मोसम,
माझ्या वडिलांचं गाव. पण आपल्या मनातला प्रत्येक विचार म्हणजे ’मोसम’ च नाही का? त्याच विचारांची अनुभवांची ही शृखंला...कथा, कविता, अनुभव, लेख या माध्यमांतून.
काही वर्षापूर्वी आमच्या शेजारच्या घरी चोर आला होता. स्वतःच. शेजाऱ्यांनी चोराला आमंत्रण दिलं नव्हतं. तोच आला. त्याला माहित नव्हतं घरात कोणी असेल आणि तिला माहित नव्हतं की आपल्या घरी चोर येईल. तो आला, तिने त्याला बघितलं, त्याने तिला बघितलं. दोघांचे डोळे विस्फारले भितीने आणि दोघंही जीवाच्या आकांताने ओरडले. कोण कोणाला घाबरलं हे एकमेकांना समजायच्या आधीच चोर आल्यापावली मागच्यामागे मागच्या दाराने मागे बघत पळाला त्यामुळे पळतापळता अडखळला. ती पुढच्या दारातून मागे न बघता पळत सुटली ती तिच्यासारखंच दार उघडं टाकून बसलेल्या शेजारणीच्या घरात जाऊन धडकली. इथे गोष्ट संपायला हवी; पण झालं काय, आजूबाजूच्या सगळ्ळ्यांना ही बातमी कायप्पामुळे (whatsapp) त्वरीत समजली. प्रत्येकाला वाटायला लागलं की आता आपल्या घरी चोर येणार. त्यातला त्यात स्त्रीवर्गाला तर जास्मृच. त्यात मीही होतेच.
घंटा वाजली की वाटायचं चोर आला. मी जिथे असेन तिथे लपायचे, इकडून तिकडून डोकावून दाराबाहेरची व्यक्ती दिसते का ते पाहायचं. व्यायामाचे सगळे प्रकार त्मावेळात वाकण्याच्सा, लपण्याच्या, न दिसण्याच्या नादात व्हायचे. काचेच्या घरात राहत असल्यासारखं आमचं घर. आतल्याला बाहेरचं आणि बाहेरच्याला आतलं अगदी सहज दिसेल असं. कुठल्याही खिडकीला पडदे नाहीत त्यामुळे लपाछपीच्या इतक्या व्यायामप्रकारात खूप वेळ जायचा आणि चोर नसलेले सज्जन परत जायचे. सज्जन म्हणजे अॅमेझॉन, टपालखातं किंवा FedX वाले सज्जन. भेट झाली नाही म्हणून चुटपुट लागल्याच्या चिठ्ठ्या दाराबाहेर रोज ते डकवायला लागले. येऊन सामान न्नावं असा आदेशही त्यात असायचा. सामान आणायला गेलं की दुसरी चक्कर मारलेला सज्जन चिड्डी टाकून निघून जायचा. मग मी पुन्हा सामान आणायला निघायचे. शेजारणीकडे आलेल्मा चोराने माझं रोजचं काम प्रचंड वाढवलं.
माझी रोजची तीच कथा आणि भुणभुण ऐकायला नको म्हणून अखेर नवऱ्याने कॅमेरा लावला. त्माचं काम म्हणजे आज सुरु केलं की ६ महिन्यांनी संपणार, कॅमरा लागला पण तो जोडलेला कशालाच नाही. कोण, कोणाला, कुठून, कसं दिसणार हा प्रश्न तसाच.
"उपयोग काय त्याचा?" मी फणकारुन म्हटलं.
'होईल. कॅमेरा दिसला की चोर फिरकणारच नाही आणि मी दोन चार पाट्यापण लावून टाकल्या आत्ताच.' तो उत्साहाने म्हणाला.
'कसल्या?' विचारायच्या आधीच मला त्या पाट्या दिसल्या.
'अरे, त्या विक्रेत्यासाठी असतात." एवढंही माहित नाही, कळत म्हणून नाही इत्यादी अक्कल काढण्याचे सूर मी कौशल्याने एका वाक्यात गुंफले.
'चोर माल न्यायला येतो. त्यालाही तोच नियम. कोण कोणाला मूर्ख बनवतंय तेच कळेना. असो. कॅमेरा लागला पण त्यातून कधी काही दिसलंच नाही. जेव्हा केव्हा दिसायला लागलं म्हणजे नवरोजींनी काम पूर्ण कैलं तेव्हा चोराने आपलं बस्तान आमच्या भागातून हलवलं होतं. चोऱ्यांचे किस्से दुसरीकडून ऐकायला यायला लागले होते. आता कॅमेराचं करायचं काय? लावला आहे म्हणून तरी वापरायला हवा !
नुकतंच आम्ही मांजर आणलं होतं. तिचं नाव त्सुनामी. बाहेरगावी गेलं की तिच्यावर नजर ठेवायला वापरु असं कधी नव्हे ते एकमत झालं. तोपर्यंत सुरक्षेसाठी वापरल्या जाणाऱ्या कॅमेराचे रक्षण सोडून एकशेएक उपयोग मित्रमंडळीकडून ऐकले होतेच.
'मी असं म्हटलंच नव्हतं' असा मुलं वाद घालायला लागली की आमची एक मैत्रीण त्यांना कॅमेरा दाखवायची आणि चोर पकडल्यासारखी मुलांना शब्दात पकडल्यावर खूष व्हायची. आता तरी मुलं खोटं बोलायचं थांबवतील असा भाबडा आशावादही एकदा तिने मांडला. आम्ही तिच्या घरी गेलो तेव्हा घरातले सगळे बोलताना कॅमेराकडे बघत आणि कुजबूजल्यासारखंच बोलत.
'हा काय प्रकार?" आम्हाला आधी आपण बोलायचं की नाही ते कळेना, मग कुजबूजायचं की मोठ्याने बोललं तरी चालेल हे कळेना. हे कोणाला विचारण्यासाठी तरी तोंड उघडायला हवंच तेही उघडायचं की नाही हे कळेना. शेवटी खाणाखुणाच सुरु झाल्या. तिनेही खाणाखुणा करुन बाहेर नेलं. बाहेर सगळ्यांनी सुटकेचा श्वास सोडला.
"कार्टी येताजाता कॅमेरा दाखवत बसतात. किती खोटं बोलतेस, किती नावं ठेवतेस सगळ्यांना असले फालतू आरोप करतात."
"काय मेलं धाडस पोराचं. इतकं खरं सांगतात तुझ्याबद्दल तुलाच?" मी आश्चर्याने विचारलं. मी काय म्हणाले ते लक्षात यायच्याआधीच
'कॅमेरा काढून टाका." दुसरी मैत्रीण जोरात म्हणाली.
'चोर आला तर?" तिने घाबरुन विचारलं.
'सध्या तुमच्या भागात आहे की काय?" मी नवलाने विचारलं. कॅमेराचा मैत्रिणीकडे उपयोग करतात तसा करावा का याची चक्रही डोक्यात सुरु झाली आणि तेवढ्यात आमचं जपानला जायचं ठरलं.
भरभक्कम डॉलर्स देऊन आमच्या मांजरावर, त्सुनामीवर लक्ष ठेवायला, तिला खायला प्यायला घालायला डॉली नावाची बाई नेमली. ती रोज येणार होती. आम्ही पहिल्यांदाच त्सुनामीला सोडून चाललो होतो. आमच्या मित्रमैत्रीणींनाही आम्ही कामाला लावून टाकलं. त्सुनामीबरोबर खेळायचं. डॉली तिचं खाणंपिणं बघणार, मित्रमैत्रीणी रोज येऊन खेळणार. जपानला पोचलो आणि पोचल्यापोचल्या कॅमेऱ्याचा उपयोग लक्षात आला. डॉली तर दिसलीच, आमचे मित्रमैत्रिणीही दिसले. मला नादच लागला. डॉलीची वेळ झाली की सुरु करायचं 'अॅप'. डॉली आली, डॉली गेली, डॉलीने फ्रिज उघडला. मग मला आमचे मित्र मैत्रिणीही कॅमेऱ्यात बघायला आवडायला लागले. अधूनमधून त्सुनामीही दिसायची. इतका आनंद व्हायचा पार कुठल्यातरी दुसऱ्या देशातून आपण आपल्या घरातलं सारं काही बघू शकतो याचा. क्रिकेटपेक्षाही धावतं समालोचन मी सुरु केलं. नवरा आणि मुलांना आपण जपान बघायला आलो आहोत की इथून आपलं घर हा प्रत्येकवेळी प्रश्न पडायला लागला. तो सोडवायच्या आधीच आम्ही परत आलोही.
चोराच्या निमित्ताने कॅमेरा लागला. दाराबाहेरचा चोर कधी दिसला नाही पण कॅमेराचा उपयोग अखेर झाला. डॉलीला अशा कॅमेऱ्यांची सवय असावी. तीही कॅमेऱ्याकडे बघून गोड हसायची पण आमच्या मित्रमैत्रीणींना मी चुकून उत्साहाने १०२ वा उपयोग सांगायला गेले आणि त्या नादात त्यांचं कसं रोज दर्शन व्हायचं तेही सांगून टाकलं. मग काय झालं ते तुम्ही विचारु नका आणि मी सांगणार नाही. मांजरावर लक्ष ठेवण्याऐवजी माणसांवर ठेवलं तर इतकं काय त्यात पण मित्रमैत्रिणीच ते. त्यांनी बदला घेतलाच. आता प्रत्येकाची मांजरं - कुत्रे सांभाळायला मी जाते आणि ते कुठेतरी जाऊन कॅमेऱ्यातून माझ्यावर लक्ष ठेवतात. काय म्हणायचं आता ह्याला? आलीया भोगासी असावे सादर, कॅमेऱ्याच्या उपयोगाचे किती ते पदर!
