Friday, March 23, 2012

काय म्हणायचं याला?

"गोष्ट वाचली तू लिहलेली" माझी  मैत्रीण म्हणाली.
"वाचलीस का?" माझा निरर्थक प्रश्न.
"तुला इतकं का वाटतंय, म्हणजे  तुझ्या आईचं वय अगदी चाळीस, पंचेचाळीस नव्हतं. एकोणसत्तर ना? "
 एकदम अस्वस्थपणा भरुन आला मनात.  उत्तर सुचेना म्हणून म्हटलं.
"मी लांब असते म्हणून वाटत असेल."  खरं तर म्हणावंस वाटत होतं. परदु:ख शीतलच असतं बाई, जोपर्यंत आपले आई वडिल जात नाहीत तोपर्यंत माणसाला नाही समजत त्यातली वेदना. हे असं काही म्हटलं तर तिला राग येईल, ती दुखावली जाईल म्हणून गप्प बसले.
ती माझ्या ’पूल’ कथेबद्दल (ब्लॉगवर आहे) बोलत होती.  आई गेल्यावर मनातल्या भावना कागदावर उतरलेली ती कथा आहे.

फेसबुकवर गप्पा चालल्या होत्या चुलत चुलत बहिणीबरोबर.
"मागच्यावेळसारखं, तू आलीस  की भेटायचं मनात होतं."
"हो ना." माझा त्रोटक प्रतिसाद.  भारतात होते तेव्हा फोन करायला जमलं नाही का? असं विचारावंसं वाटत होतं तेवढ्यात तिच म्हणाली,
"काकू गेल्यावर वेळच झाला नाही फोन करायला."
"मी, ताई (माझी बहिण) आम्ही वाट पाहिली तुझ्या फोनची."
"रात्री एक दोन वाजेपर्यंत अभ्यास, दिवसा नोकरी...." तिने ती कशी कार्यमग्न होती तेच सांगायला सुरुवात केली.
माणसं खरंच इतक्या व्यापात असतात की फेसबुकवर गप्पा मारु शकतात पण सात्वनाचे चार शब्द बोलायला वेळच्या वेळी त्यांना जमत नाही?.

"आता वडिलाचं काय करणार?"
वडिलाचं काय करणार? ती काय एखादी वस्तू आहे की इथे ठेवणार की तिथे ठेवणार?
"बघू." अजून विचार नाही केलेला.  त्यांना काय वाटतं हे महत्त्वाचं.
"एकटे कसे रहातील. तुम्ही घेऊन जा बहिणीपैकी कुणीतरी."
"हो, पण त्यांना काय वाटतं ते महत्त्वाचं ना." मग इथून पुढे त्याच अर्थी पण वेगवेगळे शब्द असलेल्या संभाषणाचं दळण.
 आई गेल्यावर पहिल्या दहा दिवसात हे असंच, खूप जणांबरोबर.

आई गेल्यावर सवाष्ण म्हणून आलेल्या बाईंचा वडिलांना फोन,
"तुम्ही घर विकता आहात असं कानावर आलं. विकणार असाल तर आम्हाला हवं आहे."
"पण आम्ही तर कोणाकडे बोललेलो नाही घर विकायचं आहे म्हणून." शांतपणे वडिल.
"नाही म्हणजे आम्हाला वाटलं, आता तुम्ही एकटे कसे रहाणार, मुलींकडे जाणार असाल...."
वडिल नुसतेच हसले. त्या बाईंनी पुन्हा खुंटा बळकट केला.
"पण विकणार असाल तेव्हा आम्हालाच सांगा पहिल्यांदा."
या बाईं आईसाठी आल्या तेवढ्यात किती निरिक्षण केलं असेल नाही? म्हणजे, मुलीच आहेत यांना, जातीलच इथून, घर विकतील वगैरे....
याला काय म्हणायचं? येतात का असे अनुभव तुम्हाला देखील? म्हणजे, माणसं नको त्या ठिकाणी नको ते बोलतात, नको तसं वागतात.....आणि आपण काही आक्षेपार्ह करतो आहोत हे त्यांच्या गावीदेखील नसतं. उत्तर द्यायला गेलं तर आम्ही तर प्रेमाने, चांगल्यासाठी.....इत्यादी ऐकावं लागतं. काय करायचं अशावेळेस?  मनुष्यस्वभाव, ज्याचं जळतं त्याला कळतं असं मनात म्हणत गप्प बसायचं?, की होता है  ऐसा....असं म्हणून सोडून द्यायचं?

