छे काहीतरीच काय? असं खुल्या मैदानात शिव्या घालणं माझ्या रक्तात नाही."
"पण तू तर मला मूर्ख, बावळट म्हणतेस."
"ते घरात. आणि मला माझी आई तसं म्हणायची म्हणून मी तुला म्हणते. परंपरा थोडीतरी चालवायला हवी ना.  ह्या शिव्या नाहीतच आता. फार भारी भारी शिव्या देतात लोकं एकमेकांना."
"का?"
"काय माहीत. दुसर्‍याचं मत पटलं नाही की द्यायच्या असतात बहुधा."
"अच्छा. बघू तरी. आपल्याला घरातच वापरता येतील." मुलीला फारच आनंद झाला.  दोघं माझ्या भिंतीवर चढले. तिथल्या शिव्या जागोजागी दिसतच होत्या. त्या बघून नवरा हबकलाच.
"आयला, ह्या अशा शिव्या?  ही ह्यांच्या घरातली परंपरा की काय?" त्याचं नवल काही केल्या ओसरत नव्हतं.

 आता ही परंपरा आहे का की बिघडत चाललेली वृत्ती, शिव्यांची नक्की व्याख्या काय की असं चालायचंच त्यात काय एवढं या विषयावर आमचं भांडण रंगलं आणि फेसबुकवरच्या शिव्या फुल्या फुल्या होत जागोजागी सांडायला सुरुवात झाली....           मोहना!

WhatsApp

काल अचानक आमच्या घरी गोंधळ उडाला. म्हणजे झालं काय की मी जाहिर करुन टाकलं. "आजपासून मी चांगलं वागणार आहे." युद्धभूमीवर क्षणभर शांतता पसरली. तिघांनी चमकून एकमेकांकडे पाहिलं. तू विचार, मी विचार करत; घरातला सर्वात छोटा सदस्य जो नेहमीच आगाऊ असतो तो रणांगणात उतरला. "पण तू चांगलं वागत नाहीस असं कुणी म्हटलं?" खरं तर जीव मुठीत धरुन शूर असल्याचा बहाणा होता तो कारण शत्रूबद्दल बद्दल एकमेकांकडे काय गरळ ओकलेलं आहे याची तिघांपैंकी कुणालाच खात्री नव्हती. आता तुम्हाला वाटेल, मला ३ मुलं आहेत. तर तसं नाही. या लढाई मध्ये नवराही आपण त्या गावचेच नाही असं भासवत फितूर झालेला असतो. म्हणून आमच्या घरात युद्ध, सामना, कुस्ती हे डाव नेहमी ३ विरुद्ध १ असेच रंगतात. त्याचा निकालही ठरलेला असतो. प्रत्येकाला सामना आपणच जिंकला असं वाटत असतं आणि त्या एका मुद्यावर लढाई चालूच रहाते. तर, लेकिने पुन्हा विचारलं. "आई, सांग ना कुणाला वाटतं तू चांगलं वागत नाहीस?" प्रेमाने टाकलेलं वाक्य असलं तरी समदु:खी आहे तरी कोण हे शोधण्याचा प्रयत्न नीट कळत होता. "whatsapp" ला. गंडातर आपल्यावर नसल्याची खात्री झाल्यावर सगळे माझ्या आजूबाजूला जमले. "काय मूर्खपणा सुचला त्या whatsapp ला? म्हणजे त्याने केलं तरी काय नक्की की तू अशा निर्णयाप्रत यावीस?" माझ्या दु:खावर फुंकर घातल्याचा आविर्भाव नवर्‍याच्या चेहर्‍यावर होता पण स्वर बायकोला सरळ करण्याचा मार्ग चाचपडत होता. "बरंच काही केलंय त्याने. एकच उदाहरण देते. भारतातले लोक आपल्याकडे रात्र झाली की सुप्रभात सुप्रभात करत इतके सुविचार पाठवतात की आपण किती वाईट आहोत या विचाराने झोप उडते. सुविचार आणि माझं वागणं याचा ताळमेळच बसत नाही." अच्छा, अच्छा असा चेहरा करत माना एकमेकांकडे वळल्या. मी माझं बोलणं चालूच ठेवलं. "रात्रभर जागी राहते मी याचाच विचार करत. आणि दिवस सुरु झाला की गुळरात्र, शुभरात्र असे संदेश यायला लागतात तिकडून मग मला झोप यायला लागते." "म्हणून तू आम्हाला दिवस रात्र झोपलेलीच दिसतेस." सुपुत्राला कोडं सुटल्याचा आनंद झाला. मग मी, whatsapp वर बायकांना कमी लेखून केलेले विनोद मला आवडत नाहीत, कुणाच्याही फोटोवर जाड- बारीक चर्चा म्हणजे माणुसकीचा खून वाटतो, एकमेकांना टोमणे मारणारे शेरे मारणं म्हणजे भारताने शेजार्‍याशी पुकारलेलं युद्ध वाटतं.... इत्यादी काळीज चिरुन टाकणार्‍या व्यथा बोलून दाखविल्या. एरवी सतत माझ्याशी लढाई लढणारी ही ३ माणसं आज चक्क माझं ऐकत होती. म्हटलं, हाताशी आलेल्या संधीचं करावं सोनं. होऊ दे त्या मनाला मोकळं. तिघांचेही चेहरे ट्रम्प महाशय गादीवर विराजमान होण्याच्या दु:खाने जितके उद्या व्याकुळ होणार आहेत तितके माझ्या व्यथेने झालेले पाहिले आणि मी थांबले. तिघं उठून उभे राहिले. आपापली आयुधं (फोन, लॅपटॉप, हेडफोन) घेऊन इकडे तिकडे विखुरायच्या आधी शेंडेफळाने खात्री केली. "तर आई, तुझं ते चांगलं वागणं आजपासून सुरु. जमेल ना नक्की तुला?" "आगाऊपणा बंद कर. मुर्ख, नालायक...." मी जोरात खेकसले आणि तिघांनी युद्धभूमीतून पळ काढला.

पो पो

चौकात गाडी उभी केली. लाल दिवा हिरवा व्हायची वाट पहात होते. गाडीत  पोरं, म्हणजे दोनच आणि नवरा कोंबलेला. हीऽऽऽ बडबड प्रत्येकाची. काय झालं कुणास ठाऊक पण डावीकडे वळण्याचा दिवा चमकत होता आणि मी गाडी नेली सरळ.

"आई.....लाल वरुन नेलीस गाडी."

"पकडलं तुला कॅमेर्‍यात."

"आता येईल पत्र, भरा पैसे." नवरा आणि मुलगा दोघांच्या आवाजात आनंद मावत नव्हता. एकाच्या मनात सुडाचा आनंद, तर एकाला फुकट करमणुक असा मामला.

"अरे गाढवानो, अपघात नाही झाला ते सुदैव समजा. मला तिकीट मिळणार याचाच आनंद तुम्हाला." हे माझं पहिलंच तिकीट असणार होतं त्यामुळे नव‍र्‍याला मिळालेल्या तिकीटाचा पाढा माझ्यावर गाडी घसरायच्या आधीच मी घडाघडा म्हणत दु:खद विधान टाकलं.

"तुझ्यामुळे इन्शुरन्स वाढला आहे."