हा लेख माझा मराठीचा बोल या फेसबुक समूहावरील मित्रमंडळींनी कढलेल्या दिवाळी अंकात आला आहे.
पुरुषावर जोडीदाराकडून होत असलेल्या अत्याचाराची नोंद फार होत नाही त्यामुळे ठोस आकडेवारी उपलब्ध नाही. तरीही साधारणपणे मानसिक छळाचं प्रमाण भारतात ५१ - ५२ टक्के (विशेषतः हरियाणा राज्यात अधिक) आहे. जागतिक स्तरावर तेच प्रमाण १२% ते ५८ % आहे.
या समस्येवर अधिक जागरूकता निर्माण होणं, पुरेशी मदत उपलब्ध करून देणं आवश्यक आहे. हाच विषय घेऊन कवितेचं गाणं आणि गाण्यावर केलेलं चित्रीकरण. कविता वाचा आणि चित्रीकरण पाहाही.
ही कथा मी मुग्धा गोडबोलेंच्या वाचनव्रत उपक्रमात वाचली आहे. इथे वाचा किंवा तिथे ऐका. अभिप्रायही नक्की द्या.
शमिकाने समोरच्या बाकड्यावर पाय ताणून आजूबाजूला नजर फिरवली. रेल्वेने थोडासा वेग घेतला होता. आखूड ब्लाऊज, खोचलेला पदर आणि आबांड्यावर लाल पिवळी फुलं घातलेल्या दोघीतिघी शांतपणे खिडकीबाहेर बघत होत्या. खिडकीची जागा असूनही ती जरा बाजूलाच बसली होती. कितव्यांदा कोण जाणे पण पुन्हा एकदा तिने बसलेल्या जागेवरची धूळ झटकल्यासारखं केलं. दीड दोन तासात रेल्वे तिला आणि रतनला त्या आडगावात नेऊन सोडणार होती.
"केवढं बदललं आहे नाही सर्व? बावीस वर्षांनी चाललोय आपण त्यामुळे वाटतंय मला, की खरंच बदललंय सगळं?"
रतन मनापासून हसली.
"अगं तू नाहीस का या बावीस वर्षात बदललीस? मग आम्हीही बदललो तर नवल का वाटतंय तुला?"
"खरं आहे तुझं." शमिकानं विषयच थांबवला. आपण उगाचच धाडस करतोय का सांगोल्याला जायचं हे तिचं तिलाही ठरवता येईना. ती ऑस्ट्रेलियाहून तीन आठवड्यांसाठी सोलापूरला येते काय आणि अचानक बाजारात रतनची गाठ पडते काय, सगळीच अपूर्वाई.
रतननेच तिला ओळखलं. बघता बघता आठवतील त्या मैत्रिणींना फोन करुन रात्र जागवायला त्या एकत्र जमल्याही. सगळ्यांच्या आयुष्यांची बेरीज वजाबाकी झाली. तिच्या ऑस्ट्रेलियन दिनक्रमाबद्दल तर सर्वांनाच कोण उत्सुकता. त्यांच्या कंपूतली परदेशात स्थायिक झालेली ती एकटीच. नकळत गप्पांचा ओघ तिच्याभोवती केंद्रित झाला. पण नोकरीच्या निमित्ताने ऑस्ट्रेलियात गेलेल्या शमिकाकडे सांगण्यासारखं फारसं काही नव्हतं. बोलण्याच्या ओघात सांगोल्याचा विषय आला तेव्हा मात्र शमिकाला उत्साहाचं भरतं आलं. शाळेतली आणि कॉलेजमधली काही वर्षे रतन आणि ती सांगोल्याला एकत्र होत्या. एकदम दोघींनी सांगोल्याला जायचं ठरवूनही टाकलं. हॉटेलमध्ये उतरायचं की एखाद्या मैत्रिणीकडे ते मात्र ठरता ठरेना. शेवटी दोघींचीही चांगली मैत्रीण असलेल्या नीनाकडे उतरायचं पक्कं झालं. दोन दिवसात त्या निघाल्याही. कधी एकदा सांगोला गाठतोय असं होऊन गेलं तिला. बावीस वर्षांनी ती पुन्हा त्या गावाला चालली होती. अस्वस्थ, अस्थिर, उत्सुक!
गाडी कुरकूर करत थांबली ती विचारांची साखळी खेचत. नीनाचे विचार डोकावायला लागले मनात. अबोल, तशी अलिप्तच राहणारी नीना धर्माच्या बाहेर लग्न करण्याचं धाडस करेल अशी पुसट शंकासुद्धा तिच्या मनात कधी डोकावली नव्हती. नीनानं लग्न केलं तेव्हा ती ऑस्ट्रेलियात होती. तिच्या आईनं ही बातमी सांगितल्यावर शमिकाला धक्काच बसला होता. मनात येऊनही नीनाला पत्र पाठवणं, फोन करणं राहूनच गेलं होतं. आता मात्र मधली सगळी वर्ष पुसून काढायची होती. कसं असेल तिचं घर, नवरा, घरातली मंडळी? मनात विचार फुगडी घालत होते; पण नजर गाडीतल्या त्या बायकांवर खिळली होती. अचानक, या क्षणी रेल्वेतून उतरावं, सांगोल्याला जाऊच नये असं फार तीव्रतेने वाटलं तिला. त्याच तंद्रीत तिने तोंड उघडं टाकून घोरत पडलेल्या रतनला हलवलं. ती गडबडून उठली.
"परत जाऊया सोलापूरला रतन."
"तुला वेड तर नाही ना लागलं? नीना न्यायला येणार आहे स्टेशनवर." झोपमोड झालेली रतन भडकलीच.
"घर मोठं आहे म्हणत होती. तू गेली आहेस कधी?" तिच्या मनात दडून राहिलेल्या शंकांना अचानक तिने वाट मोकळी करून दिली, तरीही शमिकाला स्वच्छता, बाथरूम, घरातली माणसं याबद्दल फटकन विचारता येईना.
"नाही पण एकदम तिच्या घराबद्दल का उत्सुकता वाटतेय तुला?"
"भेटतेस सगळ्यांना?" रतनचा प्रश्न न ऐकल्यागत शमिकाने विचारलं.
"नाही गं. कामासाठी येते ना. ठरवते दरवेळेस पण नाही होत भेटणं कुणाला. आपल्या वर्गातली मुलं दिसतात बर्‍यांचदा, पण मुली तर लग्नं होऊन बाहेरगावीच असणार."
ती गप्प झाली. रतननेही पुन्हा डोळे मिटून घेतले. सांगोल्याला जायचा उत्साह नष्ट होतो आहे असं वाटत होतं. तेवढ्यात रेल्वेचा वेग कमी होत फलाट दिसायलाही लागला.
"ती बघ नीना!" रतन एकदम ओरडली. अंगात वीज संचारल्यागत आता तिनेही खिडकीतून डोकावायचा प्रयत्न केला.
तरीही गाडी थांबल्यावर ती तशी सावकाशच उतरली. पुढे झेपावत रतनने नीनाच्या मुलीला कौतुकाने जवळ घेतलं. शमिका मात्र अवघडून उभी होती.
"शिष्ट कुठली." तिचा हात आनंदाने हातात घेत नीना पुटपुटली.
"चल गं, काहीतरीच काय बोलतेस? मी आहे तशीच आहे."
"म्हणजे शिष्ट म्हणायचं आहे तिला." रतनही नीनाच्या बोलण्यात सामील झाली.
रिक्शात बसल्याबसल्या बाहेर डोकावत कॉलेजच्या दिवसातल्या खुणा तपासणं सुरू झालं तिचं.
"शमे, तू प्रयत्नसुद्धा नको करू काही आठवण्याचा, सांगोला फार बदललंय."
"माझ्या सगळं लक्षात आहे. पाच वर्ष काढली आहेत ना. काय धम्माल करायचो आपण."
जुन्या आठवणीत घर कधी आलं तेही तिला कळलं नाही. रतनने उत्साहाने घरातल्या प्रत्येकाची ओळख करून घेतली. गरम वाफाळलेला चहा घेत शमिका अवघडल्यासारखी बसली, गर्दीत श्वास कोंडल्यासारखी. छोटं घर आणि भरपूर माणसं हे समीकरण ती कधीच विसरली होती. रतन गप्पामध्ये रमलेली बघितल्यावर ती उठली.
स्वयंपाकघरात दाराला टेकून बराच वेळ ती नीनाच्या हालचाली निरखत राहिली.
"कोण मुलं आहेत गं इथे आपल्या वर्गातली?"
"खूप आहेत."
"नावं सांग ना. भेटेन तरी कुणाला ना कुणाला."
"उद्या जा सावकाश. आज गप्पा मारू रात्रभर तिघींजणी."
"तू धाडसी नीना. नोकरीसुद्धा नव्हती ना शशांकला तुम्ही लग्न केलंत तेव्हा?"
क्षणभर नीना गप्प राहिली. शमिकाला राहवलं नाही.
"आम्ही सहज विचारतोय गं. तुझ्या मनात नसेल तर राहू दे."
"नाही, तसं नाही. पंधरा वर्ष होऊन गेली. इतक्या वर्षांनंतर लग्नानंतर पहिल्यांदाच हा विषय निघतोय. त्यामुळे जरा अडखळल्यासारखं झालं." ती पुढे बोलत राहिली.
"तुला माहीत आहे ना सांगोल्याला मी बहिणीकडे राहायचे. इतकी कटकट, सूचना, त्यातून विरंगुळा म्हणजे शशांकची मैत्री. त्या मैत्रीवरूनही संशय घ्यायला लागली बहीण. गावालाच पाठवून दिलं परत. कोंडल्यासारखं झालं होतं आयुष्य. एक दिवस शशांक गाडी घेऊन आला आणि मागचा पुढचा विचार न करता आले मी निघून." बराचवेळ नीना तिच्या बदललेल्या आयुष्याबद्दल बोलत राहिली.