Saturday, March 17, 2012

आस

कुणीतरी म्हणालं,
सांभाळ आता तुझ्या बाबाना
बाई गेल्यावर खचतो माणूस
माझं उदास हसु,
मनातला डोंब फूटून
तांडव घालायला लागलेले आसू
दडवले शब्दांच्या मखरात,
म्हटलं,
असं कसं होईल
त्याच्या मायेची पाखर
आणखी काही वर्ष तरी राहिल

ती गेली तेव्हाच मी का नाही गेलो
दचकून पाहिलं बाबाकडे
वाटलं,
घट्ट मारावी मिठी
आई गेली आत्ताच, तू नको जाऊ
शब्दाच्या आजूबाजूला
घुमायला लागलं पारव्यासारखं,
कुणाचंतरी  म्हणणं
बाई गेल्यावर खचतो माणूस....

खरचं का रे तसं झालं...
खचलास का रे बाबा तू?
केलास ना पुरा तुझाच ध्यास
ती गेली त्याच वाटेवर टाकलंस पाऊल
लेकींसाठी नाहीच ना अडला पाय

कधीतरी का होईना,
कुणाचंतरी म्हणणं खोटं का नाही ठरलं
आई गेल्यावर, बाबा तुला आमच्यासाठी रहायला
का नाही जमलं?


Tuesday, March 13, 2012

क्षितीज - भाग १०

 टेक्सास राज्यातल्या विद्यापीठाकडून त्याचा अर्ज स्विकारल्याचं पत्र आलं आणि त्याची धांदलच उडाली. आईचा थोडा हिरमोड  झाल्यासारखा झाला. जवळपासच्या विद्यापीठांमध्ये त्याने अर्ज केले होते तिथेच प्रवेश मिळाला असतातर जाणं येणं सोयीचं झालं असतं, असं तिला वाटत होतं. आता टेक्सास म्हणजे विमानप्रवासाशिवाय मार्गच नाही. त्याचाच दुसरा अर्थ सारख्या सारख्या भेटीही  नाहीत. पण नेहालाही तिथेच प्रवेश मिळाल्याचं समजल्यावर दोघांच्याही आईबाबांना फार बरं वाटलं. दोन्ही मुलांना आता एकटेपणा वाटणार नव्हता. किंबहुना एकमेकांच्या सहवासात आपली आठवण रहिली तरी खूप असही त्यांच्या मनात येवून गेलं.

एकेक करुन सगळं आवरलं आणि त्याला अगदी मनापासून वाटलं यावेळेस तरी आईला सांगायला हवं तिच्या पत्रांबद्दल. तो  धाडधाड जिने उतरत अर्ध्यावर आलादेखील तिला सांगायला. पण एकदम त्याने विचार बदलला. तशीच दमदार पावलं टाकत तो त्याच्या खोलीत शिरला. टेबलावर पडलेला कागद त्याने उचलला आणि कोर्‍या कागदावर शब्द उमटायला लागले.

’प्रिय आई  ......’