"आता तू भर घालते आहेस.  सारखी माझ्या ड्रायव्हिंगच्या नावाने खडे फोडायचीस ना. बघू या तुमची मजा." त्याच्या हातात चांगलंच कोलीत मिळालं होतं.

दुसर्‍या दिवसापासून माझा बराचसा वेळ पोस्टमन कधी येतो त्याची वाट पहाण्यात जायला लागला. धावत पळत जावून पत्रपेटी उघडायची ही घाई उडे. महिना झाला तरी प्रेमपत्र आलं नाही. नवरा आणि मुलगा दोघांनाही फार दु:ख झालं. नवरा तर तिकीट देणार्‍या माणसांना शोधायलाही निघाला. कसंबसं थोपवलं त्याला तरी म्हणालाच,

"कासवाच्या गतीने चालवतेस म्हणून मिळत नाही कधी तुला तिकीट. च्यायला, एक संधी होती तीही घालवली या लोकांनी. कॅमेरे नीट तपासत नाहीत लेकाचे."

"माझी गती काढू नकोस. तू सशाच्या वेगाने जातोस आणि मग लागतात पोलिस मागे."

"मी बाकीच्या गाड्या जेवढ्या वेगात जात असतात त्यांच्यामागून जातो."

"पण पोलिस तुलाच का पकडतो? बाकिच्या गाड्यांना का नाही?"

"ते तू पोलिसांना विचार."

"तू सगळ्या गाड्यांच्या पुढे जात असशील. मागून वरात गाड्यांची. लिडींग द ट्रॅफिक म्हणतात त्याला." त्यावर जास्त वाद घालण्याच्या फंदात न पडता कधी ना कधी बायकोला तिकीट मिळेल या आशेवर त्याने तो विषय सोडून दिला. 

मध्ये बरेच दिवस गेले आणि एका सुप्रभाती आम्ही सफरीला निघालो.  वहातूक फार नव्हती.  रस्त्यावर वाहनच नाहीत म्हटल्यावर मला चेव चढला. नाही तरी कधीतरी सशाची गती मलाही दाखवून द्यायचीच होती. मी गाडीचा वेग एकदम वाढविला. नवरा अचंबित झाला, मुलगा ताठ होवून बसला. मुलीने देहाभोवती आवळलेला पट्टा हाताने घट्ट धरला.

"अगं, अगं सावकाश चालव. घाई नाही आपल्याला."

"आता का? कासवाची गती ना माझी?" पुन्हा मी पाय जोरात दाबला. गाडी जीव घेवून पळायला लागली. पाचावर धारण बसल्यासारखी शांतता गाडीत पसरली.  आजूबाजूच्या थोड्याफार गाड्या किती सावकाश जातायत असा तुच्छ कटाक्ष प्रत्येक गाडीला देत मी मैलांचा हिशोब  करत होते. अजून दहा मैल. थोडा वेग वाढवला तर पाच मिनिटात मुक्कामाला. दोन तासाचं अंतर जेमतेम दिड तासात. गाडीच्या वेगामुळे की धास्तीने कुणास ठाऊक  सर्वाचाच डोळा लागला. माझा आत्मविश्वास दुणावला. सशाची गती माझ्यातही येवू पहातेय या कल्पनेनेच मी खुष झाले.

 त्या दिवशीची ती सफर माझ्यादॄष्टीने स्वर्गसुखाची झाली. कासवाने कवच टाकलं, आत्मविश्वसाने कळस गाठला. मला परवाना काही सरळ मिळाला नव्हता.  त्याचं असं झालं, मी खूप सराव केला,  परिक्षक कोणत्या मार्गावरुन नेतात तिथे तिथे जाऊन गाडी चालवली. पण दरवेळेस हात हलवत परत. तिसर्‍यावेळेला त्याच सदगृहस्थांना परत बघितल्यावर  आधी लाच द्यायचा प्रयत्न करायचा, ते नाही जमलं तर धमकी असा माझा बेत ठरला. पण  मला बघितल्यावर तेच घाबरले.

"ही आपली शेवटची भेट ठरो." मला कसंनुसं हसायचं होतं पण त्यांची उडालेली भंबेरी बघून खो खो हसायलाच यायला लागलं.

"मॅम, आर यू ओके?" माझा मानसिक तोल ढळला असावं असं वाटलं बहुधा त्यांना. तरी बसले बिचारे बाजूला. मान हलवत मी गाडी आवारातून बाहेर काढली.  जे काही करायला सांगितलं ते नीट केलं.

"लेफ्ट, लेफ्ट...." विचाराची साखळी त्यांच्या कर्कश्यं सूचनेने तुटली आणि मी गाडी धाडकन डावीकडे घातली.

"आय आस्कड यू टेक लेफ्ट टर्न."

"आय वॉज गोईंग टू"

"थॅक गॉड, अग महामाये (एका विशिष्ट पद्धतीने मॅम म्हटलं की ते ’महामाये’ असतं)  डावीकडे वळवताना गाडी डावीकडे वळण्याच्या लेनमध्ये न्यायची असते."

"ओऽऽऽ" एवढाच उद्गगार निघाला माझ्या तोंडून. अतिशय सुतकी चेहर्‍याने त्यांनी माझ्या हातात  परवाना सुपुर्त केला. माझं चालनकौशल्यच इतकं की धमकी, लाच असे आपली पातळी खाली आणणारे प्रकार करावेच लागले नाहीत. त्या परवान्याची कुणालाच खात्री नसल्यामुळे माझी गती इतके दिवस कासवाची होती पण आता मात्र उठलं की चालवायची गाडी आणि घुसवायची कुठेही हे सत्र मी चालू केलं.

 आजही तसचं झालं. बाहेर पडायचं म्हटल्यावर किल्ली घेण्यासाठी मी धावले. पण आज किल्ली नवर्‍याच्या हातात होती.

"फाटली वाटतं आता. स्वत: शर्यतीत भाग घेतल्यासारखा चालवतो तेव्हा?" मी पुटपुटले.

"पुटपुटू नकोस" त्याने गाडीचं दार जोरात आपटलं. मी खुषीत ड्रायव्हरच्या बाजूची जागा अडवली. मुलगा चरफडत मागे बसला. बाजूलाच बसायचं म्हटल्यावर गप्पा मारायचे विषय  सुचायला लागले. तितक्यात नवर्‍याने एम. एस.. सुब्बलक्ष्मी लावली.

"३० मिनिटं, १० सेंकद गेले आता." मुलाचा हिशोब.

"असा काय काढते ती आवाज?" मुलगी वैतागली.

"लोकांना गप्प करुन टाकायचा मार्ग." मी ही टोमणा मारला.

मुंबईच्या लोकलमध्ये चढल्यासारखी आवाजांची गर्दी उडाली गाडीत. नवरा  सुब्बलक्ष्मींबरोबर स्तोत्र म्हणायला लागला आणि  सगळं शांत झालं. मुलाच्या कानात यंत्राद्ववारे गाणी शिरली. मुलीने डोकं पुस्तकात खुपसलं. मी एकटीच निरुद्योगी.  कुणी गाडी चालवायला बसलं की माझा जीव धोक्यात आहे ह्या कल्पनेने छाती धडधडते, कापरं भरतं.  मी बसले होते तिथे नसलेला ब्रेक मी पायाने दाबायला लागले. तो दाबतानाच  उजव्या हाताने वरची कडी घट्ट धरली. डाव्या हाताने खाली बस, खाली बस अशी आपण खुण करतो ना तशी खुण करत राहिले, म्हणजे तुझा वेग कमी कर अशा अर्थाने. काही परिणाम दिसेना.