"पण माहेरी जातेस ना आता?" शमिकाने विचारलं.
"नाही. ते दु:ख मात्र आता शेवटपर्यंत राहणार."
नीनाचे डोळे तुडुंब भरून आले. रतनने पुढे होऊन पटकन नीनाला कुशीत घेतलं. हुंदक्यांनी गदगदलेल्या नीनाकडे शमिका भरलेल्या डोळ्यांनी पाहत राहिली.
"तुझी आई हल्लीच गेली ना? तेव्हाही नाही गेलीस?
"कोणी कळवलंच नाही गं मला. कळलं तेव्हा फार उशीर झाला होता." थोडा वेळ कुणीच काही बोललं नाही."
"तू केदारच्या घरी जाणार असशील ना?" अचानक नीनाने शमिकाला विचारलं.
"अर्थात. भावासारखाच होता तो मला."
"बघवत नाही त्याचा भितींवर लावलेला फोटो."
"आपल्यात तुमची दोघांची मैत्री जास्त."
"काय हुकूमशाही चालायची तुझ्यावर केदारची. आठवतंय? रक्षाबंधनाच्या दिवशी राखी घेऊन आला होता स्वत:च. आम्ही होतो ना तिथेच." शमिकाला तो प्रसंग आताच घडतोय असंच वाटत होतं.
तिच्या घरी त्या सर्वजणी जमल्या होत्या. तावातावाने, एखाद्याला मित्र तर मित्र म्हणा ना, भाऊ मानायची कसली नाटकं वगैरे बोलणं चाललं होतं. अशा वादविवादात शमिकाचा नेहमीचा पुढाकार. तेवढ्यात केदार टपकला तो राखी घेऊनच. शमिकाच्या पुढ्यात त्याने राखी धरल्यावर सगळ्या हसायला लागल्या.
"शमिका, केदार तुझा मित्र आहे ना? मग राखी नको बांधू." तिच्यावर हल्लाच चढवला प्रत्येकीने. शमिका गांगरली, केदारला आपलं म्हणणं पटवून द्यायचा प्रयत्न करत राहीली. शेवटी केदारच्या हट्टापुढे तिने हात टेकले. तो खर्‍या अर्थी तिचा भाऊ झाला. ती एकाएकी उदास झाली.
सांगोला सोडून दोन वर्ष झाली असतील तेव्हा. अधूममधून तो सोलापूरला आला की भेट होत होती. एकमेकांना पत्र तर सारखी पाठवत होते दोघं. आणि अचानक त्या बातमीने सारं बदललं. मित्रांबरोबर फिरायला गेलेला केदार परत आलाच नव्हता. पडला कड्यावरुन पाय घसरुन. तिला समजल्यावर मिळेल ती गाडी पकडून ती धावली होती सांगोल्याला. तुषारच्या, केदारच्या भावाच्या खांद्यावर मान टाकत तिने दु:खाला वाट मोकळी करून दिली. त्यानंतर या गावात ती परतली नव्हती. पण केदारच्या घराचा तीही एक भाग बनून गेली होती हे तिला कधीच विसरता आलं नाही. अधूनमधून पत्र लिहीत राहिली. ऑस्ट्रेलियाला गेल्यानंतर हळूहळू सगळं मागे पडत गेलं.
"तुषारला बोलले आहे मी तू येणार आहेस ते." तिच्या मनातलं ओळखल्यासारखं नीना म्हणाली.
"कधी येणार आहे तो? नाही तर मीच सकाळी जाऊन भेटून येईन."
"रात्रीच चक्कर टाकेन म्हणाला होता. नऊ वाजलेयत. येईल कदाचित अजूनही."
तिचे कान तुषारच्या पायरवाची चाहूल घेत राहिले. तुषार आलाच नाही. केदार असता तर झालं असतं असं? केदारबरोबरच्या गप्पा, एकत्र केलेला अभ्यास, सहली, रुसवेफुगवे सगळं आजूबाजूला ठाशीवपणे उभं राहिलं. एकमेकांची घरं तर अगदी जवळ. सारखं भेटणं चालू असायचं. केदारची शांत स्वभावाची आई फार आवडायची तिला. त्याही मुलीसारखं कौतुक करायच्या. तिची आई फिरतीच्या निमित्तानं वरचेवर बाहेर, वडील तर तिला आठवतही नव्हते. सहाजिकच केदारचं घर म्हणजे विसावा होता तिच्यासाठी. आज तुषार आला नाही म्हटल्यावर क्षणभर तिला केदारच्या मैत्रीत ती उगाचच घरादाराला तर गुंतवत नव्हती ना असा प्रश्न पडला. एक माणूस जीवनाचा खेळ अर्ध्यावर सोडून गेला तर सगळी नातीच बदलावीत?
सकाळी भराभर सगळं आटपून दाराच्या चौकटीत ती उभी राहिली. जुन्या दिवसांचा लवलेश शोधूनही सापडत नव्हता. ती तशीच नजर लावून उभी राहिली. बराचवेळ. भरभर चालत येणारी चाल ओळखीची वाटल्यावर ती टक लावून पाहत राहिली. केदार? छातीत धस्स झालं. कितीदा तरी कुठून तरी अचानक तो समोर उभा ठाकेल असं वाटायचं तिला. इतक्या वर्षात तो या जगात नाही हे सत्य तिने स्वीकारलं होतंच कुठे?
"रात्रीच यायचं होतं पण आलोच अकरा वाजता. तरी निघालो. आई म्हणाली, उद्या सकाळी जा लवकर. कशी आहेस? चल आता आमच्याकडे." घाईघाईत खुलासा करणार्‍या तुषारकडे ती पाहत राहिली. बावीस वर्षात कुणामध्ये काहीच कसा फरक नाही पडला? नीना, रतन आणि आता तुषार. सगळी आहेत तशीच वाटतात. तुषारकडे बघता बघता ती रतन आणि नीनाला विसरलीच. कुणालाही काहीही न सांगता पटकन इथून तुषारबरोबर निघावं असं तीव्रतेने वाटलं तिला. कधी एकदा केदारच्या घरी पोचतोय असं झालं होतं का? तिने स्वत:लाच प्रश्न केला. नीना म्हणत होती तो भितींवर टांगलेला त्याचा फोटो पाहायला की केदारची मैत्री ती विसरू शकलेली नाही हे दाखवायचा वेडा प्रयत्न करायला? केदारचं घर कर्त्या सवरत्या मुलाला मुकलं होतं तसं तिने नव्हता का तिचा परममित्र गमावला? त्या घराचं दु:ख सर्वांनी गृहीत धरलं; पण तिच्या चिघळत्या जखमेवर कोण मारणार फुंकर? केदार गेल्याचं कळल्यावर फार एकटं पडल्यासारखं वाटायचं तिला बरेच दिवस. दोन दिवस पत्रांचा गठ्ठा उलगडून बसली होती ती.
’तुझं आणि माझं नातं काय आहे कुणास ठाऊक; पण मागच्या जन्मात बहीण असावीस बहुधा माझी तू... काय दादागिरी करतेस गं, तुझ्याशी गप्पा मारताना मी स्वत:शीच बोलतो असं वाटतं मला. तू माझ्या आयुष्यात आलीस ती मैत्रीण म्हणून. हळूहळू भाऊ, बहीण अशी सगळी नाती मला तुझ्यातच सापडली.’ पत्र वाचताना ती हमसून हमसून रडली होती.
तुषारला पाहिल्यावर मनातल्या विचारांबरोबर कुठल्या कुठे भरकटली ती. नीनाच्या घरातल्या माणसांबरोबर तुषार इकडचं तिकडचं बोलत होता. हरवल्या नजरेने तुषारकडे बघताना तिला ओरडून सांगावंसं वाटत होतं. अरे, मी सुद्धा तुमच्या घरातलीच आहे. सगळे बारीकसारीक, छोटे मोठे प्रश्न ठाऊक आहेत मला तुमच्या घरातले. पण मनातले तरंग बाहेर उमटू न देण्याची खबरदारी घेत शमिका तुषार बरोबर निघाली.
"तू चांगलं केलंस शमिका. बाहेर पडलीस या खुराड्यातून. ऑस्ट्रेलिया काय म्हणतंय? किती वर्ष झाली गं तुला तिकडे जाऊन? मी पाठवलं होतं तुला एक पत्र. नंतर राहिलंच."
घडाघडा बोलणारा तुषार तिला वेगळाच वाटत होता. तिच्या डोळ्यांसमोर केदारच्या घरी आलं की भेटणारा तुषार आला. अलिप्त, तुटक. आज मात्र भडभडून बोलत होता. केदारसारखा!
तिला एकदम जवळचा वाटला तो. घरी पोचल्यावर चप्पल काढतानाच ती काहीतरी शोधत राहिली. कुणाच्या लक्षात येणार नाही याची काळजी घेत केदारच्या फोटोकडे तिने पाहून घेतलं. छातीत एक सूक्ष्म कळ उठली. तिला किती तरी बोलायचं होतं केदारबद्दल. पण मन अस्वस्थ झालं होतं. केदार असताना त्या घराची लेकच असल्यासारखी वावरलेली ती आज गोंधळून उभी होती. अंतर राखून केदारच्या आईशी ती बोलत राहिली. आठवणींची उजळणी झाली. कोण कोण भेटतं, सगळीजणं कशी आहेत असं वरवरचं बोलणं चाललं होतं. क्षणभर तिला वाटून गेलं की नाही म्हटलं तरी जखमेवर खपली धरली आहे. आज आपण येऊन ती खसकन ओढल्यासारखं तर नाही ना होत? काळ काही कुणासाठी थांबत नाही. त्याच्याबद्दलच्या आठवणी त्याच होत्या पण तो गेल्यानंतर दोन तपांचा कालावधी गेला होता. पुलाखालून बरंच पाणी वाहून गेलं होतं. तिला मात्र केदारच्या आठवणींनी घेरून टाकलं होतं. ती आडून आडून पुन्हा पुन्हा तेच बोलत राहिली. अचानक कुठेतरी एकदम संभाषणाला खीळ बसल्यासारखं वाटलं तिला. नाक्यावर गेलेला तुषार परत आल्यावर मात्र ती सैलावली.