शुभम आज कॉलेजसाठी निघणार. खरं तर तिला खूप वाटत होतं त्याची तयारी करावी, बरोबर खायचे पदार्थ करुन द्यावेत.  त्याच्या आवडत्या चकल्या तिने आधीच केल्या होत्या. पण आणखी काय करायचं? स्वतःची तयारी तोच करत होता. लहान असताना छोट्या छोट्या गोष्टींसाठी तिच्यावर अवलंबून असणार्‍या शुभमने आधीच घोळ न घालण्याबद्दल बजावलं होतं. गेल्या आठवड्यात त्याला पत्र लिहायचं राहूनच गेलं. खरं तर तिला प्रचंड काळजी वाटायला लागली होती ती त्याच्या सेलफोनच्या वापराची. बातम्यांमध्ये हल्लीच तिने ऐकलं होतं की हे देखील एक व्यसनच आहे. आणि शेवटी आजार म्हणूनच त्याच्याकडे पहावं  लागणार अशी चिन्ह आहेत इतकी मुलं, मोठी माणसही सेल फोनचा वापर करतात. कधीही शुभमला पहा, कानात कायम हेडफोन नाहीतर फोनवर बोलणं चालू.  एकदोनदा तिने शुभमला सांगायचा प्रयत्न केलाही. पण त्याचं नेहमीसारखच.
"कुठे वापरतो मी इतका?"
"तास न तास गाणी ऐकत असतोस सेलफोनवर. नाही तर मग गाणी डाऊनलोड करणं चालू असतं कॉम्प्युटरवरुन. ते नाही तेव्हां मित्रमंडळींशी गप्पा."
"पण  अभ्यासात प्रथम श्रेणी आहे की कायम"
"अभ्यासाचा आणि एखाद्या गोष्टीचं व्यसन असण्याचा काय संबंध आहे, शुभम?"
"व्यसन कुठे?"
"नाहीतर काय? त्यादिवशी एकदिवस तुझा फोन मागितला वापरायला तर किती कटकट केलीस. मला लागतो, मी वापरतो, धावायला गेलं तर तुम्हाला फोन कसा करु? कुणाशीच गप्पा मारता येणार नाहीत. कारणच कारणं."
"हो पण त्याला व्यसन काय म्हणतेस? खरी तर कारणं आहेत सगळी."
तिने मग तो नाद सोडून दिला. शब्दा शब्दाचे खेळ करण्यापेक्षा त्याला पत्र लिहलेलं चांगलं. टेक्सास विद्यापीठाकडून प्रवेश मिळाल्याचं कळल्यानंतर घरात गडबडच उडाली. पत्र लिहायचा विचार बाजूला राहिला. शुभमने जेव्हा क्रिमिनल टेक्नॉलॉजीमध्ये (गुन्हा अन्वेषण तंत्रज्ञान) पदवी घ्यायचं ठरवलं तेव्हां ती नाराज झाली होती. शुभमचा मेडिकलचा ओढा कळल्यावर जेवढी ती खूष  होती तितकीच त्याच्या बदललेल्या बेताने ती निराश झाली. माहेरी, सासरी शुभम पहिला होणारा डॉक्टर याच कल्पनेत ती गेली तीन चार वर्ष रमली होती. पण हेही खरं होतं की शुभमच्या आवडीने त्याला काय करायचं ते त्याने ठरवावं याबद्दल पालक म्हणून दोघांची भूमिका ठाम होती. शेजारी आलेल्या नेथनच्या उदाहरणाने तो हेलावून गेलेला तिला जाणवलं होतच पण त्यासाठी तो  त्याचं क्षेत्रच बदलेल याची अपेक्षा नव्हती. पण एकदा ते स्विकारल्यानंतर दोघांनी त्याचं कौतुक केलं, पाठिंबा दिला.