"यापेक्षा मी चालवते गाडी" म्हटल्या म्हटल्या नवरोजींचा हात स्टेअरिंग व्हिलवर घट्ट दाबला गेलेला दिसला मला. गाडीचा वेग अचानक नको तितका वाढला. माझ्या अंगविक्षेपानी तो हळूहळू भडकत चालला होताच. त्यात मी गाडी चालवते म्हणणं म्हणजे त्याच्या भिक्कार ड्रायव्हिंगला  आणखीनच भिक्कार म्हटल्यासारखं झालं ना?

" अरे, अरे, घासटणार ती गाडी आपल्याला. तू लेनच्या बाहेर गेला आहेस." मी दोन्ही कानावर हात घेऊन किंचाळले, त्यामुळे मला सोडून सर्वाना प्रचंड दचकायला झालं. 

"मॉम इज सच अ हॉरिबल पॅसेंजर" वर तोंड करुन मुलगा.

" शी ओनली नोज हाऊ टे येल अ‍ॅड स्क्रिम." कन्यारत्नाने तारे तोडले.

 आता नवर्‍याचं ड्रायव्हिंग सुधारु की मुलांना सरळ करु? 

एव्हांना नवरोजींनी पुन्हा आपला वेग वाढवला.

" अरे, इथे पोलिस लपलेला असतो." असं बिनदिक्कत विधान करुन मोकळं व्हायचं हे  अनुभवाने जमलेलं तंत्र वापरलं.  बायको खोटं सांगतेय हे ठाऊक असलं तरी प्रतिक्षिप्त क्रिया होवून आपोआप वेग कमी झाला. गाडीचा वेग कमी करता करता एकदम माझ्या नवर्‍याला पुढच्या कुठल्या तरी गाडीत त्याचा मित्र असल्याचा भास झाला. बिचार्‍याला माझ्यावरुन लक्ष उडवणं आवश्यक वाटत असावं. झालं, त्याची गाडी पुढे आमची गाडी त्याच्या मागावर. वेग वाढत गेला आणि एकदम आमच्या मागे दिवे फाकफुक करायला लागले. मुलाने यंत्र काढलं. मुलीने पुस्तक बाजूला ठेवलं. मी अंग आक्रसून घेतलं.

"बाबा, तुला पकडायला आला." मुलगा आनंदातिशयाने.

आरशातून मागे बघत  गाडी रस्त्याच्या बाजूला थांबवत  नवरा म्हणाला,

"आता हा विषय पुरे. यावर चर्चा नको."

विषय सुरुच झाला नव्हता मग आधीच चर्चा कशी बंद करायची? पण आत्ता काही बोलले असते तर त्याने मलाच पोलिसाच्या ताब्यात देवून टाकलं असतं. नवर्‍याच्या मागे पहिल्यांदा पोलिस लागला तेव्हा त्याला समजेचना आपण काय करायचं  ते. तो आपला पोलिसाला पुढे जायला द्यावं म्हणून आणखी जोरात चालवायला लागला.  चकाकत्या दिव्यांबरोबर आवाजही सुरु केले  पोलिसाने. शेवटी दोघंही थांबले.

"थांबवायची असते गाडी दिवे चमकताना दिसले की." पोलिस चांगलाच गोंधळला होता. नवर्‍याच्या डोळ्यासमोर दिव्यांऐवजी काजवे चमकले असावेत.

"घाबरायला झालं, म्हटलं रस्त्यात थांबवली तर ओरडाल म्हणून थांबवायची जागा शोधत होतो."

 त्यानंतर बरीच तिकीटं जमा झाली होती. हे कितवं ते मोजून त्याला सांगणार तर त्याने चर्चा नको म्हणून आधीच विषय गाडून टाकला. मुकाट्याने डोळे मागून येणार्‍या पोलिसाकडे वळवले. तेवढ्यात मी नवर्‍याला म्हटलं.

"वेगात चालवतोय हे कळलंच नाही असं म्हटलं की पोलिसांना दया येते असं ऐकलंय. बघ सांगून."

तितक्यात पोलिसमहाशय आले.

"काय कसं काय? कुठे जाऊन आलात? बरे आहात ना?" ततपप करत नवर्‍याने उत्तरं दिली. गाडीतले आम्ही सगळे फार सज्जन असल्यासारखे मुग गिळून बसलो होतो. कशाला उगाच मधे पडा, नाही का? नवर्‍याने  विचारलं नसतानाही वेगात चालवतोय हे कळलंच नाही असं आधी सांगून टाकलं आणि लगेच आरशातून एक काम उरकल्यासारखं त्याने मागे नजर टाकली. माझ्याही डोळयात  शाबासकी मावत नव्हती.

पोलिसाने ड्रायव्हिंग लायसन्स मागितलं, काहीतरी वाचलं आणि एकदम म्हणाला,

"वॉव, वुई आर मिटींग अगेन."

मला  ओशाळल्यासारखं झालं. पुन्हा पुन्हा त्याच पोलिसाकडून तिकीट की काय? एकाच माणसांकडून घ्यायची तरी कितीवेळा. संकोच वाटतो ना.

तेवढ्यात तो म्हणाला.

"मी आलो होतो तुमच्या घरी."

आता मात्र माझ्या अंगात उत्साह संचारला.

’अगबाई? हो का? केव्हा? आठवत नाही.’ वगैरे म्हणावसं वाटत होतं पण हे सगळं मनात भाषांतरीत करुन इंग्लिशमध्ये तोडांवर येण्याआधी तोच म्हणाला

"तुमच्याकडे चोरी झाली तेव्हा."

जळल्लं मेलं ते लक्षण. तेव्हा आला होता होय. चोरी म्हणजे काय तर आमचा जुना पुराणा फ्रीज आम्ही गराजमध्ये ठेवला आहे. गराजचं दार सतत उघडं. फ्रिजमधले मसाले सोडून सगळं गेलं. म्हणजे चोर अमेरिकनच. समोरचे, मागचे, येणारे जाणारे असे तर्क वितर्क करुन झाले. शेजारी पाजारी कोण कोण आपल्या डोळ्याला डोळा देत नाहीत याची यादी काढली.  पण चोरी कधी झाली होती याचाच अंदाज नव्हता त्यामुळे पाच पंचवीस डॉलर्स साठी कुठे पोलिस तक्रार. चोराच्या मागे लागायचं नाही असं ठरवलं.  पण आमच्या अमेरिकन शेजारीणीने भरीला घातलं आणि आम्ही तक्रार नोंदवली. पोलिस घरी आल्याचा काय तो आनंद. त्यांनाही अशी गिर्‍हाइकं क्वचितच मिळत असावीत. मुलीने आपल्या बोटाचे ठसे त्यांना घ्यायला लावले. मी आभार म्हणून आपला भारतीय चहा पाजला. प्यायले बिचारे. पण तो अन्याय विसरता आला नसावा बहुधा त्या पोलिसाला. म्हटलं हा दंड दुप्पट करतोय की काय वचपा म्हणून?