"चल, अख्खा गाव परत एकदा बघ. मगच कळेल तुला सांगोला किती बदललंय." त्याच्या आपुलकीने ती सुखावली. तुषारचं हे रूप तिला नवीन होतं. त्याने म्हटल्याप्रमाणे खरंच सगळं सांगोला पालथं घालून झालं. तिच्या जुन्या घरावरून चक्कर मारून झाली. खरं तर आत जाऊन डोकावायचं होतं, पण तसं तुषारला सांगणं तिला जमलं नाही. केदारने न सांगताच ओळखलं असतं माझ्या मनातलं. ती स्वत:शीच पुटपुटली. जरा अतीच होतेय ही तुलना असं तिचं तिलाच वाटून गेलं. तुषार काही तिचा मित्र नव्हता तरी तो भावाची जागा भरून काढण्याचा प्रयत्न नव्हता का करत? त्यांच्या मैत्रीचा साक्षीदार असल्यासारखा प्रत्येक ठिकाणी केदारची जागा घेत होता. त्याच्यासारखेच प्रश्न, त्याच्याचसारखं तिच्या मनातलं ओळखून एकेका ठिकाणी तिला नेणं. आणि तरीही केदार असता तर... असा आपण विचार करतोय आहोत या जाणिवेने ती ओशाळली, पण न राहवून म्हणालीच,
"तू बदललास तुषार."
पुन्हा तो हसला
"त्या वेळेस माझा कंपू वेगळाच होता. मला कल्पना आहे तुला आश्चर्य वाटत असेल मी इतका रस घेऊन तुला नेतोय सगळीकडे, पण हल्ली हल्ली जाणवायला लागलंय की केदारच्या मित्रमैत्रिणींत मी सहज सामावून जातो. तीच जवळची वाटतात मला."
शमिका त्याच्याकडे बघत राहिली. त्या वेळेस केदारचा मोठा भाऊ म्हणून केवढं आकर्षण होतं सगळ्यांना. तो मात्र त्याच्याच
तोर्‍यात! तुटक, अलिप्त. त्यांच्या घरी गेलं की कितीदा तरी तो बोलायचाही नाही. आज त्याच्याकडून हे ऐकणं कठीण जात होतंच, पण त्यापेक्षाही ते स्वीकारणं फारच अवघड होतं. तिला वाटलं ओरडून सांगावं त्याला की नको प्रयत्न करू तू केदारची जागा घेण्याचा. तू तसाच राहा. आपल्याच धुंदीत, रुबाबात! प्रत्यक्षात मात्र ती बोलून गेली,
"केदारच बरोबर आहे असं वाटतंय मला आज."
तुषार एकदम गप्प झाला. तिच्या मनाला वाटणारं विचित्र अवघडलेपण तिला अधिकच घेरुन गेलं.
रात्री आग्रह करूनही ती थांबली नाही. तिला सोडायला आलेल्या तुषारशीही तिला फार बोलावंसं नव्हतंच वाटत. नीनाकडे तिला सोडल्यावर ’उद्या स्टेशनवर येत’ म्हणून त्याने तिचा निरोप घेतला. रात्र जागवून रतन आणि नीना गप्पा मारत राहिल्या. तिला बोलतं करण्याचा प्रयत्न करत राहिल्या; पण झोप येते आहे म्हणत तिने बोलणं टाळलं. स्वत:च्या मनालाच विळखा घातल्यासारखी मुक होऊन गेली.
सकाळी तुषार तसा लवकरच आला. नीनाचा निरोप घेऊन रतन आणि तुषारबरोबर ती स्टेशनवर पोचली.
"आता केव्हा येणार तू? केदार असता तर खूश झाला असता." तुषारच्या डोळ्यात पाणी तरळल्यासारखं वाटलं तिला.
"तुषार, केदार व्हायचा नको रे प्रयत्न करू. तू आहेस तसाच राहा." त्याचे दोन्ही हात हातात घेऊन सांगावंसं वाटत होतं, पण ती फक्त पाणावल्या डोळ्यांनी पाहत राहिली.
"येईन रे, नक्की येईन भारतात आले की...." पुढे काही बोलण्याआधीच रेल्वे आली. गाडीने वेग घेतला तशी ती हात हालवत राहिली. गजातून जाईल तेवढं डोकं बाहेर काढून ती तुषारला डोळे भरून साठवून घेत होती. केदारला तर काळाने हिरावून नेलं होतं, पण केदारने जाताजाता तुषारलाही बरोबर नेलं होतं. बावीस वर्ष, एकदा तरी सांगोल्याला जायला हवं म्हणणारी शमिका आता पुन्हा कधीही इथे येणार नव्हती.
(मेल्टिंग पॉट या कोकण साहित्य परिषद उत्कृष्ट कथासंग्रह पुरस्कारप्राप्त कथासंग्रहातील कथा.)
तापाने फणफणलेली शीला कसल्याशा आवाजाने झोपेत चाळवली. चाहूल घेत ती डोळे किलकिले करणार तेवढ्यात दार दाणदिशी भिंतीवर आपटत सॅम आत शिरला.
"खायला कर काहीतरी. मला भूक लागली आहे."
शीलाने कसेबसे डोळे उघडून त्याच्याकडे पाहिलं. त्याच्या नजरेतला विखार तिचे शब्द गोठवून गेला.
"मॉम, गेट अप." त्याने तिचा हात ओढलाच. सणकन थोबाडीत ठेवून देण्याची उर्मी शीलाने पुढच्या रामायणाची आठवण येऊन टाळली. तिच्या डोळ्यात भिती तरंगली. मागचा पुढचा विचार न करता सर्व शक्तीनिशी उठत तिने चहा ठेवला. तिची नजर शांतपणे ब्रेड ऑमलेट खाणार्‍या सॅमकडे वळली.
’क्षणात मनस्थिती इतकी बदलते? सोळा वर्षाच्या मुलाला रागावर नियंत्रण नाही ठेवता येत? आईच्या आजारापेक्षा खाणं महत्वाचं वाटतं? नालायक कार्टा, हलकट.’ स्वत:च्याच शब्दांची शीलाला लाज वाटली तरी मनातल्यामनात चार शिव्या दिल्या की बरं वाटतं हे तिने स्वत:शीच कबूल केलं.
"का उठले मी? घाबरुन?" आधीच्या प्रसगांची उजळणी करत शीलाने धागा जोडण्याचा प्रयत्न केला.
"नाहीयेत माझ्याकडे आत्ता इतके पैसे." तोपर्यंत सॅमने पायातले शूज भिरकावले.
"भिकारडे शूज. मी नाही घालणार." दार धाडदिशी आपटत अनवाणी पायाने सॅम बाहेर पडला. शीला अवाक होऊन तो गेला त्यादिशेने पाहत राहिली. डोळ्याची पापणी लवतेय तोच पुन्हा दरवाजा खाडकन उघडत तो आत आला. शीलाचा डावा हात त्याने असा काही पिरगळला की ती वेदनेनं तळमळली. त्याक्षणी ती निकराने पैसे न देण्याच्या निर्णयावर ठाम राहिली होती. ते धाडस आज तिची तापाने फणफणलेली कुडी दाखवू शकली नाही.
"चुकलं माझं. तोल गेला माझा. ताप कमी होतोय?" गोळी, पाण्याचा ग्लास तिच्यासमोर धरत त्याने विचारलं.
"सॅम, तुला उपचाराची गरज आहे. मानसोपचारतज्ञाची. " पाण्याच्या घोटाबरोबर गोळी घशात ढकलत तिने सॅमवर नजर रोखली.
"गप्प बस. मी कुकुलं बाळ नाही. समजलं ना." तिच्या हातातलं रिमोट हिसकावत त्याने टी. व्ही. लावला. क्षणापूर्वी हातात पाण्याचा ग्लास घेऊन उभ्या असलेल्या आणि लगेचच तोल गेलेल्या मुलाकडे ती भ्रमनिरास झालेल्या नजरेने पाहात राहिली. सतत पोखरणार्‍या शंकेने तिला पुन्हा ग्रासलं.
"हा बापाच्या वळणावर तर नाही ना चालला?"
रॉन निघून गेल्यानंतर वर्ष सुखाची गेली. सॅम तर अवघा सहा वर्षांचा होता.
ती खुर्चीवरुन उठली पण आता तिचं लक्ष समोर उभ्या ठाकलेल्या दहा वर्षांवरुन हटेना. रॉनची तिची सुरुवाती वर्ष तशी सुखाचीच म्हणायला हवीत. फिजी सोडलं तेव्हा ती दहा वषांची होती. पन्नास टक्के भारतीय वंशाची मुळं असणार्‍या फिजीमध्ये सरकारी नोकरदार भारतीय फिजीकरांनी नाकारले, उठाव केला आणि भारतात परतण्याऐवजी शीलाच्या उच्चपदस्थ वडिलांनी अमेरिका गाठली. ’इथे नसतो आलो तर?" विचारातल्या निरर्थकपणाने शिलाने विषादाने मान हलवली.