तिला काय काय आठवत राहिलं. तो लहान होता तेव्हां त्याच्या शाळेच्या आंतरराष्ट्रिय सोहळ्यात तिने मागे लागून त्याला  घालायला लाववेला कुडता पायजमा. शाळेत पोचल्यावर रडून रडून त्याने तो बदलायला लावला तेव्हां झालेली तिची चिडचिड. रस्त्यावर दिसलेलं जंगली कासव. दोघांनी ते कासव  घरी आणलं. पण कायद्याने कासव घरात ठेवता येत नाही हे समजल्यावर त्याला जवळच्या तळ्यात परत सोडावं लागलं. हिरमुसल्या शुभमची समजूत घालण्याचा तिने केलेला आटापिटा, सायकलवरुन  पडल्यावर कपाळाला घालावे लागलेले टाके, शुभमचा गोल्डफिश गेल्यावर प्रथमच माणसंही मरतात ह्या सत्याला स्विकारताना  त्याला झालेला त्रास. कधी खोटं बोलल्याबद्दल, कधी दिलेल्या वेळेत घरी परत न आल्याबद्दल, वेळोवेळी त्याला मिळालेल्या शिक्षा,  आणि बाकिच्या मुलांप्रमाणे निन्टेंडो, गेमबॉय असले खेळ दिले नाहीत तेव्हां सगळ्यांना सगळं मिळतं, प्रत्येकाकडे ह्या गोष्टी असतात असं म्हणत त्याने केलेलं आकांडतांडव. तिला आत्ताही हसायला आलं. त्यावेळेस शांतपणे तिने  तू त्या सगळ्यांकडे  खेळायला जातोस तेव्हां वापरतोसच की त्या गोष्टी असं म्हटल्यावर 'दॅट्‌स्‌ नॉट फेअर' म्हणत दाणदाण पाय आपटत केलेला त्रागा...  त्यावेळेस  तू त्यांच्याकडेच जाऊन रहा, पहा ती लोकं दत्तक घेतात का, असं म्हटल्यावर तो गप्प झाला होता. कधीतरी शुभमने  स्वतःच अशा गोष्टी नव्हत्या म्हणून त्याला लागलेलं वाचनाचं वेड मान्य केलं तेव्हां तिला मनस्वी आनंद झाला होता. त्यानंतर  पुस्तकाचं जग हा मायलेकातला मोठा दुवा बनला. आत्ताही तिला खात्री होती की फोन करुन अगदी टेक्सासमधूनही तो त्याने  वाचलेल्या पुस्तकाबद्दल चर्चा करेल. पण आता त्याच्या भेटी सुट्टीतच. घर अगदी सुनंसुनं होवून जाणार तो गेल्यावर. कल्पनेनेच  आत्ताही ते भलं मोठं घर तिला अंगावर आल्यासारखं वाटायला लागलं. तिचे डोळे पाणावले. पाखरांना पंख फुटल्यावर ती उडणार हे  सत्य स्विकारणं भाग असलं तरी जीव कासावीस व्हायचा थोडाच थांबतोय?