"मी तिकीट देत नाही. इशारा देवून सोडून देतो. पण सावकाश चालवा. चहा प्यायला येवू कधीतरी. " त्याने मागे बघून म्हटलं

’माझ्यासारखा चहा होतच नाही बाई कुणाचा’ मी आनंदाने चित्कारले. नवर्‍याला वाटलं, तिकीट टळल्याचा आनंद.

"आपण अगत्याने केलं ना त्यांचं आपल्या घरी आले तेव्हा, म्हणून सुटलो." मी अभिमानाने म्हटलं,

"कदाचित मी म्हटलं वेगात जातोय ते कळलच नाही तेही कारण असेल." नवरा म्हणाला. त्यातलं कुठलं खरं यावरुन घर येईपर्यत आमचं वाजलं. 

त्या दिवशी तिकीट पदरात न पडल्याच्या समाधानात घरी आलो. थोडे दिवस गाड्या सरळ धावल्या, म्हणजे चाकाच्या आणि आमच्या वागण्याच्याही.  पण आता माझे माझ्या आयुष्यातले तिकीट मिळण्याचे दिवस पापाचे घडे भरत आल्यासारखे जवळ येत चालले होते. अखेर तो दिवस आलाच.

नेहमीप्रमाणे सावळ्या गोंधळात चौकडी गाडीत स्थिरावली. माझ्या हातात सारथ्य होतं. मी ते कुशलतेने पार पाडत होते. जवळजवळ दिड तास सुखरुप पार पडला आणि शत्रुपक्षाने मात केली. अचानक माझ्या मागे लांबवर दिवे चमकायला लागले.

"कोण चालवतंय इतक्या वेगात? तू तर बाजूला बसला आहेस. कोण सापडला बकरा सकाळी सकाळी." मी उत्साहाने म्हटलं. वर्षानुवर्ष मी हे दृश्य पहातेय. पोलिस माझ्या गाडीच्या बाजूने दिवे चमकवत जातात. पुढे जावून कुणाला तरी पकडतात. मग मुलगा किंवा नवरा म्हणतो,

"परत येताना तो तुला थांबवणार आहे."

"का?" मनात नसतानाही पटकन प्रश्न तोडांतून बाहेर पडतोच. मग नवरा आणि मुलामध्ये नेत्रपल्लवी. तू सांग, तू सांग  असा एकमेकांना दिलेला धीर.

"सावकाश चालवतेस ना म्हणून तिकीट द्यायला. एका दगडात दोन पक्षी पोलिसाला."  मुलगा पटकन सांगून टाकतो. प्रत्युत्तर ऐकायचं नसतंच, त्यामुळे आपण त्या गावचे नसल्यासारखं करत बाहेर बघायला लागतो. आत्ताही तसंच काहीतरी असणार. पोलिस दुसर्‍या कुणाला तरी पकडणार याची मला शंभर टक्के खात्री. मी आजूबाजूला कोण गाडीला ब्रेक नसल्यासारखं चालवतंय ते बघण्यासाठी नजर टाकली.

"यावेळेस बकरा नाही बकरी."  नवर्‍याच्या आवाजातल्या गर्भित अर्थाने माझी पाचावर धारण बसली. उजवा हात स्टिअरिंगवर घट्ट दाबत, डाव्या हाताने मी त्याला ओढायला सुरुवात केली.

"अग ओढतेस काय मला?"

"तू बस ना माझ्या जागेवर. तुझा अनुभव दांडगा आहे पोलिसांच्या बाबतीतला." त्याच्या अनुभवाला इतकी किंमत दिलेली पाहून नवरा एकदम हळवा हळवा झाला.

"चालत्या गाडीत कसा येऊ मी तिकडे. घाबरु नकोस. मी आहे ना."

माझ्या गुन्ह्याचं पातक नवरा अंगावर घेत नाही म्हटल्यावर हात, गाडी, पाय सगळं गार गार पडलं.

"अरे, आता करु काय? थांबवू कुठे? कुठे थांबवू गाडी...?" ओरडता ओरडताच मी भररस्त्यात करकचून ब्रेक दाबून गाडी थांबवलीही. मागे लागलेला पोलिस हाताने खुणा करायला लागला. कसं मॅनेज करतात कोण जाणे हे पोलिस. एकाचवेळी कुणाच्या तरी मागे लागायचं, दिवे लावायचे, आवाज सुरु करायचे, खाणाखुणा... पोलिसांचं एकदम कौतुकच वाटायला लागलं मला. गाडीचे चकाकते दिवे, कर्कश्य आवाज, इतक्या लांबून तावातावाने  चाललेले  हातवारे आणि विचारलेल्या प्रश्नाला कधीही वेळेवर उत्तर न देणारा नवरा... फार काही एकाचवेळी घडत होतं.  शेवटी माझ्या लक्षात आलं की गाडी रस्त्याच्या कडेला उभी करण्याच्या त्या खाणाखुणा आहेत. खड्ड्यात जाणार नाही अशा बेताने गाडी थांबवली.

हाय, हाऊ आर यू त्याने मला विचारलं, मग मीही त्याला तेच विचारलं. पकडायला येतात आणि ख्यालीखुशाली का विचारतात कोण जाणे.

"इज देअर एनी रिझन यु वर स्पिडींग?"

मी रडायलाच लागले.

"मॅम, मॅम..." त्याच्या आवाजातल्या मृदुपणाला दाद म्हणून मी धाय मोकलून रडायला सुरुवात केली. क्षणभर शांतता पसरली. मला वाटलं माझं रडणं चांगलं परिणामकारक आहे. तितक्यात त्याने एकदम आवाज चढवला.

"व्हाय आर यु क्राईंग?"

"अं?" हा तर माझ्या नवर्‍याच्या वरताण निघाला. रडणार्‍या बाईला असं दरडावतात का?

"यु डिडंट रिअलाईज यु वर स्पीडींग?"

मला पुन्हा एक उमाळा आला. किती बाई मनातलं ओळखलं. तोंड उघडून सांगायचीही आवश्यकता भासली नाही. मी डोळे पुसत हसर्‍या चेहर्‍याने पाहिलं.

"ओल्ड ट्रिक्स मॅम. यु वर १० माईल्स ओव्हर.  लायसन्स, रजिस्ट्रेशन प्लीज." कुसकटपणाची हद्दच झाली की. नवर्‍याने पुढे होवून सगळी कागदपत्र त्याच्यापुढे केली.

तो परत आपल्या गाडीत जाऊन बसला. आम्ही न बोलता एकमेकांकडे पहात, ताटकळत. जे काही होणार होतं ते ’तो’ गेल्यावर.  बराचवेळ आकडेमोड झाली. एक कागद माझ्या हातात आला.

"हॅव अ नाईस डे" जखमेवर मीठ चोळत महाशय निघून गेले.

कागद उघडून बघितला.

दोनशे सत्तावीस डॉलर्स दंड. कागदाचा बोळा करुन बाहेर भिरकवावा असं  वाटलं. पण बोळे फेकून देऊन दंड भरणं कसं वाचणार?