जर इथे नसतो आलो तर सॅम भेटला नसता. पुढचं रामायण टळलं असतं; पण या जर तरने आता काय फरक पडणार होता?
टी. व्ही. मध्ये नजर खुपसलेल्या सॅमकडे तिचे डोळे वळले. एकीकडे काम करता - करता सॅमच्या वर्गशिक्षिकेशी झालेल्या बोलण्याकडे तिचं मन ओढलं.
"तुझा मुलगा हुशार आहे शीला पण काहीतरी चुकतंय. एकदम स्फोट झाल्यागत भडका उडतो त्याचा. खूप दिवस निरीक्षण करतोय आम्ही. खेळताना मुलं टाळतात त्याला. घाबरतात सगळी. एकटा पडून काही विचित्र घडायला नको म्हणून तुला बोलावलं मुद्दम."
शीलाने वेळ न घालवता मानसोपचारतज्ञ गाठला. काहीशा जबरदस्तीनेच सॅम तिच्याबरोबर आला. बाहेर बसल्याबसल्या बंद दाराआड शीला रॉनला पाहत होती. असाच रॉनचा स्वभाव. तिला किरकोळ कारणावरुन त्याने एका विद्यार्थ्याच्या नाकावर बुक्का मारुन रकतबंबाळ केलं होतं ते आठवलं. हॉस्पिटल, कोर्टकचेरी यातून बाहेर पडताना त्यावेळेला शीला निम्मी झाली. सोबत रॉनची चिडचिड, उद्धटपणा.
शीलाने नकळत तसाच उसासा सोडला. डॉक्टरांनी आत बोलावलं तेव्हा ती भानावर आली.
"सॅमला वर्षभर इथे यावं लागेल. तो..." बर्‍याचवेळाने ती बाहेर आली तेव्हा वाट बघून कंटाळलेला सॉम घरी निघून गेला होता.
"सॅम, मानसोपचारतज्ञाकडे जाणं म्हणजे वैगुण्यच असलं पाहिजे असं नाही. तू चांगला मुलगा आहेस. आहे त्यातून अधिकाधिक निर्माण करायचा प्रयत्न आहे हा. " त्याच्या न सांगता निघून जाण्याचा उल्ल्खेही न करता तिने त्याला समजावण्याचा प्रयत्न केला. सॅमने त्यानंतरचे तीन दिवस न खातापिता मौनव्रत धरलं. त्याही परिस्थितीत त्याच्या रागाचे आपण बळी ठरलो नाही यातच शीलाने समाधान मानलं.
ह्या गोष्टीलाही दोन वर्ष झाली होती. सुरुवातीला ती आवर्जून सॅमबरोबर दवाखान्यात जात असे पण प्रत्येक भेटीत बराच वेळ जायला सुरुवात झाल्यावर तिच्या वेळचं गणित जमेना. डॉकटारांनी फोन केल्यावर सॅमने तिथे जाणंच बंद केल्याचं तिला कळलं.
"निर्लज्ज मुलगा आहेस" फोन दाणदिशी आपटला तिने.
"बापासारखाच मनस्ताप भोगायला लाव. दोघांनी मिळून जगणं कठीण केलंयत माझं. तो तसा, तू असा. डोक्यात राख घालून तूही तोंड काळं करायला हवं होतंस त्याच्याबरोबर. चीड येते मला तुझी, खरंच चीड येते." रागारागाने ती सॅमसमोर उभी राहिली आणि क्षणभर आपण काय बोलतोय तेच विसरली.
’केवढा उंचापुरा वाढलाय.’
कौतुकाने तिने मान वर करत त्याच्याकडे नजर टाकली. त्याचा शांत पण खिन्न चेहरा पाहाताना तिचं काळीज तुटलं. एकाएकी दोन्ही हात धरुन तिने त्याला गदागदा हलवलं.
"सॅम, उपयोग होतोय उपचारांचा. बघ, तुझ्या बापाचा उद्धार करुनही तू शांत आहेस. रागाचा स्फोट नाही होऊ दिलास. उपयोग होतोय रे, उपयोग होतोय." सॅमला मिठी मारत ती गदगदून रडायला लागली. अलगद तिची मिठी सोडवत सॅम बाजूला झाला.
त्या प्रसगानंतर ती थोडीफार निश्चिंत झाली. ’सॅम बदलतोय? कुणास ठाऊक. रॉन बदलला?" उत्तर मिळवताना ती दचकली. कॉलेजच्या कॅन्टीनमधली त्याची मूर्ती तिच्यासमोर तरळली. काहीतरी जोरजोरात वादावादी चालली होती. रॉनचा आवाज सर्वात चढा. एकदा दोनदा जोरात त्याने टेबलावर मूठ आपटली तेव्हा
कोपर्‍यातल्या टेबलावर खात बसलेलेल्या शीलाचं लक्ष तिकडे गेलं.
शाळकरी मुलांसारखं भांडतायत. शीला स्वत:शीच हसली. जाताना पाहिलं न पाहिल्यासारखं करत रॉनने ’हाय’ केलं तेव्हा त्याच्या देखण्या रुपाने शीला हरखलीच. आताही रॉनचा स्पर्श हवाहवासा वाटला तिला. सोफ्याच्या कडेवर हात घट्ट दाबत तिने पुरुषी स्पर्शाला आसुसलेलं मन बाजूला सारलं. रॉनच्या आणि तिच्या भेटी वाढत गेल्या आणि फिलीपाईन्सहून अमेरिकेत आलेल्या रॉनने अमेरिकन रिवाजाने तिला मागणी घातली.
"लग्न करशील माझ्याशी?"
होकार दर्शवित ती त्याच्या कुशीत शिरली. कॅन्टीनम्ध्येच त्याच्या प्रेमात पडल्याचं गालाला खळ्या पाडत तिने कबूल केलं. रॉननेही सगळ्यागाठीभेटी सहजपणे घडवून आणल्या होत्या असं हसतहसत सांगितलं तेव्हा शीलाने त्याच्यावर चुंबनांचा वर्षाव केला.
दोघं संसारला लागण्याआधीच त्याच्या स्वभावाची चुणूक तिला जाणवली. बदलेल, आपण बदलू त्याचा स्वभाव. नाही तर करु थोडी तडजोड. तारुण्याचा जोष तिच्या आजूबाजूला घुटमळत होता. पण वर्षाच्या आत दोघं मेटाकुटीला आले. लग्न टिकवण्याची धडपड किती निष्फळ आहे हे तिला जाणवत होतं पण कुणाचाच आधार नसलेल्या शीलाला तुटकी काडीही मोडण्याचं धाडस झालं नाही. तिने रॉनच्या मागे मुलाचा आग्रह धरला. ते वर्ष बरं गेलं. नवीन जीव घरात येणार ह्या आनंदात दोघंही कडवटपणा विसरले.
सॅममध्ये शिलाने स्वत:ला पार अडकवलं. बघता बघता तो सहा वर्षांचा झाला पण बापलेकांचे संबंध यथातथाच होते. सॅम रॉनला भिऊनच असायचा. तिने दोघांचं जमावं, त्यांनी एकत्र खेळावं, रमावं याचा आटोकाट प्रयत्न केला. सॅमसमोर वाद टाळले तरी रॉनच्या रागाची झळ त्याला पोचत होतीच. वर्ष जातील तसा रॉनचा आक्रमकपणा वाढत होता. शेवटी तर त्याने कळस गाठला. सॅममध्ये ती गुंतलेली त्याला चालेनासं झालं. त्याच्या शारीरिक भुकेला पुरं पडणंही तिला अशक्य झालं.
त्या दिवची रात्र तिच्या डोळ्यापुढून सरेना.
"रॉन, नको ना. आज नको. सॅम आत्ताच झोपलाय." ती काकुळतीला येऊन विनवत होती. दोघांचे आवाज चढले तसा सॅम दारात येऊन उभा राहिला.
"मॉम, डॅड बास ना, बास..."
त्याचं रडणं, ओरडणं रॉनच्या मस्तकात गेलं. त्याने जोरात सॅमला दाराबाहेर ढकललं. सॅम तोल जाऊन पडला. कपडे सावरत शीला पुढे धावली. जीवाच्या आकांताने तिने रॉनच्या गालावर थप्पड मारली. क्षणभर रॉनलाही काय झालं ते समजलं नाही; पण दुसर्‍याक्षणी शीलाला त्याने लाथाबुक्क्यांनी तुडवलं. पुढे धावलेला सॅमही त्यातून सुटला नाही. हातात येईल तो शर्ट खसकन अंगावर चढवत रात्री एक वाजता घराबाहेर पडणार्‍या आपल्या नवर्‍याकडे सॅमला कुशीत घेत शीला अगतिकपणे पाहत राहिली.
त्यादिवसी प्रथमच तिला रॉनच्या आणि तिच्या आईवडिलांची चीड आली. सगळे बंध नाकारत ह्यांनी देश सोडला. प्रत्येकाचे एकुलते एक आम्ही. ना बहीण, ना भाऊ. स्वत: सगळ्या पाशातून मुक्त झाले पण आम्ही मात्र एकटे पडतोय. हा देश परका म्हणून आणि आपल्या देशात कुणाशी संबंधच नाहीत म्हणून.