आज पाच वाजताचं विमान होतं त्याचं. तयारी झाल्यावर तो गप्पा मारायला खालीच येवून बसला. त्याचा बाबा आणि तो बराच  वेळ टेक्सास बद्दलच बोलत बसले. शुभमचा उत्साह पाहिल्यावर तिने प्रयत्नपूर्वक आपली अस्वस्थता दूर सारली.
"तू बॅग नीट भरलीस ना?"
"अगं भरली गं."
"नंतर आठवतं तुला, हे राहिलं, ते राहिलं. यावेळेस परतही येता येणार नाही राहिलं म्हणून."
"घेईन मी तिकडे विकत."
"मग काय? बोलायलाच नको."
"सायकल नाही ना नेता येणार माझी?"
"नाही. आणि इतक्यात विकत पण घ्यायची नाही. कॅम्पसमधल्या कॅम्पसमध्ये कशाला लागेल?"
"बरं नाही घेणार मी विकत"  शुभमने फारसा वाद घातला नाही.
"रोज रात्री फोन करायचा." बाबाने असं म्हटल्यावर शुभमला हसायला आलं.
"पण तुम्ही तर म्हणता मी फार जास्त वापरतो फोन"
"कामासाठी वापरायला कुठे मना करतो आम्ही? आणि आम्हाला रोज रात्री फोन करायचा म्हणजे तुझ्या दृष्टीने कामच की."
"यु आर राईट." शुभमने असं म्हटल्यावर सगळ्यांनाच हसायला आलं.
आई-बाबाला घट्ट मिठी मारत त्याने दोघांचा निरोप घेतला. एअरपोर्टवर ती त्याला सोडायला जाणार नव्हती. दारापाशी उभं राहून हात हलवताना डोळ्यातलं पाणी बाहेर ओघळू नये म्हणून ती आटोकाट प्रयत्न करत होती. तितक्यात गाडीपाशी पोचलेला शुभम परत आला.
"तुला काहीतरी महत्त्वाचं सांगायचं होतं."
"आय लव्ह यू म्हणणार आहेस का इकडच्या पद्धतीने?" तिने कसनुसं हसत विचारलं.
"नाही, माझ्या खोलीत एक खोका आहे. तो जपून ठेव. मी नंतर कधीतरी तो नेणार आहे."
ती पुढे काहीतरी विचारणार तितक्यात  बाबाची जोरदार हाक आली.
"चल पळतो मी. बाय मॉम, आय लव्ह यू मॉम." तो हात हलवत निघून गेला.
दार बंद करत ती त्याच्या खोलीकडे वळली. पलंगा खाली  पडलेला खोका तिने अतीव उत्सुकतेने ओढला आणि तिला आनंदाश्रु आवरेनासे झाले. शुभमने लिहलेलं पत्र त्यावर चिकटवलेलं होतं. तिला लिहलेलं पत्र. उतावळेपणाने तिने पत्र  उघडलं.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
प्रिय आई,
मराठीत पत्र लिहतोय मी. खूप चुका असतील पण माझं मराठी पत्र पाहून तुला झालेला आनंद माझ्या  डोळ्यासमोर येतोय. मी कधीच तुला सांगितलं नाही पण तुझ्या प्रत्येक पत्राची मी फार आतुरतेने वाट पाहिली. नेहानेही. कधीतरी तू पत्र लिहायची नाहीस तेव्हां फार बेचैन व्हायला व्हायचं. एकदा तर मुद्दाम भांडण कर म्हणजे आई पत्र लिहेल असं नेहाने सुचवलं होतं. बाय द वे, बाबाकडून मला 'ता. क.', 'चि.', 'सौ.' अशा शब्दांचे अर्थ समजले. कुठलीही गोष्ट फार जास्त स्पष्ट करत राहतो तो, त्यामुळे समजलं नाही असं होतच नाही. तुझे शाळेतले दिवस तर फारच छान होते. तू लिहायला कशी लागलीस ते नंतर लिहलं नाहीस. पण मी बाबाला विचारलं. तो म्हणाला तुझा निबंध एकदा शाळेतल्या भिंतीवर लावला होता. वर्गात सरांनी वाचून  दाखवला आणि त्यांनी सांगितलं की इतकी वर्ष शिक्षक म्हणून काम केलं पण पहिल्यांदाच निबंधाला पैकीच्या पैकी गुण दिले. त्यानंतर मग तू लिहायला लागलीस. हाच प्रसंग लिहणार होतीस ना तू शिक्षकांमुळे विद्यार्थी कसे घडतात ते सांगताना? पण अशा  कितीतरी गोष्टी लिहशील म्हटलस आणि विसरलीस बहुधा. का मी विचारेन म्हणून वाट पहात होतीस? या गोष्टी विसरलीस की काय असं विचारावसं वाटायचं पण असही वाटायचं की पत्र वाचण्यात जी मजा आहे ती वेगळीच. एकदा का मी तुला विचारलं असतं की मग बाकिच्या पत्रांबद्दलही बोललो असतो आपण. मला नेमकं तेच नको होतं. तू लिहलेली सगळी पत्र मी या खोक्यात  जपून ठेवली आहेत. ती तशीच ठेव. मला ती माझ्या मुलांसाठी ठेवायची आहेत.... हं हं, हसू नकोस काय माझे बेत म्हणून. तुझ्या पत्रांमुळे माझ्यात किती बदल झालाय याची तुला कल्पनाही करता येणार नाही. प्लीज सगळी पत्रं जपून ठेव. कितीदातरी मी ती  परत परत वाचतो. आत्ताही मला ती घेवून जाता आली असती पण कधीतरी तुला कळायला हव्यात नं पत्रांबद्दल, माझ्या भावना.  पुढच्या वेळेस नेईन मी. प्रॉमिस कर की त्या पत्रांच्या गट्ठ्यात भर पडलेली असेल. नाहीतर असच का नाही करत? तू मला चक्क  पोस्टानेच का नाही  पत्र पाठवत? हसु आलं ना मी ई मेलच्या जमान्यात पोस्टाने पत्र पाठव म्हणतोय. अगं, मलाही तुम्ही जशी आतुरतेने पोस्टमनची वाट पहायचात तसं करुन बघायचं आहे. पाठवशील ना?
                                                                                                                                                                                      तुझा,
                                                                                                                                                                                           चि. शुभम