"कोर्टात जावून विनंती करता येते. पहिलंच तिकीट असेल तर फक्त कोर्टाची फी घेवून बाकी माफ करतात." माझं रडणं, उतरलेला चेहरा पाहून नवरोजीनी सल्ला दिला.

"तू बाबाला घेवून जा बरोबर. तो सांगेल तुला नीट." मुलगाही एकदम सुतासारखा सरळ आला आणि अखेर मी कोर्टाची पायरी चढले. आयुष्यात प्रथमच.

कोर्टाची पायरी:

चढण्याची दोन आठवडे जोरदार तयारी केली. नवरा जज्ज, मुलगा वकिल आणि मुलगी माझ्या सोबतीला असा सराव रोज चालायचा घरात.  करायचं काय?  दोषी म्हणून मान्य करुन दंड कमी करा, इन्शुरन्स कंपनीला कळवू नका अशी विनंती करायची. सराव पूर्ण झाला आता नाटकाचा दिवस. कोर्टात पोचलो तर ही गर्दी. काही माझ्यासारखे बावचळलेले, काही सराईत, काही हातापायावर ट्यॅट्यु  असलेले तर काही घसरणारी पॅट सावरणारे. बरेच होते. एकूण सतराशे पन्नास! खरचं, वकिलच म्हणाले आज जरा जास्त गर्दी आहे, सांभाळून घ्या. सर्व तयार ठेवलंत तर काम पटापट होईल.

"काय आज काय करुन आलात?"  कुणाला तरी तिथल्या पोलिसांनी विचारलं.

बापरे, म्हणजे इथे वारंवार हजेरी लावणारीही माणसं आहेत की काय? तेवढ्यात मलाच कुणीतरी काहीतरी प्रश्न विचारला.

"माझी पहिलीच वेळ आहे हो."  मी अनुभवी असल्यासारखं तिला का वाटलं  या शंकेने माझा चेहरा नेहमी असतो त्यापेक्षा चिंताक्रांत झाला. ’नो प्रॉब्लेम’ म्हणत तिने दुसरीकडे मोहरा वळवला.  पोलिसांनी सतराशे पन्नास लोकांच्या तैनातीला चार वकिल असतील, ते नावाप्रमाणे बोलावतील असं सांगितलं. नंतर वकिलांनीही बाहेर येवून नावाप्रमाणे आम्ही बोलावू, कागदपत्र, तुमचं म्हणणं तयार ठेवा म्हणून दहावेळा सांगितलं. मी ही जे काही माझ्याकडे होतं ते खरच दहा दहा वेळा तपासून पाहिलं. आता सर्वांची रवानगी एका मोठ्या खोलीत झाली. नावाप्रमाणे बोलवत होते वकिल. दहा एक लोकांची नावं घेत, मग तेवढ्या लोकांनी उठून जायचं. गर्दी खूप. ऐकू येणं कठीणच होतं. जो वकिल जरा थांबेल, अडखळेल तो माझं नाव घेत असणार याची खात्री होती मला. तसंच झालं. कुणीतरी खूप वेळ थांबलं तसं मी कान दिले तिकडे. माझंच नाव घ्यायचा प्रयत्न चालू होता. मी उठणार तेवढ्यात अचानक लोकं रांगेत उभे रहायला लागले. मी आपली त्या रांगेच्या मागे मुखदुर्बळासारखी सर्वात शेवटी जावून उभी राहिले. बर्‍याचवेळाने सगळ्यांना आपण उगाचच उभे आहोत हे समजलं. बसा, बसून घ्या. नाव घेतलं तरच उठा अशी खड्या आवाजातली विनंती झाली तेव्हा. माझा तर नंबरच गेला. तासाभराने परत नावाचा पुकार झाला.

वकिलमहाशयांनी मला काय काय पर्याय आहेत ते सांगितलं. काय विचारतील, काय उत्तर द्यायचं याचा अंदाज दिला.  आता रवानगी दुसर्‍या कोर्टात.  तिथे सारं काही शांत शांत. न बोलता मुकाट्याने प्रत्येक जण आत जात होता. बाकड्यावर आता उठवतील की मग अशा अवस्थेत अवघडल्यासारखा बसत होता. सगळीच मंडळी भितीने थंडगार पडल्यासारखी.

मी ही त्यातलीच एक. माझं नाव आलं. गुन्हा वाचला गेला,

"दोषी?" प्रश्न आला.  एकाच शब्दात उत्तर द्यायचं होतं. म्हटलं.

"दोषी."

तिथल्या कारकुन महाशयांनी  हिरवा कागद हातात दिला. एक भला मोठा उसासा टाकत मी बाहेर आले. बघू बघू करत मुलाने कागद ओढला.

२२७ डॉलर्सचा दंड १६६  झाला होता. किती वाचले याचा हिशोब करत गाडीत बसलो. गाडी चालू केली, मुलाने खांद्यावरुन हात टाकला आणि कानात कुजबूजला.

"आई, अगं पोलिस येतोय बघ तुझ्यामागे."

"काय?" मी घाबरुन मागे पाहिलं.

"एप्रिल फूल." लेक जोरात हसला. त्याच्या टपलीत मारलं आणि मी पुन्हा एकदा कासवाच्या गतीने गाडी चालवायला सुरुवात केली. कितीतरी दिवसांनी. 

आत्ता चोर आला होता!

खरंच! झालं काय मी मुलाशी फोनवर बोलत होते. नाटकाच्या नेपथ्याचं काम गॅरेजमध्ये चालू आहे म्हणून सायकली घराच्या पुढच्या व्हरांड्यात ठेवल्या आहेत. सोफ्यावर बसलं की व्हरांडा खिडकीतून दिसतो. एक तरुण मुलगा घराच्या दिशेने येताना दिसला. म्हटलं, आता हा दार वाजवेल. कुठलं काय तो सरळ सायकलींच्या दिशेने गेला. आमच्या तीन सायकली तो हात लावून पाहत होता.  मी फोनवर कुजबूजत्या आवाजात म्हटलं,
"थांब थांब कुणीतरी सायकल चोरतंय." मुलाला  ते नीट ऐकू जाईना. पण सायकली जायच्या आधी दार उघडणं भाग होतं.  तो मुलगा पटकन वळला.
"काय करतोयस?" मी ओरडून विचारलं.
"काही नाही." हे म्हणजे कुठल्याही प्रश्नाला माझी मुलं उत्तर देतात तसं वाटलं मला. शाळेत काय शिकवलं? ’काही नाही’ पद्धतीचं.
"काही नाही कसं?"
"माझी सायकल चोरीला गेली आहे. यातली कुठली माझी आहे  ते पाहत होतो." तो मुलगा म्हणाला.
"या आमच्या सायकली आहेत."
"तुम्ही चोर आहात असं नाही म्हणत मी." चोराच्या उलट्या बोंबा या म्हणीचा खरा अर्थ त्या क्षणी मला समजला.
"सायकल तुझी नाही ना याची खात्री करायची होती तर तुला दार वाजवायला काय झालं?"
"चुकलं माझं." केसाची झुलपं उडवत तो तरुण मुलगा आला तसा निघून गेला.