उमटलेल्या वळांवर हात फिरवत ती सॅमला थोपटत राहिली. त्यानंतर रॉन परतला नाही. ’येईल पुन्हा डोकं ताळ्यावर आलं की’ शीलाने स्वत:ला बजावलं. सॅम गप्प, गप्प होता. नेहमीप्रमाणे चार दिवसता रॉन आला नाही. तेव्हा कर्तव्य म्हणून तिने त्याच्या शाळेत फोन केला. आज येईल, उद्या येईल म्हणत महिना गेला आणि अखेर सॅमला समोर घेत तिने समजावलं. मिटलेले ओठ घट्ट दाबत सॅम शीलाकडे एकटक पाहात राहिला. रडावंसं वाटूनही ती रडली नाही. कुठे तरी सुटकेचा नि:श्वास सॅमला ऐकू न येण्याचा प्रार्थना मात्र करत राहिली.
दोघांचं जीवन सुरळीत सुरु झाल्यावर ती संथावली. सततचा तणाव, भांडणांना पूर्णविराम मिळाला या समाधानात सॅमभोवती तिच्या वेळेची वेणी गुंफली गेली आणि सॅमच्या स्वभावातला उग्रपणा तिला टोचायला लागला. स्वत:च्या मनाची अनेक वेळा तिने समजूत घातली. रॉनच्या जाण्याची जखम ताजी आहे, तसा लहानच आहे, हळूहळू येईल समज. एक ना अनेक. यातून ती बाहेर पडण्यापूर्वीच अचानक रॉनचे फोन येणं सुरु झालं. प्रत्येकवेळी फोन ठेवावासा वाटूनही तिने तसं केलं नाही पण दुखावलेल्या मनाने, अहंकाराने त्याचा ठावठिकाणाही विचारु दिला नाही, त्यानेही कधी आपणहून काही सांगितलं नाही. सॅमनं मात्र रॉनशी बोलायला ठामपणे नकार दिला. एकदोनदा बोलला तेव्हाही संभाषण एकतर्फीच झालं. शीलाही त्याला समजावण्याच्या भागगडीत पडली नाही. हळूहळू त्यांचे फोन कमी झाले. मग बंदच पडले. बरीच वर्ष रॉनचा उल्ल्खेखही त्या घरात झाला नाही.
पण अचानक रॉन दारात उभा रहिला. शीला गोंधळली. सॅम डोळे ताठ करुन बघत राहिला पण लगेचच जोरात आपटलेल्या दाराचा आवाज शीलाच्या कानात घुमला. द्विधा मन:स्थितीत ती तशीच उभी राहिली.
’काय अवस्था झाली आहे देहाची” एकटक ती रॉनला न्याहाळत राहिली.
"बोलणार नाहीस?"
’हा माणूस एवढा हळूवार होऊ शकतो?’ त्याच्या स्वराचं तिला आश्चर्यच वाटलं.
"सॅमच्या मनात किती राग धुमसतोय ते दिसतंय मला; पण आता फार थोडे दिवस उरले आहेत माझे"
"काय होतंय तुला?" विचारावं वाटूनही ती अस्वस्थ हालचाली करत राह्यली.
"चहा करतेस? भूकही लागली आहे."
रॉनचा तिला बोलतं करण्याचा प्रयत्न चालू होता. काही न बोलता ती चहाच्या निमित्तानं स्वयंपाकघरातच घुटमळत राहिली.
’कधी जाणार हा? का परत आला कायमचा?’ तिचं हृदय धडधडलं.
’नको, आता आणखी ताण मी नाही सहन करु शकत.’ उलटसुलट विचारांनी तिचं डोकं भणभणून गेलं.
गोड शिर्‍याची प्लेट तिने जरा जोरातच टेबलावर ठेवली.
"अजूनही लक्षात आहे तुझ्या मला काय आवडतं ते?" न ऐकल्यासारखं करत तिने ग्लासमध्ये पाणी ओतलं.
"त्याची अवस्था बघ तू. आणि तो माणूस तो माणूस काय करतोस? वडील आहेत तुझे ते."
"तू सांगतेयस हे? प्रथमच ऐकतोय मी वडील शब्द. नेहमी तुझा बाप, तुझा बाप असचं असायचं.
"गप्प बस. मी जायला सांगणारच आहे रॉनला; पण तो का आलाय ते तर कळू दे."
"गरज नाही. काय संबंध आहे आपला आता त्यांच्याशी? मीच सांगतो." सॅमला थोपवून ती बाहेर आली. रॉनच्या चेहर्‍याकडे पाहताच त्याने दोघांचं बोलणं ऐकलंय हे तिने ताडलं.
"तो तुझ्यासारखाच आहे. संतापी. उपचार चालू आहेत म्हणून बर्‍यापैंकी शांतपणे घेतलं तुझं आगमन."
"मी बदललोय. बघू नकोस असं. मला माहित आहे तुझा विश्वास बसणार नाही यावर. माझा तसा प्रयत्नही नाही. मला शेवटचे दिवस तुम्हा दोघांबरोबर या घरात काढायचे आहेत. सॅमला बोलव. मला बोलायचं आहे तुम्हा दोघांशी." तिने हाक मारायच्या आत सॅम शीलाच्या बाजूला येऊन बसला.
"त्यादिवशी मी रागाच्या भरात बाहेर पडलो त्याला दहा वर्ष होतील. नेहमीप्रमाणे राग शांत झाल्यवरही परत यावंसं वाटलं नाही. कुठेतरी स्वत:चा शोध घ्यावासा वाटला. सामान्य माण्सासारखा कधी तरी राग येणं आणि माझं वागणं यातला फरक पटत होता. तू फार भरडून निघत होतीस. सॅमला माझ्या रागाची झळ लागत होती, ते टाळायचं होतं."
काहीतरी विचारण्यासाठी मायलेकांनी एकदमच तोडं उघडलं पण दोघंही काही न बोलता रॉनकडे बघत राहिले.
"सॅमसाठी उपचार चालू आहेत हे चांगलं झालं. जे मला जमलं नाही ते तुला सुचलं. शेवटी हेही अनुवंशिकच म्हणायला हवं. मी थकलोय आता. बरेच दिवस सरकारी दवाखान्यात राहिलो. तिथून पळून आलो इथे. रोगाने शरीर पोखंरलंय. जास्तीत जास्त सहा महिने. तू घालवणार नाहीस या विश्वासावर आलोय मी इथे पण सॅमचंही मत महत्वाचं आहे." सॅम हसला,
"माझं मत? या घराला माझंही मत महत्वाचं वाटतं? तर मग माफी मागा आमची. पायावर नाक घासून. आहे शक्य?" दाणकन सोफ्यावरची उशी आपटत सॅम उठला. शीला, रॉन एकमेकांची नजर उगाचच चुकवत राहिले. शेवटी शीलानेच संभाषण चालू ठेवलं.
"तुझं बोलणं कितीही मान्य केलं तरी काही प्रश्न उरतातच रॉन. तू का गेलास हे कधीच स्पष्ट झालं नाही. तीन चार वर्ष फोन केलेस पण तुला जाणवलं नाही की सॅमला तुझ्या प्रेमाची, आधाराची गरज असेल? मुलांना वडिलांच्या सहवासात आश्वासक वाटतं हे ठाऊक नाही तुला? तुला वाटलं म्हणून तू स्वत:चा शोध सुरु केलास, तुझी इच्छा म्हणून फोन करायला सुरुवात केलीस आणि तुला वाटलं म्हणून अचानक फोन करणंही बंद केलंस. त्यात आम्ही दोघं कुठे होतो रॉन?"
"वर्षभर मी हॉस्पिटलमध्ये होतो शीला."
"सहा वर्षांबद्दल म्हणतेय मी." काही न बोलता रॉनने बोटात बोटं गुंतवली.
"आता विषय वाढवणं निर्थक आहे रॉन. तू राहा इथे पण आपलं नातं नवराबायकोसारखं नसेल हे मान्य असेल तर... तू निघून गेलास तेव्हा शारीरिक भुकेला आसुसलेल्या लांडग्यापासून सुटका झाल्यागत वाटलं; पण नंतर तुझ्या आधाराची उणीवही भासली अनेकदा. सॅमच्या स्वभावातला विचित्रपणा जाणवला तेव्हा तुझ्या आश्वासक स्पर्शासाठी रात्र जागून काढली मी. अनेकदा शरीरानेही बंड पुकारलं पण तू समोर आल्यावर सगळ्या इच्छांची राख झाल्यासारखं वाटतंय."
"तू म्हणशील ते मान्य आहे. तुम्हा दोघांबरोबर राहायचं एवढीच इच्छा आहे माझी." रॉनने सोफ्यावर अंग टाकलं.
शीलाने चार दिवस मोकळे ठेवले. रॉनला डॉकटरांकडे नेणं, औषधं, नवीन कपड्यांची खरेदी या सगळ्याला वेळ पुरत नव्हता. बापलेकात फारसं संभाषण नाही हे तिला जाणवत होतं पण त्याबाबतीत काही करण्याचं त्राण तिच्यात नव्हतं आणि इच्छा तर अजिबातच नव्हती. शुल्लकशा कारणानेही सॅम संतापत होता. पुन्हा आपण या दुष्टचक्रात अडकत नाही ना या शंकेनं तिचा जीव त्रासला. हे असंच चालू राहणार असं वाटत असतानाच अचानक सॅमच्या निर्णयाने तिला काही तरी गमावल्यासार्खं तरीही मोकळं झाल्यागत झालं.
"मॉम, मला नोकरी मिळतेय. मुख्य म्हणजे स्टुडीओत बस्तान हलवतोय मी उद्याच."
स्वतंत्र राहण्याची अनिवार इच्छा आणि उतावळेपणा त्याच्या चेहर्‍यावरुन ओसंडत होता. बोलण्यासारखं काही नव्हतंच. तिने त्याला अलगद कुशीत घेतलं.
सॅमला निरोप देत ती दारापाशीच घुटमळली.
सॅम सोळा वर्षांचा झाल्यापासून ती या क्षणाची वाट बघत होती; पण त्याचवेळेस रॉनच्या परतण्याची शक्यता जमेला धरणं मात्र राहून गेलं होतं.