ता. क. : लव्ह यु मॉम. लव्ह यु मॉम, लव्ह यु मॉम .......... आय नो! बाबा म्हणेल, 'शुभम! असं लव्ह लव्ह व्यक्त करत नाही होत प्रेम; यु हॅव टू फीऽऽऽल द लव्ह'. पण तू म्हणतेस तसं रोज नाही तरी कधीतरी सांगितलं तर काय बिघडलं, इथल्या लोकांसारखं? खरं ना?
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
तिच्या हातातलं पत्र डोळ्यातल्या अश्रुंनी ओलचिंब झालं होतं. खोक्यातलं एकेक  पत्र काढत तिनेच लिहलेल्या त्या पत्रांवर ती मायेने अलगद हात फिरवत राहिली.



समाप्त

पूर्वप्रसिद्धी ’व्हिवा’ लोकसत्ता

Wednesday, March 7, 2012

क्षितीज - भाग 9

 शुभम खिन्न मनाने खिडकीतून मागच्या अंगणातलं ते झाडाजवळचं बाकडं न्याहाळत होता. अपघात झाल्यानंतर सहा महीने ते बाकडं त्याचा विसावा झाला होता. घरातल्यांचा राग आला, खूप थकवा आला, निराशा झाली की, आणि आनंद झाला तेव्हां देखील तिथेच तो बसायचा. दुसरीत असताना त्याने त्याच्या प्रिय माशाला, ’बेट्टा’ला, तो मेल्यानंतर  बाजूलाच पुरलं होतं.  शुभमने त्या ठिकाणी लावलेल्या रोपट्याचं मोठं झाड झालं होतं. आज त्याला एकीकडे कॉलेज जीवनाची उत्सुकता, काहीशी भिती, दडपण होतं आणि या घराचा आता निरोप घ्यावा लागणार म्हणून आलेली अस्वस्थता. शुभम शर्टांच्या घड्या करुन व्यवस्थित बॅगेत भरत होता. सगळं लहानपण या घरात गेलेलं. आणि आई-बाबा हा तर गृहित धरलेला त्याच्या आयुष्याचा भाग होता. तेच तर काळजी घ्यायचे त्याची. जमेल एकट्याने रहायला?

विचारांचं चक्र मनात गरगर फिरत होतं पण हात नकळत एकेक काम आटपत होते. कपडे भरता भरताच बाजूला पडलेला पुस्तकांचा ढीग त्याला खुणावत होता.  सगळी पुस्तक वाचनालयात आईलाच परत करावी लागणार. या पुस्तकांनी त्याला आईच्या खूप जवळ आणलं होतं. शाळेत  ऐकलेलं, शिक्षकांनी सांगितलेलं पुस्तक याबद्दल तो बोलला की आई आवर्जून ते पुस्तक वाचनालयातून आणायची. शुभमही झपाटल्यासारखा वाचायचा. अभ्यासाच्या व्यापात वेळ मिळाला नाही की कधी गाडीत, कधी जिन्यात असं करुन पुस्तक कधी संपायचं ते कळायचही नाही. आईलाही तो गोष्टीत खेचून घ्यायचा. तीही उत्साहाने ऐकायची, पुढे काय होत असेल त्याचा अंदाज  व्यक्त करायची. त्यामुळेच त्यालाही प्रत्येक पुस्तकं कधी वाचून संपवतोय असं व्हायचं. आता हे सगळं संपणार होतं. पुढच्या  आठवड्यात तो कॉलेजसाठी बाहेर पडणार होता. कुणाला सांगणार आता गोष्टी? नेहाला गोष्टींमध्ये  रस नव्हता. ती कवितात रमणारी. बाबाही 'बोअर नको करुस, पटकन संपव'  म्हणायचा. त्यातून आईने त्याला लिहलेली पत्र! आता लिहेल आई  पत्र? आत्तापर्यंत त्याने तिच्या पत्रांचा पुसटसा उल्लेखही कधी केला नव्हता. आईला गोष्ट सांगताना, गप्पा मारताना कितीतरी वेळा  त्याला तिला सांगावसं वाटायचं की तूही फार छान लिहतेस. तू का नाही अशा गोष्टी लिहीत? पण जणू तिची पत्र ही त्याची  खाजगी मालमत्ता होती. तोंडातून शब्दच फुटायचा नाही. कदाचित आईने विचारलं असतं तर तो बोललाही असता पण तिनेही कधी एका शब्दाने विचारलं नाही. त्याच्या घशात कड दाटून आले. आई, नेथन आणि रहस्यकथा यानीच तर डॉक्टर व्हायचा ध्यास  सोडून टाकावसा वाटला की काय? गेली चार वर्षं कार्यानुभव म्हणून वैद्यकीय क्षेत्रातील वेगवेळ्या विभांगाचीच त्याने चाचपणी केली  होती. आणि प्रत्यक्षात त्यालाही शक्यता न वाटलेलं क्षेत्र त्याने निवडलं. सगळं तसं अचानकच बदललं होतं. गेल्या काही  आठवड्यातल्या घडामोडींची तो उजळणी करत राहिला.