आमचं हे संभाषण चालू असताना पुत्ररत्न फोन तसाच धरुन होते. थरथरत्या स्वरात मी  ’हॅलो’ म्हटलं. म्हणजे आताच एका चोराला मी पळवून लावलं होतं. हातापायाला कंप सुटलेला. पण खूश होते. चोर कसा पळाला मला घाबरुन म्हणून.
"अगं आई, तो चोर बाहेर होता तर तू माझ्याशी का कुजबूजत का बोलत होतीस?"
"त्याला ऐकू गेलं असतं ना?" मी कुजबूजले. अजून चोरातच गुंतले होते.
"त्याला कळायलाच हवं ना आता कुणीतरी आहे. तो गेला ना. बोल मोठ्याने आता." मुलगा खिजवल्यासारखा म्हणाला.
"बरं, बरं...अरे तुझ्याएवढा आहे. त्याची सायकल हरवली म्हणत होता." मला जरा त्या चोराचा कळवळा यायला लागला होता.
"माझ्या वयाचा आहे तर कॉलेज किंवा कामावर का नाही तो?"
"तू मलाच काय बडबडतोस. मी नाही विचारलं त्याला." माझी चिडचीड जाणवून त्याने समजूतीने घेतलं.
"आणि पोलिसांना फोन करते सांगायचं ना त्याला."
"आता गेला तो. दिसतोय. बोलवून सांगू का?"
"आई..."
"मग? कोणत्याही बर्‍यावाईट प्रसंगाला तुम्ही उपस्थित नसता. तू असा फोनवरुन भाषण देणार. तुझा बाबा समोर उभं राहून. सतराशेसाठ सूचना तुमच्या."

तेवढ्यात वरती नवर्‍याला काहीतरी गडबड झाली असावीच याचा अंदाज आला. थोडीफार वाक्यही ऐकली असावीत त्याने. तो धाडधाड खाली आला.
"तुला फोडणीला टाकल्यासारखा मी लागतोच का? जिथे तिथे माझं नाव घुसडवतेस. आणि  फोटो काढायचास ना त्याचा. पोलिसाना देता आला असता लगेच. लक्ष ठेवतात मग ते."
"सुचलं नाही. घाबरले होते. पण थांबा तुम्ही दोघं. तू फोनवर थांब तसाच. आणि तू तिथेच जिन्यावर राहा." एकाला समोर आणि एकाला फोनवर बजावलं. दोघंही स्तब्ध झाले.
"काय करायचा बेत आहे तुझा?" बापलेकाने एकाचवेळी तोच प्रश्न विचारला.
"मी धावत जातेय त्या मुलाच्या मागून. त्याला पुन्हा चोरी करायला बोलावते. मग एकाने पोलिसांना फोन करा, दुसर्‍याने फोटो काढा..."

चला, हे लिहून झालं. आता खरंच बघते तो मुलगा कुठपर्यंत पोचलाय :-)

माझ्या मुलाचा विनोदी अनुभव

ऋत्विक सहावीत असताना त्याने ओरलॅंडो महाराष्ट्र मंडळात सादर केलेला त्याचा विनोदी अनुभव. आजी आजोबा अमेरिकेत आल्यावर त्यांच्याबरोबर प्रवास करताना, भारतात गेल्यावर आणि अर्थात आमच्याबाबतीत त्याला आलेले अनुभव :-). हा त्याचा पहिला प्रयत्न. त्यानंतर त्याने माझ्या कथाकथनाच्या कार्यक्रमासमवेत खूप महाराष्ट्र मंडळात हा अनुभव सादर केला.

जग

मुलाने कागद पुढे केला. चित्र विचित्र नावं पाहून मी बुचकळ्यात पडले.
"ही तुझ्या मित्रमैत्रींणीची नावं आहेत का?" कुठली अज्ञानी आई आपल्या पदरात पडली अशा नजरेने त्याने माझ्याकडे पाहिलं आणि काय नावं ही हल्लीच्या मुलांची अशा नजरेने मी त्याच्याकडे.
"जिबुटी, पापुआ न्यू गुनिआ,  नाउरु... अरे हे सगळे मित्र मैत्रीणी येणार आहेत का तुझ्याबरोबर जग प्रवासाला?" त्याचे गरागरा फिरणारे डोळे तो थांबवेना. त्यामुळे मी विषय विसरुन म्हटलं,
"थोबाडीत देईन आता असे डोळे फिरवलेस तर." त्याने डोळे फिरवणं थांबवलं आणि गुरगुरत विचारलं.
"तुम्ही तुमच्या आई - वडिलांवर भडकलात की डोळे फिरवत नव्हता?"
"पुटपुटायचो." लगेच नवर्‍याने  तोंड खुपसलं. ह्याला बाई एक वेळेवर खोटं म्हणून बोलता येत नाही. पटकन बाजू लढवत मी म्हटलं.
"आमची नव्हती हिंमत. आणि आम्ही फिरवले असते तर त्यांनी कायमचे ते फिरवूनच ठेवले असते." त्याला फार काही कळलं नसावं.
"मग काय करायचात?"
"आम्ही तुमच्यासारखे चक्रम नव्हतो. त्यामुळे तशी वेळच आली नाही कधी."
"आम्ही म्हणजे कोण?" तो गोंधळला.
"मी."
"मग तू तुला ’आम्ही’ का म्हणतेस?" तू तर सांगितलं होतंस राजे- महाराजे, पेशवे असं करायचे.
"माझ्या अख्ख्या पिढीची बाजू मांडताना मी स्वत:ला आदरार्थी संबोधते." पुन्हा एकदा त्याच्या सगळं डोक्यावरुन गेलं असावं. पण हल्ली तो फार वेळ जातो म्हणून प्रत्येक शब्दाचा अर्थ विचारत नाही. सारांश शोधून काढतो.
"हो का?" त्याच्या त्या हो का तून तो काहीही ऐकत नव्हता हे मला कळलं. पण आता मलाही त्या विचित्र नावांच्या मुलामुलींमध्ये रस जास्त होता. पोरगा नक्की कुणाबरोबर उंडारतो हे तर कळायला हवं ना."
"ते जाऊ दे. तू माझ्या प्रश्नाचं उत्तर नाही दिलंस." मी विषय पुन्हा योग्यं ठीकाणी वळवला. काहीतरी गौप्यस्फोट करणार असल्यासारखं त्याने घरातल्या इन मिन तीन माणसांकडे पाहिलं आणि दवंडी पिटवल्यागत ओरडला,
"ती देशांऽऽऽऽची नावं आहेत." माझा चेहरा इमोजी मधल्यासारखा भयानक, आश्चर्यचकित वगैरे  झाला.  तेवढ्यात त्याने विचारलं.
"तुला जिओग्राफी विषय नव्हता का शाळेत?" मुलगी ओरडली.
"अरे, भूगोल म्हण. नाहीतर आईचं पुन्हा सुरु होईल." नुकतीच होळी झाली होती पण दोघांच्या मानगुटीला धरुन त्यांना रंगीत पाण्यात बुचकळून काढावसं वाटलं.
"भूगोल विषय नव्हता तुला?" त्याने बहिणीचं मुकाट ऐकलं.

"शिक्षक चांगले नव्हते आमचे."