रॉन नसता तर याक्षणापासून आयुष्य वेगळं असतं. मोकळं, तणावरहित. सॅमचं स्वाववलंबीपण सुखद वाटतंय तस रॉनचं आगमन का नाही स्वीकारु शकत मी? नाकारायचं तर ते तरी ठामपणे करायला हवं होतं. आता फक्त शेवट कधी होईल याची वाट पाहणं एवढंच उरलंय माझ्या हातात. मागे वळून रॉनकडे पाहताना तिचे डोळे भरुन आले.
बंद दारापलीकडे निघून गेलेल्या सॅमच्या आणि दाराअलिकडच्या रॉनच्या मधोमध उंबरठ्यावर अश्रू रोखत ती उभी राहिली... ठामपणे!
(मेल्टिंग पॉट या कोकण साहित्य परिषद उत्कृष्ट कथासंग्रह पुरस्कारप्राप्त कथासंग्रहातील कथा.)
तुम्ही माझा रिक्त कथासंग्रह वाचलात का? काही वर्षांपूर्वी मेहता प्रकाशनने प्रसिद्ध केलं आहे. हल्ली bookkida२०२४ द्वारे insta तसंच इतर ठिकाणी परीक्षण आलं आहे. त्याचा दुवा खाली देते.
त्याआधी आशुतोष जावडेकरांनी त्यांच्या book bro या YouTube वाहिनीवर पुस्तकाबद्दल एक भाग केला.
अजूनही तुम्ही पुस्तक वाचलं नसेल तर नक्की वाचा आणि अर्थातच अभिप्राय कळवा.
काही वर्षांपूर्वी लेखक मुकुंद टाकसाळे अमेरिकेत आमच्या घरी आले होते. त्यांची मुलगी इथे असते. तिच्याकडे ते येत जात असतात. त्यावेळी त्यांनी केलेल्या अभिवाचनाच्या कार्यक्रमातील ही एक कथा.
गौरी मेहंदळे शार्लटमधली लेखिका आणि गुणी कलाकार. तिने माझी आणि विरेनची मुलाखत घ्यायची ठरवली आणि दोघांची झोप उडाली. विरेनची, मुलाखत द्यायची म्हणून आणि माझी, मुलाखतीत विरेन काय बोलेल म्हणून😊.
प्रत्येक यशस्वी पुरुषाच्या मागे एक स्त्री असते आणि प्रत्येक यशस्वी स्त्रीच्या मागे एक पुरुष असतो असं म्हटलं जातं. आम्ही यशाच्या मागे न धावता एकमेकांबरोबर धावत राहिलो त्यामुळे
एकमेकांच्या मागे उभं राहण्याचा प्रश्नच आला नाही आणि यशस्वी आहोत की नाही हा विचार करण्याचाही 😊.
नवरा - बायकोने एकत्र काम करणं सोपं नसतं तसंच एकत्र मुलाखत देणंही. तरीही ते केलं आहे. विरेनची ही पहिलीच मुलाखत आहे. नक्की बघा. youtube वर अभिप्राय द्या आणि गौरीच्या वाहिनीचे सभासदही व्हा.
काही वर्षांपूर्वी पानशेतजवळच्या वृद्धाश्रमात तिथल्या वृद्धांशी खूप गप्पा झाल्या/ मारल्या. बहुतेकजणांचं वृद्धाश्रमात येण्याचं कारण नेहमीचंच होतं पण त्यामध्ये एका स्त्रीने जे म्हटलं ते माझ्या मनात नेहमीच घोटाळत राहिलं. तिचीच ही गोष्ट 'साद'. (Short film with English subtitles).
फेब्रुवारीमध्ये रत्नागिरीत हा लघुपट आम्ही केला. रत्नागिरीचा होतकरू तरुण स्वानंद देसाईने दिग्दर्शन केलं आहे. बाकी सारे कलाकार रत्नागिरीचे आहेत आणि मूळची रत्नागिरीची मी, 'ती' स्त्री आहे.
बाळंतपण किंवा नातवंडांना सांभाळण्यासाठी, लक्ष ठेवण्यासाठी भारतातून बर्‍याच आजी - आजोबांच्या खेपा अमेरिकेत होत असतात. त्यातलेच एक सनाचे आजी - आजोबा. नेहमीप्रमाणे उन्हाळ्याच्या सुटीत सनासाठी अमेरिकेत आलेले.
यावेळी मात्र सनाऐवजी ते वेगळ्याच विश्वात दंग होतात...
या लघुपटाची कथा, पटकथा, संवाद, दिग्दर्शन, काव्य माझं आहे आणि यात मी आजीची भूमिका केली आहे. नक्की बघा.
----------------
सर्वांपर्यंत पोचण्यासाठी आम्हाला मदत करा. बघा, इतरांना पाठवा, युट्युबवर अभिप्राय द्या. वाहिनीचे सभासद व्हा. (Please like, subscribe, share and comment.)
मध्यंतरी एक चित्र पाहिलं त्यावरुन एक कविता सुचली. कविता हा माझा प्रांत नाही पण कवी लोकांना म्हणे कविता होतात, तशी ती मी कवी नसूनही झाली :-) त्यामुळे कविवर्य प्रमोद जोशी, गुरु ठाकूर यांना पाठवून आधी ती कविता आहे ना याची खात्री केली, त्यांच्या काही सुचना प्रत्यक्षात आणल्या आणि खरंच एक कविता तयार झाली. गुरुने, वृत्ताचा नीट विचार कर सांगितलं. मी व्याकरणाचं पुस्तक उघडून बसले. कविता झाली ती अक्षरगणवृत्तात झाली आहे इतकं समजलं. आता कोणाचीही, कोणतीही कविता वाचताना मी अक्षरगणवृत्ताचे निकष लावूनच वाचते आणि ते अक्षरगणवृत्त नसेल तर ही कविताच नाही असं ठामपणे म्हणते इतकी प्रगती आहे...
कविता झाल्यावर याचं आता गाणं व्हायला हवं असं वाटलं. पदार्थ केला की खायलाच हवा या धर्तीवर. मी केलेला पदार्थ निदान मी एकटीतरी खाऊ शकते पण मी गायलेलं गाणं कोण ऐकणार त्यामुळे गायिकेचा शोध सुरु झाला आणि आमच्या शार्लटची गुणी गायिका अदितीच डोळ्यासमोर आली. तिने या कवितेला चालही लावली आणि कवितेतलं गांभीर्य सुरांमध्ये ओतलं. गौरी आपटेने गाण्याला मुद्राभिनयाने जिवंत केलं आहे आणि माझ्या शार्लटमधल्या मैत्रिणींनी तिला छान साथ दिली आहे. आजारी व्यक्तीला भेटायला गेलेल्या प्रसंगात या मैत्रिणींना काहीही बोला; तुमचे आवाज दाबून टाकणार आहे म्हटल्यावर चेहरे गंभीर ठेवून त्यांनी जो काही शब्दाविष्कार केला तो हसूनहसून पोट दुखेल असा होता. तो फक्त मला एकट्यालाच चित्रीकरण करताना अनुभवता आला.
... तर आम्ही सार्‍या शार्लटमधल्या मैत्रिणींनी एकत्र येऊन हे केलं आहे. पाहा आणि अभिप्रायही द्या.
आशुतोष जावडेकर हे नाव लेखक, कवी, संगीतकार म्हणून सुपरिचित आहे. त्यांनी माझ्या 'रिक्त' कथासंग्रहाचं केलेलं रसग्रहण तसंच कथांमागची लेखक म्हणून माझी भूमिका.
लेखिका म्हणून माझ्या मुलाखती झाल्या आहेत पण प्रथमच माझ्या पुस्तकाबद्दल स्वतंत्रपणे भाग झाला आहे आणि तोही अशा दर्दी, सुप्रसिद्ध व्यक्तीकडून.
आशुतोष यांचं मनोगत:
"अमेरिकेतील भारतीय रिक्त का संपृक्त ?" - या आणि स्थलांतराच्या अनुषंगाने मागोमाग येणाऱ्या अनेक प्रश्नांचा, भावभावनांचा वेध घेणारा कथासंग्रह अमेरिकास्थित लेखिका मोहना प्रभुदेसाई - जोगळेकर यांनी लिहिलेला आहे. 'बुक ब्रो' चा हा ८७ वा एपिसोड त्यांच्या 'रिक्त' या कथासंग्रहावर आहे.
अमेरिकेतून लेखिकेने मांडलेले मनोगत आणि भारतातून लेखक, समीक्षक डॉ. आशुतोष जावडेकर यांनी त्या मनोगताला मांडलेली पूरक निरीक्षणे असे या 'बुक ब्रो' च्या एपिसोडचे आगळे वैशिष्ट्य आहे.
जरूर बघा, शेअर करा, कॉमेंट करा. बुक ब्रो चे आधीचे सगळे भाग बघण्यासाठी हा चॅनल सबस्क्राईब करावा ही विनंती.
मानसी होळेहोन्नूर यांचा ’नथांग आणि इतर कथा’ हा कथासंग्रह डिसेंबर २०२४ ला पुणे पुस्तक महोत्सवात पद्मगंधा प्रकाशनतर्फे प्रकाशित झाला. त्यातील नथांग कथेचे अभिवाचन. अभिवाचन - प्रसाद घाणेकर.
आम्हाला एकदम ट्रम्प प्रचारभेत ऐकलेला floating island of garbage बघायची इच्छा झाली. पोचलो उडत, उडत पोर्तोरिकोला. इथूनच सुरुवात झाली. लेक आमच्याकडून तिला पाहिजे तसा (बहुतेक पुएर्तोरिको) उच्चार घोटून घेत होती आणि आमची गाडी पोर्तोरिकोवर अडकलेली. शेवटी स्थलांतरित पालकांची अडचण समजल्यासारखं 'म्हणा काय हवं ते' अशी आम्हाला परवानगी मिळाली.