हायस्कुलचं शेवटचं वर्ष. बारावी. शुभमने कितीतरी ठिकाणी कॉलेज प्रवेशाचे अर्ज भरायचे ठरवले होते. ज्या शाखांसाठी अर्ज कराल  त्याला अनुसरुन त्याच्याबरोबर लिहावे लागणारे निबंध. या निबंध लिहण्याच्या प्रकारातून बरीच मुलं लेखक होतील असच त्याला  वाटायला लागलं होतं. चार वर्षात त्याने दर मे महिन्याच्या सुट्टीत वेगवेळ्या क्षेत्रात काम करुन पाहिलं होतं. माध्यमिक शाळेत  असतानाच केलेला वैद्यकीय क्षेत्राची ओळख करुन देणारा पंधरा दिवसाचा कॅम्प त्याला आठवला. सगळ्या विभागांची तोंडओळख  तेव्हां झाली. त्यावेळेस मिळालेल्या कितीतरी गोष्टी त्याने अजून जपून ठेवल्या होत्या. कॅलक्युलेटर, कंम्पास पेटी, मॅग्नेटिक पॅड  ..... नववीत गेल्यावर हॉस्पिटलमध्ये घेतलेला कार्यानुभव. आत्ताआत्तापर्यंत होईन तर डॉक्टरच म्हणणार्‍या शुभमचं मत अचानक बदललं. त्याला क्रिमिनल जस्टीस टेक्नॉलॉजीने (गुन्हा अन्वेषण तंत्रज्ञान) वेड लावलं.
गेल्या वर्षी शेजारच्या घरात आलेला नेथन हेच  त्याचं मुख्य कारण होतं. नेथनला बाबा नव्हते. आई किरकोळ कामं करत चार मुलांचं कसंबसं भागवत होती. घर म्हणजे, हाऽ कचरा. भावंडांची खडाजंगी. एकदा चढे आवाज ऐकून कुणीतरी पोलिसांना बोलावलं आणि ती सगळी भावंडं विखुरली गेली. घराची विकट अवस्था आणि मुलांकडे दुर्लक्ष या कारणाने आईकडून चारी भावंडं सरकारने जबरदस्तीने ताब्यात घेतली. कायद्याने त्यांचा ताबा सरकारकडे होता. आता अशी मुलं स्विकारतील त्यांच्या घरी रहायचं. गेल्या  तीन वर्षात नेथन दोन तीन घरात राहून आता  शेजारच्या घरी आला होता. त्याची त्यांच्या भावडांबरोबर भेट दुर्मिळ झाली. आई कोर्टाच्या पायर्‍या झिजवून थकून गेली होती. दुखावलेला, संतप्त, बेफिकीर नेथन फुटबॉलसारखा वेगवेगळ्या घरात टोलावला जात होता. सतत बदलल्या जाणार्‍या  पालकांना स्विकारायचा अयशस्वी प्रयत्न करत होता. कधीतरी त्याच्याशी बोलण्याची वेळ यायची तेव्हां म्हणायचा,
"आम्ही कुणीच काही गुन्हा केला नव्हता. ना आईने, ना भावंडांनी. तरी ही वेळ का आली आमच्यावर? का, का असं झालं? मी  घरात मोठा पण मला काहीच करता आलं नाही" जेमतेम तेरा वर्षाचा नेथन स्वतःला मोठा समजत होता.  नेथनने बेसबॉल, बास्केटबॉल खेळायला यावं म्हणून शुभमने केलेल्या प्रयत्नांना त्याने दादच दिली नाही. त्याचं लहानपण त्याला सोडून गेलं होतं. मनात दडलेली भिती सतत फणा काढून उभी राही. या घरात त्याचं वागणं आवडलं नाही तर पुन्हा रवानगी दुसर्‍या घरी. शुभमला वाटायचं या यंत्रणेतच काहीतरी बदल करायला हवा. असं दुसर्‍यांच्या घरी जबरदस्तीने रहाण्याऐवजी त्याच मुलांच्या घरची  परिस्थिती बदलायचा का प्रयत्न करत नाहीत? मुलांना काय हवय, कुठे रहायचं ते का नाही विचारत? त्याचं मन, भावना नको का जाणून घ्यायला. ह्याचाच परिपाक म्हणून त्याने गुन्हा अन्वेषण मध्ये पदवी घ्यायचं ठरवलं. त्याने हा विचार नेहाला बोलून  दाखवला तेव्हां तिला धक्काच बसला.