"तू पुन्हा तुझ्या अख्ख्या पिढीबद्दल बोलतेयस का? " ऐकत होता म्हणजे कार्टा आधी.
"हो. हे बघ आम्हाला त्यांनी सांगितलेले देश आम्ही पाठ केले होते. भूगोलात पहिली येत होते मी शाळेत." दोन्ही मुलं पोट धरुन हसायला लागली. त्यात इतका वेळ बर्‍यापैंकी तटस्थाची भूमिका घेतलेला नवराही शिरला.
"आईचं ना नाचता येईना अंगण वाकडं झालंय." खाऊ का गिळू नजरेने मी मुलीकडे पाहिलं. ही एक  मराठीच्या वर्गात बसते आणि मी शिकवलेल्या म्हणी माझ्यावरच वापरते.
"आणि तरी ती तू केलेल्या पोळ्यांना भूगोल झालाय असं म्हणते." तिघांनी एकमेकांना उत्स्फुर्तपणे जोरदार टाळ्या  दिल्या.  मी मात्र तिघांकडे बघून डोळे गरागरा फिरवले.

पोस्ट

"बॅग भर." बहीणीने हुकुम सोडला.
"पोस्टात जायचं आहे ना? मग बॅग कशाला?" माझ्याकडे सहानुभूतिपूर्वक नजर टाकून दोघी बहिणी हसल्या,
"पोस्टाचा कारभार विसरलेली दिसतेयस. भर बॅग तू. कळेलच तुला"
"३ दिवसांचे कपडे टाक. फक्त बाहेरचे. आतले नको. बाकीचं मी बघते." बहिणाबाईंचा झपाटा पाहून मी बॅग भरली.
"चलाऽऽऽऽ" तिने आरोळी ठोकली. मी चाकाची बॅग, ती पत्र्याची बॅग आणि तिसरी एकावर एक भलेमोठे डबे रचलेला जेवणाचा डबा घेऊन बाहेर पडलो.

घराच्या बाहेर पाऊल टाकलं. बाहेर पडल्या पडल्या चार - दोन रिक्षा सामानाकडे वळून बघत बघत रिकाम्याच नाहीशा झाल्या. अखेर एक थांबला.
"ताई, येवढालं सामान आणि तुम्ही तिघी, कोनी बी थांबनार नाय."
"तुम्ही थांबलात ना."  रिक्शा भुर्कन निघायच्या आधी आम्ही सामानाला आत कोंबलं. एका बहिणीला त्या सामानावर बसलं. आणि मग आम्ही दोघी मांड्या घालून स्थानापन्न झालो. रिक्षावाला खदाखदा हसला.
"दात काढायला काय झालं?" बहिण करवादली.
"सेल्फी काढा आनि टाका  फेसबुकवर. लई भारी पिक्चर येईल."
ट्रंकेवर बसलेल्या बहिणीला सेल्फीची कल्पना एकदम आवडलीच. पण चालत्या देहाचा कोणताही भाग हलवता येणार नाही इतके घट्ट आम्ही बॅगांच्या आसपास अडकलो होतो.
"द्या मी काढतो."
"तुम्ही रिक्षा चालवा हो." तिघींमधली कुणीतरी एवढ्या जोरात खेकसली की त्याची रिक्शा हवेत उडाल्यासारखी एकदम पोस्टासमोरच थांबली.
आखडलेले हातपाय आधी बाहेर टाकत, आमची अंगंही बॅगासकट बाहेर पडली.

चाकवाली बॅग विमानतळावर चालवल्यासारखी मी खडे असलेल्या रस्त्यावर चालवली. त्यामुळे निर्माण झालेल्या एकदम भारी पार्श्वसंगीताच्या साथीने पत्र्याची बॅग सावरत आम्ही पोस्टात झोकदार ’’एंट्री’  घेतली. आणि रामा रामा.... पोस्टातली तोबा गर्दी पाहून एकदम विमानतळावर आल्यासारखं वाटलं.
"इथेही इतकी गर्दी?" माझ्या प्रश्नाला उत्तर न देता बहिण तरातरा पत्र्यांची बॅग घेऊन आत जायला निघाली.
"अगं, अगं..." करत आम्ही दोघी तिच्या मागे. गिर्‍हाईक आणि कर्मचार्‍यांच्या मधला अभेद्य दरवाजा तिने मोडला आणि पोस्टाच्या कर्मचार्‍यासमोर बॅग आपटली. त्या आवाजाचा  शून्य परिणाम म्हणून  कर्मचार्‍याची नजर संगणकावर खिळलेलीच राहिली. त्यामुळे संगणकात आहे तरी काय ही माझी उत्सुकता चाळवली. मी घाईघाईत चष्मा शोधून, डोळ्यावर चढवून त्याला काय दिसतंय ते मलाही दिसेल का म्हणून पाहायला लागले. एवढ्यात लक्षात आलं, काचेच्या पलिकडे उभी असलेली हजारो माणसं आमच्याकडे पाहत होती, आम्ही कर्मचार्‍याकडे आणि कर्मचारी संगणकाकडे. म्हणजे थेट कुणीच कुणाकडे पाहायचं नाही असा नियम आहे की काय पोस्टात?
"बॅग उघड." बहिण म्हणाली. नक्की कुणी बॅग उघडायची हे न कळल्याने मी म्हटलं,
"बॅग उघड." तेवढ्यात दुसरी बहिण पण तेच म्हणाली. कुणीच बॅग उघडेना तसा तो कर्मचारी ओरडला,
"बॅग उघडा." बहिण एकदम घाबरुन खाली बसली. तिने बॅग उघडली.
"विजेचं बील, पत्ता, पासपोर्ट, आधारकार्ड, पॅन कार्ड....." मोठी यादी सांगत होती, छोटी एकेक कागद पुढे करत होती. आता त्या बॅगेचं रहस्य उलगडलं. अर्ध्या तासाने संगणकातून डोकं बाजूला काढून आम्ही पत्र्याच्या ट्रंकेतून काढलेल्या कागदपत्रावर त्याने नजर टाकायला सुरुवात केली.
"साक्षीदार आणा."
"ही आहे ना." माझ्याकडे दोघींनी सराईतासारखं बोट दाखवलं.
"या नाही चालणार."
"का नाही चालणार?" मी बुचकळ्यात. तेवढ्यात बहिण म्हणाली,
"अहो, मागच्यावेळी नात्यातला साक्षीदार चालला की."
"आता नाही चालणार. तुम्ही बाहेर इतके उभे आहेत त्यातल्या आणा कुणाला तरी."
"आमच्या कुणी ओळखीचं नाही त्यात."
"चालतंय."
"चालतंय काय? आम्हाला नाही चालणार." तिघींपैकी कुणाचा तरी आवाज चढला.
"हे बघा, हे पण चालणार नाही." सप्पाट स्वर.
"काय चालणार नाही?" हळूहळू आमचे आवाज वेगवेगळ्या टिपेला पोचले.
"हेऽऽऽ" कागदाच्या चळतीतला  कुठलातरी कागद फलकावत कर्मचारी उत्तरला. दोन्ही बाजूने वणवा पेटल्यासारखंच झालं.  पोस्ट कर्मचारी आणि ३ गिर्‍हाइकं यांची तिथे जी काय जुगलबंदी सुरु झाली ती झाली. मला धड काहीच माहीत नाही त्यामुळे आपण फक्त २ बहिणींची बाजू घ्यायची या निकराने मीही पोस्ट लढवायला घेतलं.
"ओ, मी लिहिते हा प्येपरात. थांबा आता तुमच्याबद्दल लिहितेच." कर्मचार्‍याच्या चेहर्‍यावरची माशीही हलली नाही.
"पुरे तुझ्या त्या लिखाणाचं कौतुक. काहीतरी लिहशील आणि आपलं काम होणार असेल तर तेही व्हायचं नाही." बहिणीने हाताला धरुन मला मागे ओढत म्हटलं. पण कर्मचार्‍याच्या हातात कोलीत मिळालं होतं. त्याने असहकार पुकारायचं नेहमीचं धोरण तेवढ्याच उत्साहाने पुन्हा राबवलं.
"मी काही करु शकत नाही. तुम्ही पोस्टमास्तर कापश्यांना भेटा. ते म्हणतील तसं करु."
"भेटतोच. २ महिन्यापूर्वी हेच काम होतं तेव्हा ही कागदपत्र चालली. साक्षीदार म्हणून बहिणही चालली. तुम्ही ना गिर्‍हाईकाला अडवायचं कसं हेच बघता. हे आणा, ते आणा, ते नाही, हे चालायचं नाही.  आधीच नीट सांगा ना सगळं. आणि दर २ दिवसांनी नियम बदलतात कसे? अं कसे हो बदलतात तुमचे नियम? सांगा कशाला गुंतवायचे आम्ही पैसे तुमच्या पोस्टात? ..." कर्मचार्‍याने पुन्हा नजर संगणकावर खिळवली त्यामुळे पुढची वाक्य टाकायला आम्ही कापश्यांकडे पोचलो.