प्रवास म्हटलं की घरातला प्रत्येकजण वेगवेगळ्या परीने सज्ज होत असतो. लेकीला काळजी असते आम्ही तिला कुठेतरी लाज नक्कीच आणणार ह्याची. त्याचवेळी नवरा सगळी काळजी सोडून द्यायच्या तयारीत असतो याची मला काळजी वाटायला लागलेली असते. घरात कमीत कमी बोलणाऱ्या नवऱ्याला प्रवासात कंठ फुटतो. बायको पोरं सोडून हा कंठ कुठेही फुटतो त्यामुळे तो सोडून इतर सगळे काळजीत पडलेले असतात. ह्यावेळी त्याचा कंठ फुटला तो उबर चालकांशी बोलताना.
बसलो गाडीत की काढायचा प्रश्नसंच बाहेर हे त्याचं या प्रवासातलं बहुतेक ध्येय होतं. पोर्तोरिकाचा उच्चार, 'कचऱ्या' बद्दल मत काय, चांगलं खायला कुठे मिळेल आम्ही इकडे काय बघू आणि सगळं महाग सूर त्यामुळे स्वस्त कुठे आणि काय मिळतं. उत्तरं पण तितकीच रंजक मिळत होती. प्रत्येक उबर चालक आमचं मनोरंजन करत होता, ज्ञानात भर घालत होता. ही काही उत्तरं.
विधानसभेच्या आवारात ओबामानंतरच्या अध्यक्षांचे पुतळे नाहीत यात काय ते समजा, आमच्याकडे माहीमाही मासा जास्त आहे. कचऱ्यावरच जगतो तो. बघा कचऱ्याचा फायदा, आम्ही विनोद म्हणून ऐकलं आणि सोडून दिलं. तिकडे बोलले म्हणून सुटले... अशी उत्तरं floating island of garbage बद्दल मिळाली.
बऱ्याच चालकांना भारताबद्दल माहिती होती. एकाने तर सांगितलं bolt action, world war2 गेममधून भारताबद्दल माहिती समजली... तर एकाला भारतात फिरायला जायची इच्छा आहे पण बायकोचे स्वच्छतेबद्दलचे निकष कडक आहेत म्हणाला. आम्ही काही बोलायच्या आधीच त्याने सांगितलं हे माझं मत नाही. बायकोचं आहे.
नारळ भरपूर असूनही सरकारने नारळाचं तेल वापरण्यावर निर्बंध लादले आहेत. मक्याच्या तेलाचा वापर इथे जास्त दिसला.
पोर्तोरिकोला अमेरिकेचा एक राज्य म्हणून मान्यता हवी आहे पण गेली सहा वर्षे प्रयत्न करूनही उपयोग झालेला नाही.
नवऱ्याचे प्रश्न इतके पाठ झाले की उबर दिसल्यावर आम्ही प्रत्येकवेळी आणखी एखादा प्रश्न त्याला सांगायचो. तेच तेच प्रश्न ऐकणार तरी कितीदा. नशीब एकच उबर चालक दोनदा नाही आला.
सगळे बघतात ती ठिकाणं बघायचीच पण लोक जिथे सहसा जात नाहीत तो भाग पण बघायचा असं दरवेळेला आम्ही करतो तेच यावेळीही केलं. लेकीने सगळं ठरवलं होतं. आम्ही गुणी विद्यार्थ्यांसारखं सूचना पाळत होतो; इतक्या की एकदा तर चुकीच्या ठिकाणी पोचून चुकीच्या रांगेत उभे राहिलो. तिथे टकाटक पोषाख करून आलेली माणसं संभ्रमित नजरेने आमच्याकडे बघायला लागली. ती आमच्याकडे बघतायत म्हणून आम्ही त्यांच्याकडे बघायला लागलो मग आमच्या कपड्यांवरून आणि त्यांच्या कपड्यांवरून कुछ तो गडबड है हे लक्षात आलं तेवढ्यात कोणीतरी आमची चौकशी करायला आलंच लेकीने तिचं स्पॅनिश फाडत चुकीच्या रांगेत उभं राहिल्याची खात्री केली आणि मग आम्ही तिथून पळ काढला. बहुतेक कसल्यातरी प्रशिक्षणासाठीची रांग होती ती. अशा चुका झाल्या की लेक तिच्या भावानेही या चुका केल्या होत्या याची खात्री करून घेत होती.
सॅनहुआनचा किल्ला आणि आजूबाजूचा परिसर स्वच्छ आणि सुंदर आहे. तिथल्या रस्त्यावरून फिरताना नजरबंदी होणारी घरं पाहिली. तिथले काही रस्ते त्यासाठीच प्रसिद्ध आहेत. Airbnb त जाताना स्थानिक लोक जातात तसा मुद्दाम फेरीने प्रवास केला. कॅमुई गुहा (Camuy Caves) बंद होत्या म्हणून आडगावातल्या कुठल्यातरी गुहा बघायला गेलो. गुहेपर्यंत पोचायचं तर समुद्राच्या आजूबाजूला असलेल्या कातळावरूनच जायचं. चालताना थोडी पावलं टाकली की उजवीकडे, डावीकडे, समोर भली मोठी भगदाडं बघितल्यानंतर चुकून पाय आत गेला की अडकलो नाही तर सरळ समुद्रात या विचाराने मी एक खडक पकडून ठिय्या दिला. आजूबाजूचा समुद्र बघण्यातच वेळ घालवला. तसंही आत जाण सोपं नव्हतंच आणि आत गेल्यानंतर बाहेर येणं मुश्कीलीचं होतं. लेक आत गेली आणि अडकली. तिला वर येता येईना त्यामुळे त्या चिंचोळ्या खिंडीत तिच्या बरोबरीने बाकीचे अडकले. मग कोणाचा तरी मार्गदर्शक होता त्याने तिला कसं वर चढायचं ते सांगितलं आणि एकदम सगळी जनता गुहेबाहेर आली. अर्थात हे सगळं नंतर तिच्याकडून कळलं आणि तिथला एक माणूस कोणीतरी अडकलं, अडकलं अशी जाहिरात करत होता आणि आम्ही उत्साहाने ती आमचीच मुलगी, आमचीच मुलगी असं सांगायला लागलो. लेकीने आमचा हात ताबडतोब सोडला आणि सरळ आम्हाला जंगलातच नेलं. तिथेच सोडून देणार की काय...
एलयुन्के जंगल (El Yunque National Forest) म्हणजे कोकणातल्या घाट्या. त्या शिताफीने चढलो. धबधबे बघितले, गार वाऱ्यात गरम गरम पदार्थ हादडले. आमच्या दृष्टीने कठीण, लेकिच्या दृष्टीने सोपे ट्रेक आम्ही करत होतो त्यामुळे ती कठीणातला कठीण 'ट्रेक' करायला आम्हाला खुषीत सोडून पळाली.
त्यानंतर पुढचे दिवस डोंगरदऱ्यांमधल्या छोट्या छोट्या गावात फिरलो. एका गावात चिंचा आंब्यानी लगडलेली झाडं बघितली आणि ड्रमवर ताल धरताना भारतातले म्हटल्यावर तबल्याची आठवण काढणारा वादक. त्यांच्या बहिणीने तेवढ्यात नवर्‍याला नृत्याचे धडे दिले.
पोन्चे नावाच्या गावात रस्त्यावर आपल्या वडापावसारख्या गाड्या होत्या आणि काहीतरी तळत होते. सहज हे काय आहे विचारललं पण स्पॅनिश पदार्थाचं नाव काही केल्या समजेना. तिथे तेच खात बसलेलं कुटुंब त्यांच्या हातातला तो पदार्थ घेऊन आले. आम्हाला चव घ्यायचा आग्रह केला. भरपूर गप्पा रंगल्या त्यांच्याबरोबर. त्यांच्यातल्या तरुण मुलाला इथे नोकरीची संधी नाही म्हणून अमेरिकेत यायचं आहे. ऐकताना वाटलं सगळीकडे तीच कहाणी. पोन्चेगाव नाताळच्या कार्यक्रमात दंग होतं.
एका अगदी डोंगराच्या कुशीतल्या गावात खायला थांबलो. छोटीशी सुबकशी जागा होती हसतमुख मालकच स्वतः सगळं करत होता. त्याही गावात नाताळची झलक पाहिली.
कातळशिल्प असलेलं एक ठिकाण पाहीलं. आदिवासींच्या प्रार्थनेची जागा आणि त्यांनी सांकेतिक भाषेत लिहिलेले संदेश असलेले कातळ होते. तिथे पोचायची वाट आणि शांतता विलोभनीय होती. आमच्या व्यतिरिक्त तिथे कोणीच नव्हतं.
समुद्रकिनारे, बेटं आणि निसर्गाच्या सान्निध्यात काही दिवस घालवायचे असतील तर पोर्तोरिको मस्त आहे. आम्ही नाताळ सुरू व्हायच्या आधी गेल्याने गर्दीही नव्हती.
आई - वडिलांकडे आलं की माहेरपण संपू नये, त्यांच्या सहवासाचं सुख निरंतर राहावं असं वाटत असतं अगदी स्वत:च्या घरकुलाकडे खेचणारे परतीच्या प्रवासाचे वेध लागले तरी. परिस्थितीच तशी असते. शेवटी एक क्षण आणि परिस्थितीच अशी येते की वडिलच विचारतात, "निघते आहेस ना?" त्या क्षणाची ही कहाणी.