"नेथनमुळे वाटतय तुला हे. पण खरच त्या विषयाची आवड आहे का ते कसं कळणार तुला आता. इट्‌स्‌ टू लेऽट टू ट्राय समथिंग लाईक धिस."
"आवड आहे की नाही हा प्रश्नच नाही. तू पहायला हवस नेथनला. किती एकलकोंडा झालाय तो. आमचे शेजारी अथक प्रयत्न  करतात त्याने सर्वांशी मिळून मिसळून वागावं, हसतमुख रहावं म्हणून. पण हा कायम निर्विकारच. कुठल्याही भावना चेहर्‍यावर येवूच देत नाही. त्यामुळे त्यानांही समजत नाही काय करावं. मग शेवटी त्यांनी त्याला परत पाठवलं तर? खूप भिती वाटते मला या विचाराने. नेथनला हे समजावून सांगितलं पण तो बदलतच नाही."
"अरे पण त्यासाठी तू तुझं वैद्यकीय शाखेचं स्वप्न सोडणार?"
"स्वप्न म्हणजे काय गं? इतर क्षेत्रं तशी फारशी माहित नसतात. आपणच डोक्यात घेवून बसतो काहीतरी. डॉक्टर, इंजिनिअर होणार म्हटलं की कोण कशाला नाही म्हणतय? त्यामुळे तेच मनात रहातं. पण लेट मी पुट धिस इन अनदर वर्डस्‌. नाऊ धिस  इज माय ड्रीम. आय वाँट टू मेक अ चेंज इन सिस्टिम अँड दीज किड्‌स्‌."
"एल ओ एल." नेहाने पटकन टाईप केलं.
"हसतेस काय, तुला नाहीच कळणार एखाद्या गोष्टीसाठी वेडं होणं म्हणजे काय."
"अरे तू दीज किड्‌स्‌ म्हटलस म्हणून हसतेय मी. तू काय असा मोठा माणूस झालायस का? आणि वेडं होणं म्हणजे काय ते  माझ्यापेक्षा कुणाला कळणार चागलं? झालेय की मी तुझ्यासाठी वेडी."
त्याने हसर्‍या चेहर्‍याचं चिन्ह (स्माईली फेस) पडद्यावर ओढलं.
"तू जर आता हे करायचं ठरवलयस तर मग माझं काय?"
"तुझं काय? तू जाऊ शकतेस की मेडिकलला."
"अरे हो, ते कळतय रे मला. पण मग आपली स्वप्नं? दोघांनी एकत्रच शिकायचं ठरवलं होतं ना?"
"अगं मी नुसतं म्हणतोय. अर्ज केले की ते स्विकारले गेले पाहिजेत ना."
"आणि तुझा सगळा कार्यानुभव आहे तो मेडिकलचा."
"हो, म्हणूनच थोडीशी धाकधुक वाटतेय. त्यामुळे मी मेडिकेलसाठीही अर्ज भरणार आहे. ते तर आपण एकत्रच भरु. म्हणजे माझं  नाही झालं क्रिमिनल जस्टीसचं तर निदान मेडिकलला एकत्र असू."
"आय होप सो. "
"आणि मी क्रिमिनलला आणि तू मेडिकलला असं असलं तरी कदाचित एकाच युनिव्हर्सिटीत मिळेलही प्रवेश. कॅम्पस असतील  वेगळे. पण मग भेटूच की आपण. आणि तू म्हणतेस तसं दगडी चौथर्‍यावर झाडांच्या सावलीत गप्पा मारु"
"खरच तसं झालं तर बरच. बेस्ट लक शुभम."
"बेस्ट लक टू यु टू नेहा."

त्यानंतर त्याने घरात सांगितलं होतं. आई-बाबा दोघांनाही थोडसं आश्चर्य वाटलं पण कुणीच नाकं मुरडली नाहीत. कदाचित नेथनचं  जितंजागतं उदाहरण समोर होतं म्हणून? त्याने त्यावर फारसा विचारच केला नाही. मेडिकललाच गेलं पाहिजे म्हणून मागे लागले  नाहीत हेच  खूप होतं. शाळेत म्हणतात की भारतीय मुलांचे आईवडीलच त्यांनी काय करायचं, व्हायचं ते ठरवतात. पण तो काय किंवा नेहा काय दोघांच्याही आईवडिलांनी त्यांना पुरेपुर स्वांतंत्र्य दिलं होतं.  स्वातंत्र्य म्हणजे स्वैराचार नाही हे ही वारंवार बजावायला विसरले नव्हतेच म्हणा ते. आता फक्त वाट पहायची होती...



क्रमश:
पूर्वप्रसिद्धी ’व्हिवा’ लोकसत्ता