तीन बायका एकदम आत आल्याने हल्ला झाल्यासारखे आधी कापशे बावचळले. मग निर्विकार चेहर्‍याने त्यांनी आमच्याकडे पाहिलं. तो निर्विकारपणा शेवटपर्यंत तसाच राखलाही.  एव्हांना बाहेरची हजारो गिर्‍हाईकं आणि पोस्टातले कधीही न हसणारे कर्मचारी कामं टाकून शिनेमा बघायला मिळाल्याचा आनंद लुटायला लागले. आम्ही हातातले अनेक कागदपत्र नाचवित, कधीकधी त्यांच्यासमोरच्या टेबलावर ठेवत आम्हाला मॅच्युअर्ड झालेल्या विकासपत्राचे पैसे मिळायलाच हवेत ते पटवून दिलं. कापश्यांनी तितक्याच निर्विकारपणे ’त्या’ कर्मचार्‍याला बोलावलं,
"साहेब, मागच्यावेळेला आपण ॲडजेस्ट केलं ते करायलाच नको होतं..." ॲडजेस्ट हा शब्द ऐकला आणि आम्ही तिघी वेगवेगळ्या तर्‍हेने उखडलो.  मला नक्की काय चालू आहे ते कळत नसलं तरी आम्ही  भारत देशाचे प्रामाणिक सक्षम नागरिक (बहिणी) असल्याने कुणालाही काही ’ॲडजेस्ट’ करायला लावत नाही हे पक्कं ठाऊक होतं. मी बिनदिक्कत प्रामाणिक सक्षम नागरिकाची बाजू मांडली.
"आम्ही नव्हतं तुम्हाला ॲडजेस्ट करायला सांगितलं. हेच कागद आहेत असं तुम्हीच म्हणाला होतात."  याच अर्थी उरलेल्या दोघींनी तोंडसुख घेतलं तसं कर्मचारी त्याच्या साहेबांकडे मदतीच्या अपेक्षेने पाहत राहिला. कापशेंना एकदम पोस्टाचं कामकाज आमच्यामुळे कमीतकमी २ तास थांबल्याचं जाणवलं असावं. ते म्हणाले.
"लगेच करतो तुमचं काम" क्षणभर सन्नाटाच. भांडांयचे बरेच मुद्दे तसेच राहिले होते  आमचे. आणि मुख्य म्हणजे आम्हाला तिघींना एकमेकींशी न भांडता तिसर्‍याशी एकत्रित भांडता येतं याचाही साक्षात्कार झाला होता त्यामुळे इतक्यात भांडण संपून कसं चालेल?
"अहो असं काय? एकदम असं कसं काम होईल?" आम्ही तिघी काकुळतीलाच आलो.
"झालं ना. लगेच देतो तुमचा चेक. बाहेरुन घ्या." त्यांनी प्रकरण संपवलंच. चाकातली हवा गेल्यासारख्या आम्ही बाहेर आलो. भानावर आल्यावर, बघे आपापल्या कामाला लागण्याआधी आतल्या आणि बाहेरच्या बघ्यांकडून ५-५ रुपये करमणूक आकार मी वसूल करुन टाकला. बहिणीकडे  पैसे दिले,
"हे काय?"
"जाताना रिक्षाच्या भाड्याला होतील. कसली करमणूक झाली आज लोकांची.  त्यांनी पण हसत हसत दिले पैसे."  रिक्शाचे पैसे वाचल्याच्या आनंदात बहिण म्हणाली,
"तू राहा रांगेत उभी."
"बरं. पण तुम्ही दोघी काय करणार?" असं विचारेपर्यंत चाकाची बॅग उघडून त्यातली सतरंजी तिने अंथरलीही  कोपर्‍यात. दुसर्‍या बहिणीने डब्याची झाकणं उघडली. माझ्याकडे बघून दोघी म्हणाल्या.
"गेल्या दोन्ही वेळेला तू नव्हतीस. चार चार दिवस यावं लागत होतं. दिवसभर इथेच. त्यामुळे अशी व्यवस्था करावी लागते." हे त्या दोघी सांगतायत तेवढ्यात एका माणसाने घाईघाईने त्यांच्यासमोर थर्मास उघडला,
"घ्या आमचं आत्ताच झालंय. ताक आहे." पोस्टातल्या सुखदु:खाच्या गोष्टी करत मग तो तिथेच बसला.  आपापला नंबर ठेवून त्या दोघींभोवतीचं पोस्टातल्या गिर्‍हाइकांचं कोंडाळं बदलत होतं.

पुढच्याला लागणारा किमान अर्धा तास पाहिल्यावर माझा नंबर ठेवून मध्येच मीही जेवून आले. शेवटी अखेर पोस्ट ’सर’ झालं. काम झालंच च्या समाधानात मी विजेत्यासारखी  काचेच्या अलिकडे. पलिकडे कर्मचारी कसलेतरी आकडे लिहिण्यात मग्न.  त्यात उजवीकडची विकास पत्र आणि डावीकडची जेष्ठ नागरिक पाटी सतत डोळ्यासमोर.
"किती वेळ लागेल हो अजून?" कर्मचार्‍याने आठ्या घालून का होईना चक्क माझ्याकडे पाहिलं.
"हे बघा. इथे लिहिलं आहे विकास पत्र आणि इथे जेष्ठ नागरिक. विकास पत्राची वाट पाहत पाहत  जेष्ठ नागरिक व्हायची वेळ होईल. इतके तास उभी आहे मी इथे." हा असा विनोद पहिल्यांदाच ऐकल्यासारखा तो कर्मचारी जोरात हसला आणि धनादेश हातात येण्याआधीच मी पोस्टातला कर्मचारी हसला या धक्क्याने खाली कोसळले.